Rusya'da Wagner nasıl ortaya çıktı?

Rusya’da paralı askerlik kanunen yasak. Buna rağmen daha 2013 senesinde “Putin’in aşçısı” diye bilinen işadamı Yevgeni Prigojin, Ukrayna’nın güneydoğusunda savaşmaya göndermek için özel askeri şirketine paralı asker toplamaya başladı.

Yaklaşık olarak 9 sene sonra Prigojin, paralı asker şirketinin olduğunu ve kendisinin de o şirketin kurucusu olduğunu itiraf etti. Şimdilerde Prigojin, mahkumları savaşa gönderme işini bizzat yönetiyor, Petersburg’da ise açıkça Wagner ofisi açıyor. “Holod.media”, Rusya’da paralı askeri şirketin nasıl ortaya çıktığını yazdı.

Paralı askeri şirketler nasıl ortaya çıktı ve ne yapıyorlar?

Modern anlamıyla ilk özel askeri şirketlerden birisi 1967 senesinde İngiltere’de kurulan Watchguard International adlı şirkettir.

Şirketi, İngiliz Özel Havacılık Servisi’nin (SAS) kurucusu David Sterling kurmuştu. Watchguard International’ın görevi askerleri eğitmek ve 1970’lerde Körfez ülkelerinde ortaya çıkan muhalif hareketleri bastırmaktı.

Bunun yanı sıra, şirketin çalışanları Afrika’da, Latin Amerika’da ve Doğu Asya’da paralı askerlerin eğitimiyle birlikte hükümet ordularına askeri danışmanlık ve teknik destek hizmeti veriyorlardı.

Kısa süre sonra başka paralı askeri şirketler de piyasaya çıktı. 1970’lerde ABD, İngiltere ve Fransa’dan olan uzmanlar İran’da, Umman’da, Suudi Arabistan’da ve Mısır’da paralı askerler toplamaya başladılar.

“Uluslararası Yaşam” dergisinin hesaplamalarına göre, 1979 senesinde doğu ülkelerinin topraklarındaki askeri çatışmalarda yer alan ABD ve Avrupa paralı askerlerinin sayısı yaklaşık 11 bindi.

Kural olarak özel askeri şirketler kamuya ait ve özel tesislerin güvenliğini sağlıyor. Örneğin, Amerikan Triple Canopy, Irak’ta Saddam’ın devrilmesinden sonra üst düzey görevlilerin güvenliğini sağlıyordu, İngiliz Aegis Defence Service ise Irak ve Afganistan’da Amerikan ordusuna yardım ediyordu.

Transparency International’ın 2022 raporuna göre, Amerikan şirketleri özel askeri şirket piyasasının neredeyse yarısını kontrol ediyor ve cirosu yaklaşık 224 milyar dolar civarında. Özel askeri şirketlerde savaşanlara iyi para veriliyor. Mesela, Amerikan Blackwater savaşçıları Irak operasyonunda günlük 1500 dolar alıyorlardı.

Rusya'da özel askeri şirketlere neden ihtiyaç duyuldu?

Rusya’da özel askeri şirket kurma fikri 2010 senesinde Petersburg Ekonomi Forumunda ortaya çıktı. The Bell muhabirlerinin elde ettiği bilgiye göre, Executive Outcomes adlı özel askeri şirketin kurucusu, Güney Afrikalı eski subay Eben Barlow ordu ve özel sektör arasında işbirliğine dair kapalı bir konferans verdi ve Rusya Genelkurmay Başkanlığına Rusya şartlarında bir paralı asker örgütünün nasıl kurulabileceğini anlattı.

Söz konusu görüşmede paralı asker şirketinin yasal olup olmayacağı konusu tartışıldı. Zira Ceza Kanununa göre, Rusya’da paralı asker toplamak yasak, askeri çatışmalara paralı asker olarak katılanlar için ise 7-15 yıl hapis cezası öngörülüyor.

Yine yasaya göre, vatandaşı olmadığı ve sürekli yaşamadığı ülkenin topraklarındaki bir çatışmaya katılan ve bunun için maddi karşılık elde eden kişi paralı asker olarak kabul ediliyor.

Söz konusu görüşmede kolluk kuvvetleri temsilcilerinin bir kısmı silah dolaşımının kontrol edilmesindeki zorluklar nedeniyle şirketin yasal statüde olmasın karşı çıktı. Onların düşüncesine göre; özel görevlerde “yasadışı” grupları kullanmak başarısızlık durumunda sorunları minimize etmek için gerekliydi.

