New York Times: Atlantik akıntısı durursa donacağız

Kuzey Atlantik çevresinde iklimi şekillendiren güçlü okyanus akıntılarındaki son ciddi yavaşlama sonrası Avrupa 1000 yıldan uzun bir aşırı soğuk döneme girmişti.

Tahminen 12 bin 800 sene önce yaşanan bu olaya tanıklık edecek çok fazla insan yoktu. Ama on yıllardır süregelen insan kaynaklı ısınma yüzünden akıntılar yeniden yavaşlıyor. Bilim insanlarının öngörüleri tutarsa dünyanın büyük kısmı için yapılan hava modellerinde ciddi dalgalanmalar görülebilir.

Akıllardaki bu sorulara bu hafta Danimarkalı iki akademisyenden iddialı bir cevap geldi: 21. yüzyılın sonu itibarıyla akıntılarda ciddi zayıflama, hatta durma söz konusu olabilir.

Kopenhag Üniversitesi’nden istatistik profesörü Susanne Ditlevsen, potansiyel bir çöküşün bu kadar yakın görünmesinin kendilerini bile şaşırttığını söyledi. İklim bilimciler Atlantik dolaşımının bu yüzyılda gerileyeceği konusunda genellikle hemfikir ancak bunun 2100’den önce gerçekleşeceğine dair görüş birliği yok.

Gelecek senaryosu değil

Ditlevsen bu yüzden çöküşün yaklaşık tarihini tespit edebilmelerinin bile başlı başına sürpriz olduğunu söyledi. Ditlevsen’e göre yeni bulgular akıntıların durmasının çok uzak gelecekteki soyut bir sorun olarak görülmemesi için yeterli. “Bu, şu anda oluyor” dedi.

Geçen salı günü Nature Communications dergisinde yayınlanan araştırma insanlığın ısı tutan gaz emisyonundan vazgeçmemesinin iklimde “bardağı taşırabileceğini”, yani çevremizde hızlı ve geri döndürülmesi zor değişimlere yol açabileceğini anlatan bilimsel çalışmaların son örneği oldu.

Arktik permafrostun, yani üst üste en az iki yıl donmuş vaziyette kalan toprağın ani şekilde erimesi… Amazon yağmur ormanlarındaki kayıplar… Grönland ve Batı Antarktika’daki buz örtülerinin çöküşü… Bilim insanlarına göre dünyanın ısınması belli bir noktayı aşarsa bu ve benzer olaylar hızla gerçekleşebilir.

AMOC nedir?

Araştırmacılar Atlantik’teki okyanus akıntıları düğümü içinde böyle bir taşma noktasına işaret edebilecek emareler arıyor. Akıntıların sevimsiz de bir adı var: Atlantik Meridyenel Devrilme Dolaşımı, kısaca AMOC.

AMOC sıcak suları tropik bölgelerden alıp Gulf Stream üzerinden taşıyor. ABD’nin güneydoğusundan geçip Kuzey Avrupa’ya doğru yöneltiyor. Bu su kuzeydeki havaya ısı bırakınca kendisi soğuyup yoğunlaşıyor, bunun üzerine okyanusun derinliklerine çökerek yeniden ekvatora yöneliyor.

“Devrilme” adı verilen bu çökme etkisi sebebiyle akıntılar gezegen boyunca çok yüksek miktarda ısının transferine yol açıyor. Atlantik’te ve diğer bölgelerdeki iklim üzerinde son derece etkili oluyor. Ancak atmosfer insanlar yüzünden ısındıkça Grönland buz örtüsünün erimesi Kuzey Atlantik’e büyük miktarda tatlı su eklenmesine yol açıyor. Bu olay devrilmenin devamını sağlayan ısı ve tuzluluk dengesini bozabilir. Son yıllarda Atlantik Okyanusu’nun Grönland’ın güneyindeki bir bölgesi bariz biçimde soğudu. Bazı bilim insanları sistemin yavaşladığı söylüyor.

En erken 2025 en geç 2095

Dolaşım çok daha zayıf hale gelirse iklim üzerindeki etkileri de daha kapsamlı olacak. Ancak bilim insanları sonuçların potansiyel büyüklüğünü incelemeyi tamamlamış değil. Kuzey yarım kürenin büyük bölümü soğuyabilir. Kuzey Amerika ve Avrupa’nın kıyı şeritlerinde deniz seviyesinin yükselişi hızlanabilir. Kuzey Avrupa’da kış fırtınaları artabilir, Afrika’daki Sahel kuşağında ve Asya’nın muson bölgelerinde yağışların azalması muhtemel.

Buz ve çökelti örneklerinden elde edilen veriler Atlantik dolaşımının uzak geçmişte ani dur-kalklar yaşadığını gösteriyor. Ama bilim insanlarının küresel iklime dair en ileri bilgisayar modelleri akıntıların önümüzdeki on yıllarda nasıl davranabileceğine ilişkin çok farklı tahminler veriyor. Bunun bir sebebi de ilgili faktörlerin çok fazla ve çok karmaşık olması.

Ditlevsen’in yeni analizi ise deniz yüzeyi sıcaklıklarına dayalı basit bir metriğe odaklanıyor. Bu metriğin benzerleri Atlantik dolaşımının gücüne dair dolaylı ölçüm yapan başka bilim insanları tarafından da kullanılıyor. Ditlevsen araştırmayı Kopenhag Üniversitesi Niels Bohr Enstitüsü’nde iklim bilimci olan kardeşi Peter Ditlevsen ile birlikte yürüttü. Devrilmede değişiklikler olacağını öngören istatistiksel göstergeleri hesaplamak için 1870-2020 dönemine ilişkin dolaylı ölçüm verilerini kullandılar.

Ortaya Atlantik dolaşımının yüzyıl ortasında çökebileceği tahmini çıktı. En erken 2025, en geç 2095 yılına işaret ediyorlar.

Analizde bu yüzyıl içinde sera gazı emisyonlarının ne kadar artacağına dair spesifik varsayımlar yok. Sadece AMOC’un durmasına yol açacak etkenlerin aynı hızda devam edeceği varsayılıyor. Özellikle atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonlarının Sanayi Devrimi’nden bu yana olduğu gibi artmayı sürdüreceği düşünülüyor.

Konu üzerine çalışan çeşitli uzmanlar yeni analizi takdirle karşıladı. Ancak kimi uzmanlar daha kesin bir tarih verebilmek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğunu söylüyor.