Borsada ‘devre kesici’ nedir ve nasıl çalışır?
Devre kesici, borsada ani fiyat dalgalanmalarını ve spekülatif hareketleri engellemek amacıyla kullanılan bir mekanizmadır. BİST100’ün düşüşü sonrası yatırımcının merak ettiği konu uygulanan devre kesici uygulaması. Peki, devre kesici nedir?
Piyasalarda belirli bir hisse senedinin fiyatı kısa süre içinde belirlenen eşik değerlerinin (örneğin, %10 artış veya %5 düşüş) üzerine çıktığında devre kesici devreye girer. Peki, devre kesici nedir?
Devre kesici nedir?
Borsada devre kesici uygulaması otomatik olarak aktifleşir. Devre kesici işlemi manuel olarak gerçekleştirilmez. Devre kesici limitlerine kadar tüm işlemler normal şekilde devam eder. Hisse değeri önceden belirlenmiş limitleri aştığı anda, limiti geçen işlemi gerçekleştirecek emir iptal edilir ve devre kesici çalışır. Söz konusu emir verildiğinde hisse belirlenen limitin altına geçmemişse limite kadar işlem devam eder, devre kesici limit anında aktifleşir, işlemin kalan kısmı iptal edilir.
Devre kesici çalıştığı andan itibaren emir toplama aşamasına geçilir. Bu aşamada fiyatlar teoriktir ve işlem miktarı gösterilir. Belirli bir süre boyunca emir toplanır ve ardından eşleşme süreci başlar. Tüm süreçler tamamlandığında hisse alım satımı ve diğer işlemler normale dönerek devam eder. Ancak eğer seansların kapanış bölümüne yakın devre kesici uygulanırsa pazarlara göre sürelerde pazarlara göre değişken kurallar uygulanır. Buna göre:
Yıldız Pazar’da işlem gören senetlerde seansın kapanış bölümüne 10 dakika kala devre kesici çalışırsa emir toplama süresi 10 dakikaya çıkartılır. Seansın kapanış aşamasında emir toplama işlemi devam eder. Sonra eşleştirme aşaması gelir.
Ana Pazar ve Alt Pazar’da seansın kapanış bölümünün başlamasına 20 dakika kala devre kesici aktif olursa emir toplama süresi aynı süre kadar artırılır. Kapanış seansında da devam eden emir toplama işlemi bittiği andan itibaren eşleştirme zamanı başlar.
Bu zaman dilimlerinde sıraya bağlı rüçhan hakları, varant, temerrüt gibi işlem yöntemi kesintiye uğramaz.
Bu uygulama, borsadaki işlemleri geçici olarak durdurarak yatırımcılara piyasayı anlamaları ve ani kararlar almamaları için zaman tanır. Devre kesici aktif hale geldiğinde, işlemler durur, emirler toplanır ve belirlenen süre sonunda tek fiyat yöntemi ile fiyatlar oluşturulur. Sonrasında işlemler, ‘sürekli işlem’ yöntemi ile devam eder.
Borsa devre kesici kaç dakika?
Devre kesicinin süresi, uygulamanın yapıldığı pazarın türüne göre değişir. Genellikle, borsa genelinde uygulanan devre kesiciler 10 ila 30 dakika arasında sürer. Süreç, 20 dakika boyunca işlemlerin durması, ardından 5 dakikalık bir emir toplama ve 5 dakikalık bir eşleştirme süresi ile devam eder. Hisse senetleri özelinde ise, Yıldız Pazar'da 5 dakika emir toplama ve 2 dakika eşleştirme süresi, Ana Pazar'da 15 dakika emir toplama ve 2 dakika eşleştirme süresi gibi farklı süreler uygulanabilir.
Devre kesici neden uygulanır?
Devre kesici uygulaması, piyasayı daha dengeli ve güvenli bir hale getirmek için yapılır. Ani fiyat değişimleri, yatırımcıların panik yapmasına ve yanlış kararlar almasına yol açabilir. Devre kesici, manipülasyonları engelleyerek piyasanın düzenini korur, sistem risklerini azaltır ve yatırımcı güvenini artırır.
Devre kesiciler borsada önemli bir rol oynar; ani fiyat dalgalanmalarının olumsuz etkilerini minimize eder ve yatırımcılara piyasa koşullarını daha sağlıklı değerlendirme imkanı sunar.