Rusya ve Batı arasında kalan Afrika ülkeleri askeri hesaplaşmalar ve gıda krizi ile sarsılıyor

Ukrayna-Rusya savaşının Afrika kıtasında ve tüm dünyada şok edici etkileri oldu.Halihazırda siyasi, ekonomik ve sosyokültürel sorunlarla boğuşan birçok Afrika devleti, henüz COVID-19 pandemisinin etkisinden kurtulamamışken bu savaşın etkilerine maruz kalıyor.

İlk olarak savaşın Afrika devletleri arasında siyasi görüş ayrılığına neden olduğunu söylemek mümkündür. Eritre, Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi ülkeler, Rusya'nın ihlallerine ilişkin oylamada Mart ve Nisan aylarında Birleşmiş Milletler bünyesinde Rusya lehinde oy kullandı. Birçok Afrika ülkesi ya oylamaya katılmadı ya da çekimser kaldı.

Öte yandan birçok devlet Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini kınayan bir tavır aldı. Bununla birlikte, kıtadaki savaşa daha radikal tepkiler de vardı. Orta Afrika Cumhuriyeti'ndeki askerler Rusya'ya biat ettiler ve Ukrayna'ya karşı savaşa hazır olduklarını ilan ettiler. Buradan Rusya'nın Afrika'daki varlığını artırma çabalarının son yıllarda meyvelerini vermeye başladığı anlaşılmaktadır.

Bilindiği gibi Orta Afrika Cumhuriyeti, Rusya'nın Afrika'da en etkili olduğu ülkelerden biridir. Ülke on yıllardır siyasi krizler, yoksulluk ve terör gibi sorunlarla boğuşuyor. Başta BM, Fransa ve ABD olmak üzere Batılı aktörlerin verdiği destekle bu sorunları çözemeyen Orta Afrika Cumhuriyeti, Afrika'da yükselişte olan Rusya ile etkileşimini artırdı.

Kuşkusuz BM Güvenlik Konseyi'nin ülkeye silah ambargosu uygulama kararı da bu kararda etkili oldu. Orta Afrika Cumhuriyeti'nin başkanı Faustin-Archange Touadera, 2017'den beri Rusya'nın kıtada kilit bir müttefiki. Kremlin'den büyük siyasi ve askeri desteğe sahip. Bugün hükümette ve orduda birçok Rus danışman var ve sayıları 2.000 civarında olan Wagner Grubu paralı askerleri bulunuyor.

Rusya, Afrika ülkesine siyasi ve güvenlik alanında bu desteği sağlarken, ülkedeki uranyum, petrol, elmas ve kobalt gibi önemli maden ve enerji kaynakları için imtiyaz sahibi olmayı hedefliyor. Öyle ki ülkede hazırlanan maden kanununda Rus siyasi danışmanları Rus çıkarlarını garanti altına almaya çalışıyor.

Bu gelişmelere yanıt olarak Senegal Devlet Başkanı Macky Sall, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy'nin Afrika devletlerinin desteğini almak için Afrika Birliği'ne (AU) başvurmak istediğini yazdı. Birçok uzman, Ukrayna savaşı çerçevesinde bu söylemlerin ve temasların kıtanın barış ve istikrarına zarar vereceğine dikkat çekiyor.

Öte yandan savaş nedeniyle Rusya'nın Afrika ve Suriye'deki aktif Rus paralı askerlerini Ukrayna cephesine kaydıracağı beklentisi gündeme geldi. Bu konuda henüz somut bir gelişme yok. Ancak gerçekleşirse, terör ve iç karışıklıklarla mücadelelerinde Rus paralı askerlerinden destek alan birçok Afrika ülkesinde dengelerin değişmesi ihtimali var. Örneğin, çok sayıda Rus paralı askerinin konuşlandırıldığı Orta Afrika Cumhuriyeti'nde, Wagner Grubu'nun geri çekilmesinin isyancıları güçlendirebileceğine dair bir endişe var.

