The National Interest: Dağlık Karabağ'da barışa giden yol Ankara ve Tahran'dan geçiyor

ABD merkezli The National Interest'de, 2020 Karabağ Savaşı'nın ardından Kafkasya'daki dengelerin değerlendirildiği bir analiz kaleme alındı. 

Azerbaycan'ın Türkiye'nin desteği ile Karabağ'ı tekrar ele geçirdiği belirtilen analizde, zaferin ardından Türkiye ve Azerbaycan'ı birbirine bağlayacak olan Zengezur Koridoru'nun açılmasının Ermenistan'ı ve özellikle bölgeden izole olma endişesi duyan İran'ı rahatsız ettiği tespiti yapıldı. 

Analizde ayrıca, Kafkasya bölgesinin istikrarının Türkiye ve İran'dan geçtiği ve ABD'nin iki ülkeyi uzlaştırmaması durumunda bölgenin İran ve Türkiye'nin askeri müdahalelerine sahne olabileceği belirtildi.

İşte The National Interest'de yayınlanan analiz:

Dağlık Karabağ'da barışa giden yol Ankara ve Tahran'dan ve muhtemelen Washington'dan geçiyor.

Brüksel'de 15 Temmuz'da yeni bir müzakere turu yapılmasına rağmen, uzun süredir tartışmalı olan Dağlık Karabağ bölgesindeki durum, Ermenistan ve Azerbaycan arasında şiddet olayları devam ettiği için istikrarsızlığını koruyor.

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, tırmanan gerilimi durdurmak amacıyla Dağlık Karabağ'ı resmen Azerbaycan toprağı olarak tanıma sözü verdi.

ABD'nin ev sahipliğinde Bakü'de yapılacak barış görüşmeleri bölgenin kaderinin belirlenmesi açısından kritik önem taşıyor. Barışı koruma önerileri doğrudan savaşan iki tarafa odaklanırken, Azerbaycan'ı destekleyen Türkiye ve Ermenistan'ı destekleyen İran'ın katılımı, olası görüşmelerin kalıcı bir çözüm oluşturması için gerekli olacaktır.

Ortak kültürel ve etnik mirası ve etki alanını koruma arzusu nedeniyle Türkiye, Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ'daki toprak taleplerini uzun süredir destekliyor. Türkiye, 2020 İkinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında, Azerbaycan'ın ezici zaferini güvence altına almaya yardımcı olan Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçları da dahil olmak üzere altyapı ve silah yardımı sağlayarak desteğini daha da artırdı.

Ankara'nın desteği Bakü'nün atılganlığını ve taviz verme konusundaki isteksizliğini teşvik etti. Bu tutum Eylül 2022 sınır çatışmaları boyunca devam etti.

Bu arada İran, Dağlık Karabağ çatışmasının sürdürülmesinde önemli bir rol oynadı. İran ordusu ve Devrim Muhafızları, Azerbaycan sınırı boyunca geniş çaplı askeri tatbikatlar gerçekleştirdi.

Tahran; hem İran'da hatırı sayılır bir Azeri nüfusu olmasından dolayı hem de İsrail'in Kafkasya'daki nüfuzunun artma ihtimalinden dolayı endişe duyuyor.

Bakü, İsrail'den de Türkiye'den olduğu gibi yüksek teknolojili insansız hava araçları ve diğer bazı silahları aldı. Azerbaycan ayrıca İsrail'in petrol tüketiminin yüzde 40'ını karşılıyor. İran, İsrail'in Azerbaycan'a verdiği desteğin, Azerbaycan'ın insansız gözetleme uçaklarıyla Tahran'ı gözetlemesi için bir fırsat olmasından da endişe ediyor.

Ayrıca Bakü'nün, Azerbaycan ve Türkiye'yi birbirine bağlayacak Zangezur karayolu ulaşım koridorunu inşa etmesi halinde İran, Güney Kafkasya'dan daha da izole olabilir.

