Tarihsel süreçte Dağlık Karabağ
Güney Kafkasya’da Azerbaycan ile Ermenistan arasında kalan tarihi bölgeye coğrafi olarak Dağlık Karabağ adıyla bilinmektedir. Sovyetler Birliği’nin eski gücünü kaybetmeye başladığı zamanlarda tarihsel ve kültürel süreçte Azerbaycan’a ait olan Dağlık Karabağ bölgesini ele geçirmek için Şubat 1988 tarihinde harekete geçmişlerdir. Bu tarihte Karabağ’ın bazı bölgelerinde yaşayan Ermeniler, kendi nüfuslarının daha fazla olduğunu iddia ederek resmi olmayan bir referandum düzenlemiş ve bölgenin bağımsızlığını ilan etmeye hazırlanmıştı. Doğal olarak bu durumu kabul etmeyen yerel Azeriler ile Ermeniler arasında çatışmalar başlamış, yüzbinlerce kişi yaşadığı toprakları terk etmek zorunda kalmıştı. 1994 yılına kadar süren savaş, yoğun Rus desteği ile çarpışan Ermeni güçlerinin istediklerini almalarıyla sonuçlanmış ve yapılan ateşkes sonucunda Dağlık Karabağ Azerbaycan’dan kopartılmıştı. Bu süreçte Azerilere dönük büyük katliamlar yapan Ermeniler, hem Azerbaycan’a ait olan toprakları gasp etmiş hem de yüzbinlerce insanı yurdundan etmişti. 2020 yılının Eylül ayında ise Azerbaycan ordusu başlattığı harekat ile Dağlık Karabağ’ın büyük bir kısmını Ermenistan işgalinden kurtarmıştı.
Dağlık Karabağ’da yaşanan 2 etaplı savaş ile yaşanan haksızlıklar kısmen de olsa telafi edilmiş oldu. Peki Dağlık Karabağ bölgesinin tarihsel hikayesi neydi, gelin ona bakalım:
Dağlık bir coğrafyada bulunan ve yüksek yaylalara sahip olan bölgenin tarihi Roma İmparatorluğu’na kadar uzanmaktadır. Güneyde Aras Çayı, doğuda Kür Çayı, kuzeyde Gence ile Goran Çayı’na kadar uzanan alan ve batıda Karabağ Dağları arasında bulunan bölgeye Karabağ ismini Türkler vermiştir. Dağlık Karabağ’ın merkezinde yönetim merkezi olarak Khankendi şehri bulunmaktadır.
Dağlık Karabağ bölgesi Doğu Roma İmparatorluğu ve Sasani yönetiminde kaldığı zamanlardan sonra Hz.Osman döneminde Müslümanlar tarafından fethedilmiştir. 11.yy’da ise Büyük Selçukluların hakimiyetine geçen bölgeye Horasan bölgesinden yoğun şekilde Türkmen göçü yaşandı. Bir dönem Irak Selçuklularının eline geçen bölgede daha sonra İldenizliler, İlhanlılar ve Timur Devleti hakim oldu. Akkoyunlu yönetiminden sonra da bölgeyi Safeviler ele geçirdi. Bu devletin yöneticisi olan Şah Tahmasb, Kaçar beyi Şahverdi’yi Karabağ Beylerbeyi olarak tayin etmişti. 1578 yılında gerçekleşen Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi savaşları sonrasında böyle Osmanlı topraklarına katıldı. Bu dönemde Osmanlılar bölgeyi kapsayan “Vilayet-i Gence Karabağ” eyaletini kurdular. 17.yy’ın başında ise yeniden Safevi hakimiyetin geçen bölge 1724 yılında yapılan bir anlaşma ile yeniden Osmanlı İmparatorluğu’na bağlandıysa da 1736’da yeniden İran hakimiyetine girdi. 1747 yılında ise İran Şahı Nadir Şah’ın öldürülmesinden sonra daha önce bu bölgeden sürülen yerel beylerden Penah Ali Horosan’dan Karabağ’a geri döndü ve Karabağ Hanlığı’nı kurdu. Rusların 1783 yılında Kafkasya’daki güçlerini arttırması ve Gürcistan’ı kontrol altına almasıyla birlikte Karabağ’ın kaderi değişmeye başladı. Bu tarihten itibaren Rusların ve İranlıların yaptığı iki yönlü baskı yüzünden Karabağ Hanlığı zor duruma düşmeye başladı. 1802 yılında ise Rus Çarı 1.Aleksandr’ın emri ile Ruslar Bakü ve Karabağ’ın kendilerine bağlanmasını dikte ettiler. 1804 yılında Ruslar Gence’yi işgal etti ve daha fazla dayanamayan Karabağ Hanı Ruslara tabi oldu. 1804 – 1813 yılları arasında yaşanan İran Rus savaşlarından sonra ise yapılan Gülistan anlaşması ile Karabağ Ruslara bırakıldı ve Karabağ Hanlığı resmen ortadan kaldırıldı. Rusların bu dönemde başlattığı nüfus hareketleri ile bölgeye Ermeniler yerleştirilmeye başlandı. 1905 yılında ise bölgeye yerleşmeye devam eden Ermeniler ile Azeriler arasında ilk çatışmalar yaşanmaya başlandı.
Ekim 1917 devriminden sonra Osmanlı Kafkas ordusu bölgeye hakim oldu ama Mondoros anlaşması sonrasında bölgeden çekilmek zorunda kaldı. 1919 yılında ise bölge Azerbaycan’a bağlandı. Mayıs 1920’de Karabağ Ruslar tarafından yeniden işgal edildi. Moskova’da Karabağ konusunda Lenin’e sunulan bir raporda bölgenin Ermeniler ile hiçbir bağının olmadığı ve Azerbaycan sınırlarında kalması gerektiği söylenmişti. Yapılan geniş bir çalışma sonrasında da Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi’nin kurulmasına karar verildi ve 24 Temmuz 1923 günü alınan karar ile bölge Azerbaycan’a bağlandı.
Karabağ üzerindeki emellerinden hiçbir zaman vazgeçmeyen Ermeniler ise 1979 ve 1984 yılında topladıkları kongrelerde Ermenistan topraklarının kendilerine yetmediğini ve Karabağ’ın da Ermenistan’a bağlanması gerektiği kararını aldılar. 1985 sonrasında ise Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere dünyadaki pek çok ülkede Karabağ’ın ele geçirilmesini sağlamak adına Ermenistan Karabağ Dayanışma Komiteleri kuruldu. Buna karşılık Azeriler de bölgenin tarihsel süreçte Azeri toprağı olduğunu anlatan bir bildiri yayınladılar. 1988 yılında Dağlık Karabağ’da başlayan Ermeni zulmü ile beraber yaşananlar günümüze kadar devam eden Dağlık Karabağ sorununu başlattı.
Görüldüğü üzere en az 1000 yıldır Türk yurdu olan Dağlık Karabağ bölgesi, Rusların 19.yy’da Ermenileri bölgeye yerleştirmeye başlamasıyla demografik yapısını kaybetmeye başladıysa da özünü hiçbir zaman kaybetmedi. Günümüzde yaşananlar Azerbaycan’ın kendisine ait olduğu tarihsel olarak ispat edilen bölgede gecikmiş adaletin yeniden tesisi hükmündedir. Karabağ Azerbaycan’dır ve öyle kalmaya devam edecektir.