2004 senesinde Katar’da Rus gizli servisinin üç çalışanı Çeçen İçkerya Cumhuriyeti’nin ikinci başkanı Zelimhan Yandarbiyev’i öldürme şüphesiyle gözaltına alınmış ve Putin’in bizzat müdahalesinden sonra serbest bırakılmışlardı.

Savunma Bakanlığı’ndaki kaynakların The Bell’e yaptığı açıklamaya göre, o zaman söz konusu üç şüpheli paralı asker olsaydı, Rusya yönetimi öyle bir sorunla karşılaşmayacaktı.

"Slav Birliği": İlk Rus paralı askerleri

2012 senesinde Rusya’nın özel güvenlik şirketi Moran Security’nin işletmecileri Vadim Guseey ve Yevgeni Sidorov Honkong’da The Slavonic Corps adlı şirketi kayda aldırdılar. Şirkete eski Rus askerlerini toplamaya başladılar.

Aynı senenin yazında şirket, Suriye Petrol ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile sözleşme imzaladı: Slav Birliği, petrol tesislerinin korunması için “uzmanlar” eğitecek ve gönderecekti. O zaman Suriye’ye bu adla 267 Rus paralı askeri gönderildi. Gönderilenler içinde daha sonra Wagner’in Rusya’daki en popüler isimlerinden olacak Dmitriy Utkin de vardı. Suriye’de bu Ruslar Lazkiye’deki bir eğitim merkezine yerleştirildi. Orada petrol tesisini korumadan önce geri almaları gerektiğini öğrendiler.

13 Ekim 2013’te “Slav Birliği” savaşçıları petrol yataklarının bulunduğu bölgeye gönderildiler. 4 gün sonra ise pusuya düşürüldüler – birkaç saat sonra DAEŞ militanlarının saldırılarını püskürttüler ve Rusya’ya tahliye edildiler. FSB elemanları tarafından karşılandılar.

Gusev ve Sidorov’a paralı asker toplama suçlaması yöneltildi, dava açıldı. Yargılanan bu isimler 3 yıl hapis cezası aldı. Diğerleri ise serbest kaldılar ve birkaç ay sonra başka bir paralı asker grubunun mensubu olarak Kırım’da boy gösterdiler.

Wagner nasıl ortaya çıktı ve Yevgeni Prigojin kimdir? 

2014 şubatının sonlarında Kırım’da her hangi belirleyici kimlik işareti taşımayan silahlı insanlar ortaya çıktı. Gayri resmi olarak onlara “kibar insanlar” denmeye başlandı. Eğitimlerinden eski GRU özel kuvvet subayı Albay Dmitri Utkin sorumluydu. Utkin kendisine “Wagner” lakabını almıştı. “Fontanka”nın haberine göre, bu, Üçüncü Reich’in ideolojisine ve estetiğine hayranlıktan kaynaklanıyordu.

Yine “Fontanka” sitesine göre, Kırım’da Wagner elemanları “Ukrayna üslerini silahsızlandırdı ve Rus düzeni kurdu”. Rusya, ilk başta Ukrayna’nın doğusunda ayrılıkçılara da ordu değil, yeni kurulan paralı asker grubu vasıtasıyla askeri yardımda bulundu.

Şubat 2015’te yaşanan “Debaltsevo cebi”, Donbas’daki silahlı çatışmalar süresince gerçekleşen en büyük olaylardan birisiydi ve orada paralı askerler yer almıştı. O zaman Ukrayna tarafının verilerine göre, 5 bin Ukrayna askeri 15-19 binlik ayrılıkçı-paralı asker grubuna karşı savaşıyordu.

Bu silahlı grubu kurmak ve yönetmek Yevgeni Prigojin’e havale edilmişti. Wagner’in kurulmasına kadar Yevgeni Prigojin uzun süre üst düzey yetkililer için yemek organizasyonları ile ünlenmişti. 2022 senesinde Putin Prigojin’in gemisinde eski ABD Başkanı Bush’u ağırlamıştı.

2008’de ise Prigojin, Dmitri Medvedev’in yemin töreni sonrası misafirler için resepsiyon düzenlemişti. Novaya Gazeta’nın verilerine göre, 2011-2021 seneleri arasında Prigojin’in şirketi devletten 184,6 milyar rublelik ihale aldı.

