The National Interest: ABD, Orta Asya'da Türkiye ile birlikte hareket etmeli

ABD'nin önde gelen yayın organlarından National Interest'de, ABD'nin Orta Asya politikalarının ve bölgedeki rekabetin değerlendirildiği bir analiz yayınlandı. 

ABD'nin Orta Asya'daki etkisinin azaldığı belirtilen analizde, Rusya ve Çin'in daha etkin olduğu ancak diğer yandan da Türkiye'nin Orta Asya'daki ülkeler arasında nüfuzunu genişlettiği tespiti yapıldı.

Analizde ayrıca, Rusya'nın Ukrayna savaşına odaklanması ve ABD'nin Afganistan gibi noktalardan çekilerek bölgedeki etkisini yitirmesi nedeniyle ABD'nin, Orta Asya'da gerilimler konusunda NATO ülkesi olan Türkiye ile birlikte çalışması gerektiği belirtildi.

İşte National Interest'de yayınlanan analiz:

Amerika Birleşik Devletleri Orta Asya'da askeri olarak varlığını minimum olarak sürdürmüş olsa da, şimdi bu militarist geçmişten daha da uzaklaşarak bölgedeki angajmanını yeniden karakterize etme zamanının geldiğine inanıyor.

Örnek olarak Kırgızistan ve Tacikistan arasında başka bir sınır çatışmasının ortaya çıkma potansiyeli, iki ülke arasındaki silahlanma yarışı arttıkça daha olası hale geliyor.

Bölgesel ve su kaynaklarına ilişkin anlaşmazlıklar 2021 ve 2022'deki önceki sınır çatışmalarını karakterize etmişti. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) müttefikleri Türkiye ve ABD'nin kendilerini karşıt taraftaki ülkeleri desteklerken bulmaları nedeniyle yenilenen bir Kırgızistan-Tacikistan sınır çatışması tehlikeli olacaktır.

ABD'nin Afganistan'dan çekilmesinin ardından, Özbekistan ve Kırgızistan'daki geçici ABD askeri üslerinin kapatılmasıyla Washington'un Orta Asya'daki askeri varlığı daha da mütevazı hale geldi.

Ancak Tacikistan'ın bağımsızlığını kazanmasından bu yana Washington Tacikistan'a güvenlik sektörü için 330 milyon dolar yardımda bulunduğundan ABD hala Orta Asya güvenlik meselelerine müdahil olmaya devam ediyor. Bu büyük meblağ yüzlerce araç, kapsamlı bir eğitim merkezi ve sınır yönetimi ve gümrük kontrol desteğini içermektedir.

Sonuç olarak, Rusya Tacikistan'ın en önemli güvenlik ve ticaret ortağı olmasına rağmen, ABD Tacikistan'ın en büyük güvenlik bağışçılarından biri haline geldi.

Bu arada, bölgede artan Türk dayanışması, Ankara'yı Kırgızistan'a Bayraktar TB2, Aksungur ve ANKA insansız hava araçları sağlayarak Tacikistan ile olan çatışmasında destek vermeye sevk etti.

Türkiye, Bişkek'in bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu ve o zamandan beri Kırgızistan'da istikrar ve kalkınmanın sürdürülmesine önem veriyor. Ayrıca Türkiye, Rusya Ukrayna'daki savaşla meşgulken Orta Asya'daki etnik olarak Türk olan ülkeler arasında nüfuzunu genişletiyor.

NATO müttefiklerinin bir çatışmada karşıt tarafları desteklemesi, Washington ve Ankara arasındaki gerilimi gereksiz yere arttıracaktır. İki ülke arasındaki ilişkiler 2000'li yılların başından bu yana, ABD'nin 2003 yılında Irak'ı işgali konusundaki görüş ayrılıkları nedeniyle kötüleşti.

Gelinen noktada Tacikistan'a askeri destek sağlayarak Türkiye ile dolaylı olarak rekabete girmek, ABD için sorunlu ancak önemli bir diplomatik ilişkiyi tehlikeye atacaktır.

Amerika Birleşik Devletleri, özellikle Afganistan'dan askerlerini çektikten sonra Orta Asya'daki güvenlik meselelerinden doğrudan etkilenmemektedir. Çekilmeye rağmen ABD, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), NATO'nun Barış İçin Ortaklık programı ve Birleşmiş Milletler aracılığıyla güvenlik işbirliğiyle ilgili konularda çalışarak Orta Asya devletlerinin egemenliğini koruma misyonunu sürdürmektedir. Bunun yerine, Orta Asya'daki güvenlik meseleleri bölgedeki huzursuzluktan daha doğrudan etkilenen ülkeler tarafından ele alınmalıdır.

