Hudson Institute: İran Zangezur Koridoru'nu engellemeye çalışacak

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Aralık 2020'de Azerbaycan'ın İkinci Karabağ Savaşı'ndaki zaferini münasebetiyle Bakü'de düzenlenen bir geçit töreninde İran'ın dikkatini çeken bir Azerbaycan şiiri okudu.

“Gulustan” başlıklı şiir, Aras Nehri'nin Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Azerbaycanlıları İran'dakilerden ayırmasından kaynaklanan bir üzüntüden bahsediyordu.

Tahran'ı rahatsız eden şiirin dizesi şuydu: "Aras Nehri'ni ayırdılar ve onu kayalar ve çubuklarla doldurdular. Senden ayrı kalmayacağım. Bizi zorla ayırdılar.”

Bu çizgi ve bakış açısı, bazılarına göre tüm Azerbaycanlıların bir gün yeniden birleşeceğini ifade ediyor ve şiir 1959 yılında yazılmış olmasına rağmen 1828 yılına kadar uzanan bir meseleyi ele almaktadır.

O dönemde Rus-İran Savaşı'nı (1826-1828) sona erdiren ve İmparatorluk Rusyası ile İran arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması, iki ülke arasında bir sınır oluşturmuştur. Aras Nehri boyunca uzanan güçler bölgeyi ayırmıştır. Bugün ise Azerbaycanlıların İran'daki en büyük ikinci etnik grup olduğu düşünülüyor.

Son yıllarda, Azerbaycan ve İran arasındaki ilişkiler yüzeyde samimi ancak perde arkasında gergin olarak devam ediyor. İran'ın Azerbaycan'ın uzun zamandır düşmanı olan Ermenistan ile yakın ilişkisi Bakü'yü her zaman endişelendirmiştir. Bu arada İran, Azerbaycan ile İsrail arasındaki yakın ikili ilişkiden de şüpheleniyor.

Ancak son dönemde yaşanan iki konu Azerbaycan-İran ilişkilerini daha da karmaşık hale getirdi.

Geçtiğimiz haftalarda İran, Azerbaycan ile arasındaki kuzey sınırında eşi görülmemiş büyüklükte bir askeri tatbikat gerçekleştirdi. Bu askeri tatbikat, birkaç nedenden dolayı önceki tatbikatlardan farklıydı.

Örneğin İran devlet televizyonu, görünüşe göre İslam Devrim Muhafızları tarafından üretilen ve askeri tatbikatın görüntülerini içeren bir video yayınladı. Videoda kullanılan şarkının sözleri İsrail'i “yolunuzdan fazla sapma, kendi mezarınızı kendi ellerinizle kazmayın” ifadeleri ile uyarırken, Azerbaycan'ı da “İran'a yanlış bakanın helak olması gerektiği” konusunda uyarıyordu.

İkincisi ve belki de daha da önemlisi, eğitim tatbikatının büyük bir kısmı, Aras Nehri boyunca bir askeri saldırının provasını içeriyordu.

Aras Nehri çoğunlukla Azerbaycan ile İran arasında sınır görevi görse de, nehrin tamamen İran'ın içinde kalan bazı küçük bölümleri var. Videoda İran Devrim Muhafızları'nın geçici bir duba köprüsü inşa ederken ve askeri bir operasyonla nehir geçişini prova ederken yaptığı faaliyetler vardı. Bunun Azerbaycan'a bir mesaj gönderdiği açıktı.

Azerbaycan ile İran arasındaki bir diğer çekişme noktası da Zengezur Koridoru'nun kurulmasıyla ilgili. İkinci Karabağ Savaşı'nı sona erdiren Kasım 2020 ateşkes anlaşmasının bir parçası olarak Ermenistan, Azerbaycan ile İran, Ermenistan ve Türkiye arasında yer alan özerk Nahçıvan bölgesi arasındaki “ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti etme” sözü verdi.

Tahran iki nedenden dolayı Zangezur Koridoru fikrine karşı çıkıyor.

İlk olarak, böyle bir ulaşım bağlantısının etkisi, İran'ın çıkarına olmayan bir şekilde bölgenin ötesinde de hissedilecektir ve Türkiye'yi Orta Asya'daki Türk topluluklarının kalbine bağlayacak. Tahran, bu ulaşım yolunun İran'ın rekabet etmek zorunda kalacağı bir yol olacağının farkında.

İkinci olarak, Azerbaycan'ı Nahçıvan'a ait olan toprak parçasına Zengezur Koridoru ile bağlamak, İran'ın bölgedeki etkisini azaltacaktır.

Şu anda Azerbaycan, Nahçıvan'a tedarik sağlamak için İran hava sahasına ve topraklarına erişime güveniyor. Bu transit haklarına ek olarak, Azerbaycan Nahçıvan'a doğal gaz sağlamak için de İran'a güvenmektedir.

İran'a artık bu amaçlar için ihtiyaç duyulmazsa, Azerbaycan bölgede ona meydan okumak için daha güçlü bir konumda olacak ve bu Tahran'ın bundan hoşlanmadığı kesin.

Yaz boyunca, Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney, Zengezur Koridoru'nun kurulmasıyla ilgili endişelerini sosyal medya üzerinden paylaştı.

Buna karşılık, İran bölgede sahaya daha fazla dahil oldu. Örneğin Tahran, Ermenistan'da Zangezur Koridoru'nun olacağı yere yakın küçük bir şehir olan Kapan'da bir konsolosluk açacağını duyurdu.

Azerbaycan ve İran arasındaki artan gerilimle birlikte, bölgesel jeopolitikte ilginç bir döneme giriliyor.

Mahsa Amini'nin polis nezaretinde öldürülmesine karşı düzenlenen protestolar sırasında sivil huzursuzluk İran'ı sarsmaya devam ediyor.

Bu arada, Ermenistan ve Azerbaycan muhtemelen kalıcı bir barış anlaşmasına geçmişte olduğundan daha yakın. Bu, Ermenistan ile Türkiye arasındaki ilişkilerin normalleşmesine yol açabilir ve bölge ekonomisine çok ihtiyaç duyulan bir destek olarak hizmet edebilir.

Küresel politika yapıcıların Ukrayna'daki gelişmeleri yakından izlemeleri ve Çin ile Tayvan'ı yakından takip etmeleri anlaşılabilir ancak Güney Kafkasya'da olanları asla göz ardı etmemeliler. Uluslararası toplum, İran'ın bölgede barışı bozmaması için baskı yapmalıdır.