2011 senesinde Prigojin trilyon rublelik iş olarak değerlendirdiği başka piyasaya yöneldi: “Bizim planımızda ordu var. Bu, yarım milyondan fazla personel demekti. Polis ise iki milyon personel”. The Bell’in yazdığına göre, 2013 senesinde Prigojin artık paralı asker toplamaya başlamıştı.

Gazetenin Rusya Savunma Bakanlığındaki kaynaklarına göre, Prigojin’in Wagner’ın mali meselelerinden sorumlu olması fikri Genelkurmay’da doğdu. Bunun en önemli sebebi ise Prigojin’in Putin ile şahsi ilişkisi ve o zamana kadar gölgede kalmasıydı. İlk başta bu fikir Prigojin’i çok da heyecanlandırmadı, zira tehlikeli işti ve çok karlı görünmüyordu. Ancak Savunma Bakanlığına yakın kaynak “Bu tür talimatlar reddedilmiyor” diye durumu açıklıyor…

Wagner'in Suriye'ye dönüşü

Ukrayna’da çatışmaların durulduktan sonra Rus paralı askerler Suriye’ye döndü. Wagner'in ilk büyük başarısı 2016’da Palmira’nın ele geçirilmesi oldu. Militanlardan birinin anlattığına göre, bu zaferde kilit rolü oynayan ise saldırı operasyonunun Rus ve Suriye ordularının desteği ile yürütülmesi oldu. Mart ayında Esad rejimi kenti kontrol altına almayı başardı. Operasyona katılanlardan biri durumu bu sözlerle aktarıyor:

“Zafer”in ardından başta Utkin kendisi olmak üzere Wagner’in birkaç militanı Rusya’nın Vatan Kahramanları Günü dolayısıyla Putin ile yapılan görüşmede görüldü. Utkin, Birinci Kanal’ın görüntülerinde yer aldı, aralık 2017’de ise sosyal medyada paralı askerlerin Putin ile fotoğrafı yayıldı.

Wagner’in Suriye’deki çatışmalardaki rolü ise daha çok 2018 senesinde konuşulmaya başladı. Batılı medya kuruluşlarında Suriye’de Rus askerlerinin toplu ölümüyle ilgili haberler yer aldı. O zamanlar Wagner Deir ez-Zor yakınında çatışmalarda yer alıyordu. Çeşitli verilere göre, çatışmalarda birkaç düzine, hatta yüzden fazla paralı asker öldü.

The Bell o dönem paralı askerlerin eylemlerinin Rusya ordu yönetimi tarafından onaylanmadığını iddia etti ve bu olay Wagner ile bizzat Prigojin’in üzerinde kaldı. Rusya Dışişleri Bakanlığı, Suriye’deki çatışmalarda Rus vatandaşlarının yer aldığını itiraf etmek zorunda kaldı, ancak bu insanların Rusya Silahlı Kuvvetleri ile ilgisi olmadığını iddia etti:

Prigojin kanıtlara rağmen Wagneri ve kendi rolünü nasıl inkar etti? 

2022 senesinde Ukrayna’da savaş başlayana kadar Yevgeni Prigojin Wagner’in varlığı konusunda bilgi sahibi olmadığını iddia ediyor ve kendisinin bu işte yer aldığına ilişkin iddiaları reddediyordu. Oysa daha Rusya’nın müdahalesinden önce büyük Rus ve Batılı medya kuruluşları Prigojin’in Wagner ile ilişkilerinden bahsediyordu.

2018 senesinde Prigojin’e bağlı kuruluşların Afrika’da etkinliğini arttırmaya başladığı ortaya çıkmıştı. Örneğin, Amerikan CNN, Prigojin’in CAR ordusunda eğitim gören askeri eğitmenler sağladığını ve bunların hepsinin Wagner ile bağlantılı olduğunu yazıyordu. Amerikan televizyonunun yanı sıra Wagner’in faaliyetlerini inceleyen Rus gazeteciler de vardı.

2018 senesinde Rus yönetmen-belgeselci Aleksandr Rastorguyev, askeri muhabir Orhan Cemal ve kameraman Kirill Radçenko, belgesel çekmek için Afrika’ya gittiler ve orada öldürüldüler. Resmi versiyona göre, Rus gazetecileri yağmacılar öldürmüştü. Ancak “Dosye” sitesi, gazetecilerin ölümünün arkasında Prijogin’in olduğunu kanıtlayan bir araştırma yayınladı. Prigojin bu suçlamayı da reddetti.

