Observer Research Foundation: Rusya ve Belarus arasında yapılan anlaşma neleri kapsıyor?

utin, Rusya'nın komşu ve müttefik ülkesi Belarus'a taktik nükleer silahlar konuşlandırmaya başladığını açıkladı. Nükleer silahların yayılmasının önlenmesi ve stratejik istikrarın yanı sıra Ukrayna krizinin seyri ve daha geniş anlamda Rusya-Batı çatışması için potansiyel küresel etkilere sahip olduğundan, gelişme dünya çapında anında manşetlere taşındı.

Putin'in açıklamasıyla ilgili siyasi ve medya tartışmaları, Moskova'nın neden taktik nükleer silahlarını Belarus'a yerleştirmekle ilgilenebileceği ve duyurunun tam olarak neyi başarmak istediği üzerinde odaklandı.

Rusya'nın nükleer süper güç statüsü göz önüne alındığında, bu bağlamda attığı adımlar büyük sonuçları da içerisinde barındırıyor. Belarus'un 'kendini adamışlığı' da göz önüne alındığında, ortaya çıkan analitik bilmece daha da karmaşıklaşıyor.

Aslında Kasım 2021'de Belarus Devlet Başkanı Lukaşenko, ABD nükleer silahlarını Doğu Avrupa'ya yerleştirme ile ilgili plan konusunda açıklamalarda bulunmuştu.

Önde gelen uluslararası medya, Putin'in 25 Mart'taki açıklamasını son dakika haberi olarak sunsa da aslında karar sürpriz olmadı. Lukaşenko'nun açıklamalarının yanı sıra, Moskova ve Minsk konuyu daha önce birkaç kez alenen gündeme getirmişti.

Örneğin, 19 Aralık 2022'deki ortak basın toplantısında Lukashenko ve Putin, ülkelerin Belarus askeri uçaklarını ve pilotlarını olası nükleer misyonlara hazırlamak için birlikte çalıştığını açıklamıştı. Bir gün sonra Rusya Dışişleri Bakanlığı, ABD'nin Avrupa'daki nükleer yeteneklerinin modernizasyonuna tepki gösterdiğini açıkladı.

Rusya ve Belarus arasındaki anlaşma neleri kapsıyor?

Anlaşma, yalnızca taktik nükleer silahların Belarus topraklarında konuşlanması ile ilgilidir. Stratejik nükleer silahlarla ilgili bir adım atılmamıştır.

Anlaşmaya göre Belarus, nükleer savaş başlıkları taşıyabilecek iki tür dağıtım platformuna sahip olacak. Bunlar; İskender füze sistemleri ve yakın zamanda güncellenen Belarus hava kuvvetlerine ait 10 adet uçak.

Belaruslu pilotlar, taktik nükleer silahlarla ilgili eğitim programını Nisan ayında tamamlayacak ve ardından nükleer kapasiteli uçakları kullanabilecek.

Belarus'ta nükleer silah depolama tesisleri Temmuz ayına kadar tamamlanacak.

Rusya, Belarus'un doğrudan kontrolü altındaki nükleer silahları, Rusya'nın izni olmadan üçüncü ülkelere devr edemeyecek.

Bazı yorumcular, Moskova'nın nükleer silahların fiilen transferini tamamlama niyetinde olmadığını ve yalnızca ABD/NATO'yu müzakereye zorlamak için tırmanma risklerini artırmakla ilgilendiğini belirtiyor.

Nitekim Aralık 2022'de Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü tarafından yapılan bir açıklamada, Belarus-Rusya arasında nükleer işbirliğine ilişkin "rakiplere karşı akılda kalacak bir hamle" ifadesi kullanılmıştı.

ABD ve NATO'nun "nükleer paylaşım" politikası

Hem Minsk hem de Moskova, ABD'nin çok sayıda ülkede nükleer silahlarını konuşlandırdığını belirterek, bu hamlenin yeni bir durum olmadığını ve meşru olduğunu savunuyor.

Gerçekten de ABD şu anda bu mekanizmayı Belçika, Almanya, İtalya, Hollanda ve Türkiye.gibi nükleer güç olmayan beş Avrupa ülkesinde uyguluyor.

Yani Belarus ve Rusya, niyetlerinin Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşmasını (NPT) ihlal etmediğini ve NATO'nun uygulamasını kopyaladıklarını vurguluyorlar. NPT, nükleer silahların "herhangi bir alıcıya" doğrudan veya dolaylı olarak devredilmesini kesin olarak yasaklıyor.

Belarus, 1990'ların ortalarından beri Rusya ile yakın bir ittifak içinde.Ülkelerin birbirine karşı iki aşamalı karşılıklı savunma taahhütleri var. 2022'nin başlarına kadar Belarus Anayasası'nda, Belarus'un "topraklarını nükleerden arındırılmış bir bölge" olarak korumayı amaçlayan bir madde vardı. Bu madde 2022 yılının ortalarında Lukaşenko'nun yaptığı tartışmalı bir refarandum ile değiştirildi.

Belarus'un Sovyetler Birliği'nden devraldığı tüm nükleer silahlar, Kasım 1996'nın sonlarına doğru geri çekilmiş olsa da, Minsk hiçbir zaman tam anlamıyla tarafsız bir devlet olmak için Rusya ile karşılıklı savunma düzenlemelerini bırakmayı denemedi. Yine de Minsk, 2014-2020'de Ukrayna ile Rusya arasındaki barış görüşmelerinin ana mekanı olarak hizmet verdiğinde, Belarus esasen bu çatışmada “durumsal tarafsızlık” politikası izledi. Hatta “Doğu Avrupa'nın İsviçre'si” olma fikrini benimsedi.

Ancak 2020'nin sonlarında Avrupa Birliği ve ABD'nin, Belarus'ta gerçekleşen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonuçlarına, bir yaptırım paketleriyle tepki göstermesi Belarus'un politikasını tamamen değiştirmesine neden oldu.

Belarus-AB sınırlarındaki göçmen krizi ve ardından Ukrayna savaşının başlaması ile birlikte, Batı tarafından Belarus'a yeni yaptırımlar uygulandı. Şu anda, bu yaptırımlar Belarus'un kısmi ablukası anlamına geliyor.

Bütün bu gelişmeler, Minsk'in nükleer silahlara karşı tutumundaki dramatik değişimi açıklayan gelişmeleri ortaya koyuyor. Diğer yandan Belarus hükümetinde hiç kimse, NATO'nun nükleer cephaneliği için bir hedef haline gelmek ilgili riskler konusunda memnun görünmüyor.

Bununla birlikte, jeopolitik çatışmanın ne kadar ileri gittiği göz önüne alındığında, Belaruslu karar vericilerin düşüncesine göre Rus nükleer silahlarına ev sahipliği yapmanın caydırıcılık tarafı hakim gibi görünüyor.

Bu nedenle, Belarus için Rus nükleer silahlarına ev sahipliği yapmak, caydırıcılığın ve güvenilirliğin artırması anlamına geliyor.