Ukrayna-Rusya savaşının Afrika kıtası üzerinde ekonomik olarak da olumsuz etkileri olmuştur. Bu etkilerin zamanla artacağı bilinmektedir. Birçok Rus şirketi uluslararası yaptırımlar nedeniyle aktif değil. Moskova'nın bulunduğu birçok Afrika ülkesinde faaliyetlerini durdurması bekleniyor. Bu sadece Rusya'ya değil, Afrika ülkelerinin ekonomilerine de büyük zarar verecektir. Örneğin Rus enerji şirketi Lukoil, Ekvator Ginesi'ndeki bir gaz projesinden bu yaptırımlar nedeniyle çekildi. Şirketin Gana ve Kamerun gibi ülkelerdeki yatırım kararlarını askıya alması da muhtemel.

Afrika'daki Ukrayna-Rusya savaşının en derin etkisi, şimdiden vahim bir durum olan gıda krizinde hissedilmeye başlandı. Savaş, Afrika'nın gıdaya erişiminin çok büyük bir bölümünü tehlikeye atıyor. Bilindiği gibi, Ukrayna ve Rusya, arpa, ayçiçeği ve mısırın uluslararası ilk beş ihracatçısı arasında yer almaktadır.

Ayrıca bu iki devlet dünya buğday ihracatında üçte bir paya sahiptir. Sadece 2020'de Afrika ülkeleri Rusya'dan 4 milyar dolar ve Ukrayna'dan 2,9 milyar dolar tarım ürünü ithal etti. Örneğin dünyanın dördüncü büyük buğday ithalatçısı olan Nijerya, 206 milyonluk nüfusunun gıda ihtiyacını karşılamak için ithalatının %25'ini Ukrayna ve Rusya'dan alıyor. Sudan, Uganda ve Tanzanya gibi ülkeler buğday ithalatının neredeyse yarısını bu iki devletten karşılıyor. Yine de, Ukrayna ve Rusya arasında devam eden bu savaş sonucunda bu iki ülkeden ithal edilen gıda ürünlerinin fiyatları arttı. Sonuç olarak, henüz pandeminin yaralarını saramayan Afrika halkı, artan gıda fiyatları karşısında daha vahim bir tabloyla karşı karşıya.

Kıtadaki birçok devletin ekonomilerinin büyük sorunlarla boğuşması ve bazılarının borçlarını ödemekte güçlük çekmesi, Afrika'daki bireylerin karşı karşıya olduğu bu gıda krizinin çözümünde uluslararası işbirliği esastır. Bu nedenle devletler, vatandaşlarına yeterli kamu hizmeti ve sosyal yardım programları sunma mücadelesi vermektedir.

Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) gibi uluslararası kuruluşların temsilcileri son zamanlarda uluslararası toplumu bu gıda krizini durdurmak için tarımsal faaliyetleri desteklemeye çağırdılar. Öte yandan bu örgütlerin uzun yıllardır birçok Afrika devletine baskı uyguladığı ve halka akaryakıt ve gıda sübvansiyonlarını azaltmamalarını veya tamamen durdurmamalarını sağladıkları da unutulmamalıdır.

Afrika ülkelerinin gelişimine katkıda bulunan birçok Batılı ve uluslararası bağışçı, odaklarını bu savaşı durdurmaya ve savaştan kaçan mültecilerin ihtiyaçlarını karşılamaya kaydırdı. Bazı ülkelerin de bütçelerinde savunma harcamalarını artırmaları ve Afrika ülkelerine yapılan kalkınma yardımlarını azaltmaları bekleniyor. Bu, bu yardım bağışlarına ihtiyaç duyan birçok Afrikalı için yeni krizlere neden olacaktır.

Sonuç olarak bu savaş Rusya ve Ukrayna arasında geçse de etkileri küresel olarak hissediliyor. Bu arada siyasi, güvenlik ve ekonomik yapıları kırılgan Afrika devletleri de bu savaştan büyük darbeler alıyor.

Institute of African and Middle East Studies'de yayımlanan analiz gdh.digital tarafından çevrilmiştir.