Rusya ve Çin'in Orta Asya'da çok daha büyük payları var

Rusya, bölgenin en önde gelen güvenlik sağlayıcısı, Çin ise önemli bir ekonomik yatırımcısı pozisyonundadır.

Moskova öncelikle ABD'nin Afganistan'dan çekilmesiyle daha da şiddetlendiğini düşündüğü terörizm riskinin yayılmasını en aza indirmeyi hedefliyor. Uyuşturucu ticareti, insan kaçakçılığı, yasadışı göç ve terörizm Rusya'nın Orta Asya'daki en büyük güvenlik endişeleridir.

Ayrıca Rusya'nın bölgedeki güvenlik varlığı, Orta Asya ulaşım ve enerji alanlarında giderek artan yatırımlarını koruduğu için Çin'e hizmet etmektedir.

Diğer yandan Rusya'nın Ukrayna'daki savaşa odaklanması nedeniyle Orta Asya'daki güvenlik profilinin azalmasıyla birlikte Çin, Orta Asya'da daha önemli bir güvenlik gücü haline gelmiştir.

Tacikistan ve Kırgızistan, askeri tatbikatlar, askeri teçhizat transferleri, güvenlik altyapısı inşası ve özel güvenlik şirketlerinin konuşlandırılmasını içeren Çin'in bölgedeki varlığına duyarlı davrandılar. ABD, Tacikistan'ın güvenliğine katkıda bulunarak Pekin ile gerilimi gereksiz yere artırma riskini taşımaktadır.

ABD'nin Tacikistan'ın savunma kabiliyetlerine verdiği destek, Tacikistan'ın son dönemde İran'la yürüttüğü güvenlik işbirliği çabaları nedeniyle de sakıncalı.

Türkiye ve Kırgızistan gibi İran ve Tacikistan da etnik ve dilsel bağları paylaşıyor. Mayıs 2022'de İran, Tacikistan'da çok amaçlı Ababil-2 insansız hava araçlarını üretip ihraç edecek olan ilk insansız hava aracı üretim tesisinin açılışını yaptı.

Ayrıca bu yıl İran, Çin ve Rusya tarafından kurulan Avrasya siyasi, ekonomik, uluslararası güvenlik ve savunma örgütü olan Şanghay İşbirliği Örgütü'ne üye oldu. Sonuç olarak, Tahran ve Duşanbe muhtemelen daha fazla güvenlik işbirliğine gireceklerdir.

Amerika Birleşik Devletleri, askeri kaynaklarının yabancı bir hükümete devredildikten sonra nasıl kullanılacağı konusunda çok az kontrole sahiptir. ABD, Kırgızistan ile çatışmasında Tacikistan'ı destekleme niyetinde olmasa da, gece görüş gözlükleri gibi ekipmanlarının çoğu Kırgız-Tacik sıcak bölgesinde kullanılıyor.

ABD, Orta Asya'da gerilimin tırmanmasına gereksiz yere katkıda bulunmak yerine, Bişkek ve Duşanbe arasında diplomatik görüşmeleri teşvik etmek için Türkiye ile birlikte çalışmalıdır. Ortak NATO üyeleri olarak ABD ve Türkiye, stratejik önemi olacak bir çatışmayı sona erdirerek ilişkilerin dibe vurmasını önleme fırsatına sahiptir.

Son olarak ABD, Tacikistan da dahil olmak üzere Orta Asya ülkelerine askeri teçhizat gönderme programlarını azaltmak ve nihayetinde ortadan kaldırmak için çalışmalıdır.

Tacikistan'daki önemli Rus ve Çin güvenlik varlığı ve askeri varlıkları ile Duşanbe kendini savunacak araçlara sahiptir. Amerika Birleşik Devletleri'nin Tacikistan'ın savunmasını sağlayarak Rusya ve Çin'in işini yapması için haklı bir nedeni yoktur.

Amerika Birleşik Devletleri Orta Asya'da askeri olarak yer almış olsa da, şimdi kendisini bu militarist geçmişten daha da uzaklaştırarak bölgedeki angajmanını yeniden karakterize etme zamanıdır.