İran'ın zenginleştirilmiş uranyum stokları hızla artıyor

İran’ın 2015’te imzalanan İran nükleer anlaşması olarak anılan Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nda (KOEP) belirlenen zenginleştirilmiş uranyum seviyesinin çok üstüne çıktığı belirtildi.

İran, Birleşmiş Milletler (BM) bünyesindeki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Yönetim Kurulu'nun geçen hafta İran'a yönelik kararına karşılık olarak iki yer altı tesisinde uranyum zenginleştirme kapasitesini artırmaya hazırlanıyor.

IAEA Yönetim Kurulu, geçen hafta İran'a IAEA ile iş birliğini artırması ve IAEA'nın denetleme faaliyetleri için gönderdiği müfettişlerin çalışmalarına izin vermesi çağrısında bulunan bir karar tasarısını kabul etmişti.

IAEA'nın 35 ülkeden oluşan Yönetim Kurulu'nun bu tür kararlarına karşı çıkan İran, 18 ay önce alınan karara da uranyum zenginleştirme programını büyük ölçüde artırdığını duyurarak ve ikinci bir tesiste zenginleştirmeyi yüzde 60 saflığa, yani silah yapımına yakın seviyeye yükselterek tepki göstermişti.

Konuyla ilgili bilgi sahibi beş diplomat, İran'ın bu kez iki yer altı zenginleştirme tesisine daha fazla uranyum zenginleştiren makineler olan santrifüj kümeleri kurmayı planladığını belirtti.

İran, Süleymani'nin öldürülmesinin ardından anlaşmadaki tüm yükümlülüklerini askıya aldı

İran, Trump döneminde General Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından ilk adım olarak 5 Ocak 2020'de nükleer anlaşmadaki tüm taahhütlerini askıya aldığını açıkladı.

Bu tarihten sonra nükleer faaliyetlerini kademeli olarak artırmaya başlayan İran, özellikle Kasım 2020'de İranlı nükleer fizikçi Muhsin Fahrizade'ye suikastın hemen ardından Mecliste nükleer faaliyetlerin hızlandırılmasını öngören bir yasa geçirdi.

Önceki hükümetin itirazlarına rağmen Mecliste onaylanan yasa, İran Atom Enerjisi Kurumunun uranyumu en az yüzde 20 zenginleştirmeye başlamasını ve düşük düzeyli zenginleştirilmiş uranyum stoklarını artırmasını zorunlu kıldı.

Uranyumun daha hızlı zenginleştirilmesi için yeni nesil santrifüjler yerleştirildi

Bu kapsamda uranyum zenginleştirme tesislerine nükleer anlaşma kapsamında kullanılmasına izin verilen IR-1 santrifüjleri yerine uranyumu daha hızlı zenginleştirebilen IR-2, IR-4 ve IR-6 santrifüjleri yerleştirildi.

İran Atom Enerjisi Kurumu, söz konusu yasa kapsamında 5 Ocak 2021'de Fordo'daki nükleer tesiste Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) müfettişlerinin gözetiminde uranyumu yüzde 20 saflıkta zenginleştirdiklerini açıkladı.

İran bu kez Nisan 2021'de ilk kez yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştirdiğini duyurdu.

İran'ın yüzde 60 zenginleştirilmiş uranyum stokları 3 yılda 59 kattan fazla arttı

Tahran'ın uranyumu yüzde 20 ve yüzde 60 saflıkla zenginleştirmesi ciddi bir adım olarak görülüyor çünkü uranyumun yüzde 20 üzerinde zenginleştirilmesi nükleer bomba elde etmeye imkan sağlayacak yüzde 90 saflıkta parçalanabilir uranyuma ulaşmak için önemli bir aşama kabul ediliyor.

UAEA'nın İran'ın nükleer programıyla ilgili 27 Mayıs'ta yayımladığı son raporda, Tahran'ın zenginleştirilmiş uranyum stokunu artırmaya devam ettiği belirtildi.

İran'ın 11 Mayıs itibarıyla toplam zenginleştirilmiş uranyum stokunun 6 bin 201 kilograma yükseldiği, 3 ay önceki rapora oranla 675,8 kilogram artış görüldüğü bildirildi.

Raporda, Tahran yönetiminin yüzde 60 zenginleştirilmiş uranyum üretimini sürdürdüğü, İran'ın yüzde 60 saflıkta 142 kilogram zenginleştirilmiş uranyum stokuna sahip olduğu, önceki rapora kıyasla üretimini 20 kilogramdan fazla artırdığı ifade edildi.

Ajansın Mayıs 2021'de yayımladığı raporda bu rakamın 2,4 kilogram olduğu göz önüne alındığında Tahran'ın yüzde 60'a kadar zenginleştirilmiş uranyum stoklarını 3 yılda 59 kat artırdığı göze çarpıyor. İran, 2021'de 62,8 kilogram olarak açıklanan yüzde 20 zenginleştirilmiş uranyum stoklarını da 3 yılda 751 kilograma çıkardı.

Toplam zenginleştirilmiş uranyum stokları yaklaşık 2 kat arttı

Rapora göre, İran'ın elindeki zenginleştirilmiş uranyum stoku ise toplam 6 bin 201 kilograma ulaştı. Bu rakam Mayıs 2021'de 3 bin 241 kilogramdı. Önceki 3 aylık raporda ise yaklaşık 5 bin 500 kilogram olduğu düşülünce İran'ın toplam uranyum stokunun 3 yılda yaklaşık 2 kat, 3 ayda ise 675,8 kilogram arttığı görüldü.

UAEA'ya göre, yüzde 60 zenginleştirilmiş 42 kilogram uranyum en az yüzde 90 saflıkta zenginleştirilmesi halinde 1 atom bombası üretebilme imkanı sağlıyor.

İran, nükleer programının askeri amaçlı olmadığını savunuyor

Tahran yönetimi, yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme işlemlerinin sivil amaçlı olduğunu savunuyor. Buna karşılık UAEA sivil amaçlar için yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştirilmesine ihtiyaç olmadığını ifade ediyor.

İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, yaptırımların kaldırılmasını sağlamak için yüksek düzeyde uranyum zenginleştirdiklerini ve ülkesinin nükleer programının askeri amaçlı olmadığını söyledi.

ABD Ulusal İstihbarat Direktörlüğü Ofisinin Temmuz 2023'te yayımladığı istihbarat değerlendirme raporunda, İran'ın nükleer silah üretimine yol açacak faaliyetlerini artırmasına rağmen şu ana kadar nükleer silah üretimine yönelmediği belirtildi.

İran, ABD'nin nükleer anlaşmaya geri dönmesi ve ilgili yaptırımların kaldırılması halinde nükleer faaliyetlerini yeniden anlaşmayla uyumlu hale getireceğini belirtiyor.