The New Arab: Türkiye-Mısır normalleşmesi ve bölgeye olası etkileri

18 Mart'ta Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Sisi'nin Temmuz 2013 darbesiyle Mısır'da iktidarı ele geçirmesinden bu yana ilk kez Kahire'yi ziyaret etti.

Mısırlı mevkidaşı Sameh Sükrü ile görüşmesinin ardından Çavuşoğlu, Türkiye'nin Mısır ile diplomatik ilişkilerini "mümkün olan en kısa sürede" büyükelçi düzeyine yükseltme sözü verdi.

Bu gelişme ile birlikte Mısır ve Türkiye ilişkilerinde on yıldır süren soğukluk resmen sona erdi. Bu gelişme, Mayıs 2021'de ciddi bir şekilde başlayan bir diyalog sürecinin doruk noktasıydı.

Türkiye-Mısır diyaloğunun ilk aşaması Suriye, Libya, Irak ve Doğu Akdeniz gibi bölgesel meselelere odaklandı.

Kasım 2022'de Doha'da düzenlenen FIFA Dünya Kupası'nda Sisi'nin Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile tokalaşması, her iki ülkeden temsilcilerin artan yatırımları tartışmasına neden oldu ve bu, Çavuşoğlu'nun yaptığı ziyaretin de ilk habercisi oldu.

Türkiye ile Mısır arasındaki gerginliğin azalması iki ülke arasındaki ekonomik bağları güçlendirmiştir. 2022'de iki ülke arasındaki ticaret %14, Mısır'daki Türk yatırımı %30,3 ve Mısır'ın Türkiye'ye ihracatı %32,3 arttı.

16 Şubat'ta bir Türk iş heyetinin Kahire'ye ziyareti, Mısır'da 500 milyon dolarlık yeni yatırım taahhüdü ile sonuçlandı ve bu da toplam yatırımı 2 milyar dolara çıkardı.

Bu ilerleme alanlarına rağmen, Libya, Suriye, Doğu Akdeniz ve Afrika'da rekabet devam ederken, Türkiye ile Mısır arasında gerçek bir normalleşme süreci zorlu olabilir.

Mısır ve Türkiye'nin Libya ve Suriye konusundaki zıt tutumları

Mısır, Libya Ulusal Ordusu komutanı Halife Hafter'i destekliyor. Türkiye ise, Hafter'in 2019-20'de Trablus'a düzenlediği saldırı sırasında Ulusal Mutabakat Hükümeti'ni destekledi.

Çavuşoğlu, Şükrü ile yaptığı görüşmede Türkiye'nin Libya'daki askeri varlığının “Mısır'ın çıkarlarına aykırı olmadığını” belirtti ve her iki ülkenin de Libya konusunda yakından istişare etmeyi kabul ettiğini belirtti.

Bölgedeki uzmanlara göre; Çavuşoğlu'nun Mısır-Türkiye koordinasyonunun Libya'daki düzeyine ilişkin değerlendirmesi fazla iyimser olabilir. Çavuşoğlu'nun güvencelerine rağmen Mısır, Türkiye'nin Libya'daki askeri varlığına kararlılıkla karşı çıkıyor.

Türkiye'nin Vatiyye hava üssünü elinde tutması Mısır için bir tartışma konusu çünkü Mısır, bunun Libya kıyılarında bir Türk deniz üssünün geliştirilmesinin takip edebileceğinden korkuyor.

Mısır'ın 3 Temmuz'da Gargoub'daki deniz üssünü inşa etmesi, Libya kıyılarında olası bir Türk nüfuzunu kontrol altına alma arzusunun altını çiziyor.

Türkiye'nin Ocak 2022'de Doğu Libya'daki önemli bir Mısır müttefiki olan Tobruk merkezli Temsilciler Meclisi Başkanı Aguila Saleh'e uzanması, Mısır'ın Trablus'a yönelik yoğun ekonomik açılımlarıyla aynı zamana denk geldi.

Bu, her iki bölgesel gücün geleneksel etki alanlarını ihlal etme istekliliğinin altını çiziyor ve Libya'daki seçimler üzerinde büyük bir rekabeti de tetikleyebilir.

Mısır'ın, 2022'nin sonlarında Libya ile ilgili ortak bir açıklamayı engellemesi de, serbest seçimlerin Libya'nın doğusundaki aktörleri zayıflatacağı ve Batı Libya'daki Türkiye yanlısı figürleri destekleyeceği korkusunun altını çizdi.

