Eurasia Rewiew: Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi ve Güney Kafkasya'nın kritik rolü

2013 yılında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, İpek Yolu Ekonomik Kuşağı'nı ve 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu'nu ilan etti. İki yıl sonra ise Çin Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu, Çin Dışişleri Bakanlığı ve Çin Ticaret Bakanlığı tarafından resmi olarak Tek Kuşak Tek Yol olarak da bilinen İpek ve Yol Girişimi'ne dair bir eylem planı yayınlandı.

Çin ekonomisi dünya ekonomisi ile yakından bağlantılıdır. Çin bu plana göre; dışa açılma temel politikasına bağlı kalarak, yeni bir çok yönlü dışa açılma modeli inşa etmeye ve kendisini dünya ekonomik sistemine daha derinden entegre etmeye çalışıyor. Girişim, Çin'in bu hedefini daha da genişleterek; Asya, Avrupa, Afrika ve dünyanın geri kalanındaki ülkelerle "karşılıklı yarar sağlayan işbirliğini güçlendirmeyi" hedefliyor.

“Bir Kuşak Bir Yol” önerisinin arka planı, Çin ekonomisinin dönüştürülmesi ve yükseltilmesi gerektiği ve Çin diplomasisinin çok sayıda mevcut veya gelecekteki programı koordine etmek ve düzenlemek için yeni bir işbirliği platformuna ihtiyaç duyması olarak özetlenebilir.

Uluslararası arka plan ise, 2008'deki ekonomik krizden sonra dünya ekonomisinin büyük ölçüde etkilenmiş ve anemik bir büyümeden muzdarip hale gelmiş olmasıdır.

Uluslararası veya bölgesel mekanizmaların zayıflığı nedeniyle dünyada bu süreçten sonra yeni bir mekanizma pluşması bekleniyordu. Uzmanlara göre; Kuşak ve Yol Girişimi, ipek yolu üzerindeki ülkelerin kalkınma ortamını kapsamlı bir şekilde iyileştirecek ve dünya ekonomik büyümesi için yeni itici güç olacak.

Kuşak ve Yol, yalnızca Çin'in eski İpek Yolu'nun bir mirası değil, aynı zamanda Avrasya ve Afrika ülkeleriyle işbirliğinin genişliğini ve derinliğini genişletmeye yönelik bölgesel bir girişim olarak tanımlanıyor. Bir dereceye kadar da, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve diğer büyük güçlerin ulaşım geliştirme planlarına yanıt niteliğinde algılanıyor.

AB, Rusya'yı atlayarak alternatif bir ulaşım koridoru oluşturmak ve üye devletlerin Avrupa ve dünya pazarlarına erişimini iyileştirmek amacıyla 1993 yılından bu yana Avrupa-Kafkasya-Asya Taşıma Koridoru (TRACECA) projesini finanse etmiş ve ayrıca petrol-gaz transferi için bir hat kurmuştur. Avrupa bu konuda Rusya merkezli olarak kuzeyden güneye bağlantıya odaklanırken, ABD ise Afganistan merkezli olarak güneyden kuzeye bağlantıya vurgu yapmıştır.

Ancak Çin'in İpek Yolu Ekonomik Kuşağı girişiminin uzmanlara göre bu planların ötesinde hedefleri var.

İlk olarak bu girişim; diğer ülkelerin Çin'in gelişimiyle eş zamanlı olarak gelişmesine ve ortak bir ekonomik büyümeye sebep olacak.

İkincisi, Çin, Kuşak ve Yol üzerindeki ülkeler için destekçi ve lider rolünü oynayacak ve onların ortaklaşa gelişmesine yardımcı olacaktır.

Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi, beş işbirliği önceliği gerçekleştirmeyi hedefliyor. Bunlar; Politik işbirliği bağlantısı, tesis ve altyapı bağlantısı, engelsiz ticaret sistemi bağlantısı, finansal akış bağlantısı ve toplumlar arası bağlantı.

Çin ve AB arasında bağlantısal işbirliği

Avrupa'nın Kuşak ve Yol Girişimi'ne karşı tutumu zamanla değişti. AB ve üye devletleri proje ilk gündeme geldikten sonra genellikle bekle ve gör tavrı aldı. Mart 2014'te Çin Devlet Başkanı Xi, Çin ile AB arasında diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana, bir Çin devlet başkanı olarak AB genel merkezine ilk ziyareti gerçekleştirdi.

Çin ve AB, barış, büyüme, reform ve medeniyet alanlarında ortaklıklar kurmaya karar verdi. İki taraf, altyapı bağlantısı ve reform politikası iletişim mekanizmasında işbirliğini güçlendirmeye istekli olduklarını ifade ederek, "Çin ve AB'nin ulaşım ilişkilerini güçlendirmek için büyük bir potansiyeli var." açıklamasında bulundu.

2015 yılında AB, AB Yatırım Planı ile Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi arasında makro düzeyde ve teknik düzeyde bağlantı kurmayı umarak girişime resmi bir çerçeve vermeye başladı. Çin ve AB, yatırım alanında iki taraf arasında tüm boyutlarıyla işbirliğini teşvik etmek için bir Ortak Çalışma Grubu kurma konusunda anlaştılar.