29 Temmuz 2020’de 32 paralı asker Belarus’ta yakalandı. Belarus KGB’si, Wagner militanlarını ülkedeki cumhurbaşkanlığı seçimi sırasında istikrarsızlık yaratma girişiminde bulunmakla suçladı.

Paralı militanlardan elde edilen materyaller arasında Sudan paraları ve “Ticaretimiz ölümdür ve çok iyi gidiyor” yazan şeritler bulundu. O zaman Rusya Devlet Başkanının Sözcüsü Dmitri Peskov, Rusya’da özel askeri şirket gibi bir kavramın olmadığını iddia etti. Prigojin’in Konkord şirketini ve Wagner’le ilişkisini yalanladı.

2021 senesinde Yevgeni Prigojin Echo Moskvı radyosu ve yönetimi hakkında dava açtı. Prigojin, Echo Moskvı Genel Yayın Yönetmeni Aleksandr Venediktov’un kendisini yayında “Wagner’in sahibi” adlandırmasından dolayı şikayette bulundu. Ağustos 2022’de mahkeme Venediktov’un ifadesinin doğrulanabilir olmadığına karar verdi. Oysa bir ay sonra – Ukrayna’daki savaşın yedinci ayında Prigojin nihayet Wagner’in kurucusu olduğunu itiraf etti.

Wagner Ukrayna'da 

Temmuz 2022’de Meduza sitesi Prigojin’in özel askeri şirketinin Ukrayna topraklarında savaşta yer aldığına ilişkin araştırma yayınladı. 

Meduza, Ukrayna’da savaşın başlamasının ardından Wagner’in Savunma Bakanlığının kontrolüne geçtiğini yazıyordu. Şirketin yeteri sayıda paralı asker sağlamak için adaylar için taleplerini de azalttığı bildiriliyordu. Wagner sıralarında artık daha önce elemelerden geçemeyen insanlar da yer alıyordu.

Prigojin, Meduza’nın bu araştırmasından sonra Rusya Soruşturma Komitesi Başkanı Aleksandr Bastrıkin’e dilekçe yazarak gazetecilerin hakkında vatana ihanet ve Rusya ordusu hakkında yalan bilgi yayma suçlamalarıyla yargılanmasını talep etti.

Ancak Eylül 2022’de sosyal medyada Yevgeni Prigojin’e benzeyen birisinin Rusya cezaevlerinde mahkumları Ukrayna’ya savaşa göndermek için ikna etmeye çalıştığını gösteren bir video yayınlandı. Söz konusu kişi, mahkumlara savaşa katılma karşılığında mahkumiyetlerinin kaldırılmasını, ayda 100 bin ruble ödenmesini, ölmeleri durumunda ise 5 milyon ruble ödenmesini vadediyordu.

Bu videonun ardından Konkord şirketi, Prigojin’in açıklamasını yayınladı. Açıklamada Prigojin, Wagner kurucularından biri olduğunu söylüyor, şirketin 1 Mayıs 2014’ten itibaren mevcut olduğunu, ilk başta Donbas’ta savaşmak isteyen gönüllülerden ibaret olduğunu belirtiyordu.

Bunun ardından, Kasımın başında St.Peteresburg’da “Wagner Merkez” ofisi açıldı. Prigojin, bu merkezin misyonunun Rusya’nın savunma kabiliyetini artırmak amacıyla yeni fikirlerin üretilmesi için uygun ortam sağlamak olduğunu iddia etti. Ardından da bu merkezde çocuklara “özel askeri operasyonun önemi” konulu ders verildi.

13 Kasım’da Wagner ile irtibatlı olduğu bildirilen Grey Zone adlı Telegram kanalı, Wagner’in Ukrayna’da savaş için ikna ettiği Yevgeni Nujin’in öldürüldüğünü gösteren video yayınladı. Nujin, Eylül ayında gönüllü olarak Ukrayna’ya esir düştüğünü, 11 Kasım’da Kiev’de kaçırıldığını, bodrumda uyandığını söylüyordu. Bu sözlerin ardından da Nujin, balyoz ile vurularak öldürüldü.

Prigojin bu videoyu şu sözlerle yorumladı:

Putin’in basın sözcüsü Peskov ise bu olayla ilgili “bu bizim işimiz değil” değerlendirmesinde bulundu.