Bölgesel güçleri gelecekteki Dağlık Karabağ barış görüşmelerinden dışlamak akılsızca bir hata olacaktır. Yaklaşan Dağlık Karabağ görüşmeleri, Ermenistan ve Türkiye'nin 2022'de tartışılan ilişkilerin normalleşmesi yolunda somut adımlar atmaları için bir fırsat sunuyor. İran da komşusuyla barışı sağlayarak Azeri nüfusunu yatıştırabilir.

Türkiye ve İran'ı bu konuda barıştırmak, Washington'un Ankara ve Tahran'la ilişkilerini geliştirmesi için de bir yol olabilir.

ABD-Türkiye ilişkileri 2000'li yılların başından bu yana kötüleşti. ABD-İran ilişkileri ise ABD'nin 2018 yılında nükleer anlaşmadan çekilmesinden bu yana derin bir kriz yaşıyor. Sonuç olarak, İran nükleer krizi daha da kötüleşti ve İran artık bir nükleer silah için yeterli malzemeye sahip.

Washington ve Tahran, Dağlık Karabağ konusunda işbirliği yaparak nükleer silahların yayılmasının önlenmesi de dâhil olmak üzere diğer alanlarda barış görüşmelerini yeniden canlandırabilir.

İran ve Batı arasında diplomatik işbirliği pek olası görünmese de, tüm tarafların barışın ilerletilmesinde açık çıkarları vardır. İran'ın geçmişte protesto gösterileri düzenleyen Azeri nüfusu, İran'ın birliği için sorun teşkil ediyor.

Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa da oldukça büyük Ermeni diaspora topluluklarına ev sahipliği yapmaktadır. Amerikalı ve AB'li yatırımcılar Azerbaycan'ın enerji projelerinde ticari çıkarlarını korumaktadır. Bakü, Gürcistan ve Türkiye üzerinden Avrupa'ya 2,174 mil uzunluğunda doğal gaz boru hattı inşa edilmesine yardımcı oldu. Bu projeler, Brüksel'in 2027 yılına kadar Azerbaycan'dan doğalgaz ithalatını iki katına çıkarmasını öngören AB-Azerbaycan enerji planının başarısı için kritik öneme sahip olacak.

Hangi koşullar Dağlık Karabağ'da kalıcı bir barışı sağlayacak?

Öncelikle Azerbaycan Laçin koridoruna uyguladığı ablukaya son vermelidir. Bu abluka 120,000 Karabağ Ermenisinin hareket özgürlüğünü kısıtlamış ve gıda ve ilaca erişimlerini tehdit etmiştir. Ablukanın sona erdirilmesi, Ermenistan'ın Dağlık Karabağ'ı Azerbaycan toprağı olarak tanıması için uygun bir taviz olacaktır.

Dağlık Karabağ'daki Ermeni nüfusun korunması da kalıcı barış için hayati önem taşıyacak ve Erivan'ın olası bir etnik temizlik konusundaki endişelerini ortadan kaldıracaktır. Karabağ'da yeni bir kriz, İran ve Türkiye'nin bölgedeki askeri müdahalesinin artmasına yol açacaktır.

Bu hedefler karşılanabilirse, İran ve Türkiye'nin gerginliği tırmandırıcı uygulamaları azaltma taahhüdü Karabağ'daki gerilimin daha büyük bir çatışmaya dönüşmesini engelleyecektir. Rus barış güçleri bölgedeki şiddeti bastırmada etkisiz kaldığından, BM barış güçleri bu koşulların korunması için ideal ve tarafsız garantörlerdir.

ABD, Türkiye ve İran'ın gelecekteki Dağlık Karabağ barış görüşmelerine dahil edilmesinden önemli faydalar sağlayabileceğini kabul etmelidir.

Bu, sadece sayısız önemli konuda açık diyalog için bir şans olmakla kalmaz, aynı zamanda Dağlık Karabağ bölgesinde kalıcı barış için en büyük olasılığı sağlayabilir.