Hafter, Ulusal Birlik Hükümeti'nin doğu Libya'yı yönetme kabiliyetini kısıtladığından ve olası seçimleri raydan çıkarmak için üstü kapalı askeri güç tehditleri kullandığından, bu gerilimler muhtemelen devam edecek.

Diğer yandan Mısır, Başkan Beşar Esad'ın meşruiyetini desteklerken Türkiye rejimine karşı çıkmaya devam ettiğinden, Suriye ikincil bir anlaşmazlık alanı olmaya devam ediyor.

Mısır, Türkiye'nin kuzey Suriye'deki askeri varlığını yasadışı olarak görüyor ve sürekli olarak Arap Birliği ülkelerini Türkiye'nin Suriye müdahalesine karşı uyarıyor.

Doğu Akdeniz'de gerilim sürüyor

Çavuşoğlu geçtiğimiz yıl boyunca Doğu Akdeniz'in istikrarı için Türkiye-Mısır normalleşmesinin önemini defalarca vurguladı. Çavuşoğlu, 18 Mart'ta Kahire'ye yaptığı ziyarette, Mısır'ı Türkiye ile ortak askeri tatbikatlara katılmaya çağırarak diyalog kanallarını genişletmeye çağırdı.

Çavuşoğlu, Türkiye ile ilişkiler düzelse bile Mısır'ın Yunanistan ile güvenlik bağlarını koparmasını beklemiyor, ancak bu tatbikatları Mısır'ın Yunanistan ve Kıbrıs (GKRY) ile yaptığı tatbikatlara karşı bir denge olarak görüyor.

Kahire, Türkiye'nin 2021'deki deniz ve hava kuvvetleri tatbikatlarına katılma davetlerine yanıt vermediğinden, bu yöndeki herhangi bir ilerleme, Türkiye-Mısır ilişkilerinde ileriye doğru atılmış büyük bir adım olacaktır.

Diğer yandan; Ürdün, Kıbrıs (GKRY), Yunanistan ve İtalya'nın da yer aldığı EastMed Gaz Forumu'na Mısır'ın ev sahipliği yapması ciddi bir sürtüşme kaynağı olmaya devam ediyor.

Türkiye'nin Libya ile Ekim 2022'de imzaladığı enerji arama anlaşması, Doğu Akdeniz'in tartışmalı bölgelerinden herhangi bir gaz çıkarılmasına karşı çıkan Mısır ve Yunanistan tarafından geri çevrildi.

Bu ihtilaflara rağmen, Doğu Akdeniz meselelerinde Türkiye-Mısır diyaloğu için bazı çözüm yolları olduğu düşünülüyor.

Katar'ın Doğu Akdeniz'de büyüyen ekonomik varlığı, Türkiye'nin Libya ile olan enerji anlaşmasını ve Mısır'ın Kıbrıs (GKRY) ile enerji işbirliğini tamamladığı için Türkiye-Mısır gerilimlerini de yatıştırabilir.

Afrika'daki Türkiye-Mısır rekabetinin boyutu

Sisi ve Erdoğan, son yıllarda Afrika'nın öneminin artması nedeniyle Türkiye-Mısır arasındaki jeopolitik güç rekabetini Sahra Altı Afrika'ya da taşıdı.

Türkiye'nin, Etiyopya Silahlı Kuvvetlerine İHA tedariki ve Addis Ababa ile askeri istihbarat paylaşımını Aralık 2022'de güncellenmesi de dahil olmak üzere Etiyopya ile güçlenen ilişkileri, Mısır için özellikle sorunlu bir gelişme oldu.

Türkiye'nin Büyük Rönesans barajı ile ilgili Etiyopya ile Mısır arasında arabuluculuk teklifi yapması da gerilimi azaltmadı.

Kızıldeniz ve Batı Afrika'da nüfuz rekabeti yoğunlaşırken, Türkiye ve Mısır da Sahra Altı Afrika'da stratejik rakipler olmaya devam ediyor.

Somali Başbakanı Hamza Abdi Barre'nin Mısırlı mevkidaşı Mostafa Madloubi ile bir görüşmeyi de içeren Ocak 2023 Kahire gezisi bu özlemleri yansıtıyor.

Çavuşoğlu'nun 2020'de Dakar'da yeni bir Türk büyükelçiliği inşa etmesinin ardından Mısır'ın Senegal'de tarım ve altyapı projeleri arayışı bu eğilimin bir örneği olarak göze çarpıyor.

Türkiye ile Mısır arasında artan işbirliği, Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesinin güvenliği için olumlu bir eğilim olsa da, iki rakip güç arasındaki mücadele devam edecek gibi görünüyor.