2016'dan bu yana AB ve bazı üye devletleri, Çinli şirketlerin yatırımları hakkında güvenlik incelemeleri yürüterek, Avrupa pazarının korunması ve Çin Tehdit Teorisi ile ilgili endişelerini yayınladılar. Aslında bunun Batı hakimiyetindeki uluslararası sistem ve küresel standartlar için bir tehdit olduğuna inanarak girişimin motivasyonundan şüphe duydular.

2018'de ise AB, Kuşak ve Yol'un AB versiyonu olarak adlandırdıkları Avrupa ve Asya'yı Birleştirme stratejisi için bir yol planı açıkladı. Stratejinin bir yandan Avrupa ile Asya arasında verimli ve sürdürülebilir bir bağlantı ortaklığı kurmayı ve bağlanabilirliğin nitelik ve niceliğini sağlamayı amaçladığına inanılıyor.

Çin ve Avrupa arasındaki bağlantısal işbirliğinde Güney Kafkasya'nın rolü

Güney Kafkasya, antik çağlardan beri doğu ile batıyı ve kuzey ile güneyi birbirine bağlayan İpek Yolu üzerinde önemli bir bölge olmuştur.

Çin, bu bölgedeki üç ülke ile büyük bir işbirliği potansiyeline sahiptir. Çin'in planladığı İpek Yolu Ekonomik Kuşağı'nın ulaşım güzergâhlarına göre, "Yeni Avrasya Kara Köprüsü"nün merkez hattı Azerbaycan ve Gürcistan'dan geçerek Çin ile Avrupa'yı (Macaristan) birbirine bağlıyor. Çin-Orta Asya-Batı Asya-Avrupa Ekonomik Koridoru ise Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan'dan geçerek Türkiye'ye ulaşıyor.

Güney Kafkasya ülkeleri, başta Gürcistan olmak üzere Çin'in bu girişimini destekliyor. Ekim 2015'te Gürcistan ilk "Uluslararası İpek Yolu Forumu"nu düzenledi. Toplantıda kabul edilen bildiride, İpek Yolu Ekonomik Kuşağı'nın o dönemdeki en önemli uluslararası işbirliği projesi olduğu ve ekonomik ve sosyal kalkınmanın, insanların refahının ve siyasi istikrarın sağlanmasında çok önemli bir rol oynadığı vurgulandı.

Gürcistan, Güney Kafkasya'da Çin hükümeti ile İpek Yolu Ekonomik Kuşağı Mutabakat Zaptı'nı imzalayan ilk ülkedir (Mart 2015), Ermenistan bu Mutabakat Zaptı'nı Ağustos 2015'te, Azerbaycan ise Aralık 2015'de imzalamıştır.

10 Aralık 2015 tarihinde Çin ve Azerbaycan, Ulaştırma alanında da bir Mutabakat Zaptı imzaladı. 2022 yılından Şubat ayında ise, Çin'in Kuitun Şehrinden kalkan tren, Sincan-Gürcistan uluslararası demiryolu üzerinden Gürcistan'ın Başkenti Tiflis'e ulaştı. Bu yolculuk 9 gün sürdü ve okyanus taşımacılığından 36 gün daha kısa olarak yaklaşık 5.500 kilometrelik bir yol katetti.

12-13 Aralık 2015'te Çin'in Lianyungang şehrinden kalkan bir “İpek Yolu” konteyner treni ise Kazakistan ve Azerbaycan'ı geçerek Gürcistan'a ve sonra Türkiye'ye ulaştı. 13 Ocak 2018'de Çin-Avrupa Demiryolu Ekspresi Bakü-Tiflis'i kullanarak -Kars (BTK) demiryolu hattını 8 günde geçerek Türkiye üzerinden Avrupa'ya ulaştı.

Çinli akademisyenler, Kuşak ve Yol'un Güney Kafkasya'da uygulanmasının büyük avantajlara sahip olduğuna inanıyor.

Birincisi, coğrafi avantaj. Güney Kafkasya üzerinden Avrupa'ya ulaşım, demiryolu hattı uzunluğu, ulaşım uygulamaları ve kolaylaştırma düzeyi açısından karşılaştırmalı avantajlara sahip.

İkincisi, yatırım ortamı avantajı. Güzergahın düşük vergi yükü olan ticari faaliyet ortamı olması.

Üçüncüsü, güvenlik. Güney Kafkasya'daki güvenlik durumu genellikle kontrol edilebilir durumda.

Dördüncüsü, tarihsel ilişkiler. Çin'in Güney Kafkasya ülkeleriyle görece olarak iyi bir ilişkisi var ve ticari çıkarlar arasında herhangi bir tarihsel karışıklık yok.

Çin, böyle büyük bir ekonomik planın içerisinde ne kadar çok "oyuncu" olursa, coğrafi dengeyi korumak o kadar kolay olur anlayışı ile hareket ediyor ve bu nedenle Güney Kafkasya'yı proje açısından kritik olarak kabul ediyor.