Time: Çin, Rusya'ya askeri destek sağlıyor mu?

Çin'in Rusya'ya verdiği desteğin boyutu ABD için hem bir endişe kaynağı hem de bir soru işareti olmaya devam ediyor.

Geçen hafta ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Pekin'i Moskova'ya silah sağlamaması konusunda uyardı. Ancak ABD Dışişleri Bakanlığı bu konuda kanıt veya ayrıntı vermeyi reddetti.

Ancak ABD kısa süre önce, Çinli bir uydu firmasına, Kremlin'e asker mevziler de dahil olmak üzere Ukrayna topraklarının görüntülerini sağladığı için yaptırım uygulamıştı.Ve Blinken'in bahsettiği şeyin bu olup olmadığı belirsiz.

Diğer yandan büyük güç rekabetinin yeni çağında, "ikili kullanım" olarak sayılan şey karmaşık bir hal almıştır. Bu durum özellikle Çin'in askeri-sivil füzyon politikası ile daha da belirsiz hale gelmiştir. Günümüzde çift kullanımlı ürünler, hem çay bardağı yapmakta hem de silah namlularını üretmekte kullanılan kimyasalları, yazılımları, malzemeleri, lazerleri, termal görüntüleme cihazlarını, bilgisayar çiplerini, dronları ve CNC üretim makinelerini içerebilir.

Elbette birçok ülkenin ticari şirketlerinin hem sivil hem de askeri sözleşmeleri var ve her iki sektör için de yeni teknolojiler geliştiriyorlar. Resmi olarak Temmuz 1996'da kurulan 42 ülkenin gönüllü bir anlaşması olan Wassenaar Düzenlemesi, çift kullanımlı mallar için ihracat kontrolleri düzenlemeye çalışıyor. (Çin imza sahibi değildir.) Ancak bu düzenleme yeterli hassasiyet olmaması nedeni ile kağıt üzerinde kalıyor gibi görünüyor.

Hassas bir denge

Askeri-sivil füzyon, ikili kullanım teknolojisinin geliştirilmesinin ötesinde sayısız kaygıyı da içerisinde barındırmaktadır. 

Birincisi, bir Amerikan firmasıyla ortak olan veya ona yatırım yapan veya ABD'de araştırma laboratuvarları açan herhangi bir Çinli şirket, potansiyel olarak edinilmiş fikri mülkiyeti Çin ordusuna aktarıyor. Ayrıca, ABD üniversitelerinde hassas teknoloji eğitimi alan Çinli öğrencilerin anavatanlarındaki ticari işletmelerde iş bulmaları üzerine ülkenin silahlı kuvvetlerine yardım etmeleri istenebilir.

İkincisi ise; ABD, Çin savunma sanayi kompleksine bir şekilde dahil olan ve potansiyel olarak kuantum hesaplama gibi çift kullanımlı gelişen teknolojilerin diğer alanlarında Çin'e karşı mevcut ihracat kontrollerini genişletebilecek Çinli şirketlerle ticareti zaten kısıtlamış durumda. Ancak bunun da çözüm olmadığı söylenebilir.

Örneğin, balon krizi yaşandığında ABD istihbarat kaynakları, Çin Meteoroloji İdaresi tarafından konuşlandırılan yüksek irtifa balonlarının %75'ini yapan ChemChina holdinginin bir yan kuruluşu olan Zhuzhou Kauçuk Araştırma ve Tasarım Enstitüsü'nü işaret etti. ABD Savunma Bakanlığı'nın yaptırım listesinde ChemChina aynı zamanda dünyanın en büyük tohum, böcek ilacı ve biyoyakıt tedarikçilerinden birisi ve bu konuda çok sayıda ABD şirketi ile çalışıyor.

Bütün bu bilgiler gösteriyor ki, Çin'in Rusya'ya hangi şirketler üzerinden ya da hangi ürünleri transfer ettiğini anlamak oldukça güç ve karışık bir gerçekliği ifade ediyor.

Diğer yandan, Rusya'nın silah üretiminde kullanılabileceği yarı iletkenlerin; Hong Kong, Dubai ve Orta Asya üzerinden Rusya'ya yönlendirilme kolaylığı göz önüne alındığında, ihracat kısıtlamalarının nihai olarak yararlı olup olmadığı konusunda da yeterli sonuç ortaya çıkmıyor.

ABD Uluslararası Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü'nde Çin güvenlik ve savunma politikası kıdemli üyesi Meia Nouwens, "Bu tür önlemler ters tepiyor. Bu kısıtlamalar nedeniyle Çin'in kendi yerli inovasyonunu ikiye katlamasına yol açtılar. Çin'in askeri ve teknolojik gelişimi ile karşı rekabet etmenin en iyi yolu, ABD'nin kendi girişimcilerini daha fazla desteklemesidir." açıklamasında bulunuyor.

Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü tarafından yayınlanan yeni bir rapora göre Çin, elektrikli bataryalar, hipersonik teknoloji unsurları ve 5G-6G gibi gelişmiş iletişim parçaları dahil olmak üzere 44 teknolojinin 37'sinde lider durumda. Bu arada ABD ise, aşılar, kuantum hesaplama ve uzay fırlatma sistemleri dahil olmak üzere kalan yedi teknolojide lider.

Çin'in bu teknolojiler konusundaki lider konumu ve bu ürünleri Orta Asya üzerinden Rusya'ya yönlendirebilme kolaylığı göz önüne alındığında, Çin'in Rusya'ya askeri destek sağlama imkanının olduğu ve ABD'nin bu konuda çok büyük bir etki yapamayacağı görünmektedir.