Türk demokrasisinin utanç günü: 17 Eylül

1899 yılında, Aydın'a bağlı Çakırbeyli köyünde zengin bir çiftçinin oğlu olarak dünyaya gelmişti. İİköğretim sonrasında İzmir Amerikan Koleji'nden mezun olan Adnan Menderes, 1.Dünya Savaşı'nda geçirdiği bir rahatsızlıktan dolayı cephede savaşamadı. İzmir'in köklü ailelerinden Evliyazade'lerin kızı olan Fatma Berin Hanım ile evlendi ve bu evlilikten 3 oğlu oldu. Ankara Hukuk Fakültesi'ni 1935 yılında bitiren Menderes aynı dönemde CHP'de milletvekili idi.

TOPRAK REFORMU KONUSUNDA İNÖNÜ İLE TERS DÜŞTÜ

İlk olarak 1931 yılında Aydın Milletvekili seçilen Menderes, Atatürk'ün 1938 yılındaki ölümünden sonra CHP'nin ve ülkenin başına geçen İsmet İnönü ile ters düştü. O dönemde yapılması planlanan toprak reformu ile eline 5 bin dekardan fazla toprağı olan kişilerin topraklarının belirlenen rakamdan fazlasını oluşturan kısımlarının halka bedelsiz olarak dağıtılması amaçlanıyordu. Aydın'da 30 bin dönümden fazla arazisi olan Adnan Menderes bu tasarıya karşı çıktı ve ülke topraklarının %70'inin devletin elinde olduğunu söyleyerek kalan kısmın devletleştirilme fikrinin yanlış olduğunu, bu durumun devleti Sovyet devlet sistemine dönüştüreceğini söyledi. Bu konu hakkında 3 arkadaşıyla birlikte dörtlü Takrir veren Menderes CHP'den ihraç edildi.

DEMOKRAT PARTİ KURULUYOR

Kendisi ile birlikte CHP'den ihraç edilen arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti'yi kuran Menderes, böylece uzun yıllar Türk siyasetinde etkileri görülecek olan "Demirkırat Hareketi"ni başlatmış oldu. 1946 yılında ülkede gerçekleştirilen son "açık oy, gizli tasnif" yöntemli genel seçimlerde oluşan şaibe, seçimin galibi CHP'nin meşrutiyetinin sorgulanmasına yol açtı. Ülkede başlayan ve 1950 yılına kadar devam eden demokrasi tartışmaları 14 Mayıs 1950 günü yapılan ilk demokratik seçimler ile noktalandı ve "Yeter, Söz Milletindir" sloganını kullanan Demokrat Parti %52,7 oy oranı ile tek başına iktidara geldi. Bu seçimde Demokrat Parti 420, CHP ise 63 milletvekiline sahip olmuştu. 22 Mayıs günü yapılan görevlendirme ile yeni Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Adnan Menderes'i Başbakan olarak atadı.

YILLARDIR BEKLENEN ÖZLEM: EZANIN ASLINA DÖNDÜRÜLMESİ

Adnan Menderes, yeni iktidar dönemine hızlı başladı ve ilk olarak İsmet İnönü döneminde başlanan paraların üzerine dönemin Cumhurbaşkanı'nın resminin basılması kuralını değiştirerek tekrar Mustafa Kemal Atatürk'ün resimlerinin paralarda kullanılması kararını aldı. Bundan sonra yaptığı hamle ile özellikle sağ seçmenin gönlüne taht kuracaktı. Bu hamle Atatürk döneminde başlatılan ezanın Türkçe okutulması uygulamasından vazgeçilmesi olmuştu. Ezanın tekrar aslı gibi okunmaya başlanması Menderes'i halk nezdinde bir kahramana dönüştürdü.

İki kutuplu dünyada kendine batı cephesinde yer bulmak isteyen Türkiye, 1951 yılında yeni başlayan Kore Savaşı'na asker yollama kararı aldı. Bu karar neticesinde 1952 yılında Türkiye, NATO'nun daimi üyeliğine seçildi. 1953 yılında ise tek parti döneminde CHP'ye geçen mallar hazineye devredildi ve köy enstitüleri öğretmen okullarına dönüştürüldü. NATO üyeliği sonrasında daha önceden başlayan Marshall yardımları ile ülke büyük bir kalkınma sürecine girdi. Tarımda makineleşmeye başlandı, ülkede sanayi tesisleri açılmasına hız verildi. 1954 yılında yapılan genel seçimlerde ise oyların %57'sini kazanan Menderes, bu şekilde iktidarını daha da güçlendirmiş oldu.

KIBRIS KARIŞIYOR

Kıbrıs adasına hakim olan İngilizlerin adadan çekilme kararı almasından sonra Yunanistan adanın tamamını ele geçirme arzusunu belli etmeye başlamıştı. Türkiye de Adnan Menderes'in örtülü ödenekten sağladığı fonlar ile adada Türk Mukavemet Teşkilatı'nın kurulmasını sağladı. Adada ir süredir Türklere karşı devam eden Rum terörüne biraz da olsa denge gelmişti ve EOKA cephesinin önü kesilmeye başlanmıştı.

İlerleyen zamanlarda ülkede başlayan ekonomik zorluklar siyaset arenasında karışıklıklara yol açtıysa da Menderes iktidarını korumaya devam etti. 1959 yılında Kıbrıs sorunu ile alakalı görüşmeler yapmak üzere Londra'ya giderken bindiği uçak Londra yakınlarında düştü ama Adnan Menderes mucizevi bir şekilde bu kazadan yara almadan kurtuldu. Bu arada Türkiye'nin yoğun çabaları ile 1959 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu.

MUHALEFET SOKAĞA TAŞIYOR

Önceki dönemlerde alınan borçların ödenmesinde yaşanan zorluklar nedeniyle ülkede başlayan ekonomik sıkıntılar Adnan Menderes hükümetini zorlamaya başlamıştı. Yaşanan sıkıntılar neticesinde ülke tarihindeki en büyük devalüasyon ilan edildi ve USD bir gecede 2 TL'den 9 TL'ye çıkartıldı. Hızla büyüyen ekonomik sıkıntılar ülkede tansiyonun yükselmesine yol açtı. Krize çözüm bulmak adına Amerika'ya giden ve istediği maddi desteği alamayan Adnan Menderes yönünü Sovyetler Birliği'ne çevirmeye karar verdi ve Temmuz 1960'da Moskova'ya resmi bir ziyaret planladı. Aynı dönemde ülkede muhalefetin dozunu arttıran CHP'ye karşı yapılan bazı sert uygulamalar ve bazı çevrelerin kışkırtmalarıyla başlayan sokak gösterileni tansiyonun iyice yükselmesine yok açtı.

ALPARSLAN TÜRKEŞ'İN OKUDUĞU DARBE BİLDİRİSİ

Günlerdir büyüyen olaylar ve yaşanan gerilim 27 Mayıs 1960 günü sabah saat 0400'te zirveye ulaştı. Türk Silahlı Kuvvetleri adına radyoda Albay Alparslan Türkeş'in okuduğu bildiriyle askeri darbe yapıldığı kamuoyuna açıklandı. Başbakan Adnan Menderes aynı gün Kütahya'da gözaltına alındı ve Ankara'ya götürüldü. Bu süreçte tutuklanan diğer Demokrat Parti yöneticileri ve eski Başbakan Adnan Menderes Yassıada'ya götürüldü ve orada yargılanmaya başlandı.

YASSIADA YARGILAMALARI

Yassıada'da oldukça antidemokratik bir mahkeme süreci gerçekleşti. Burada kurulan Yüksek Adalet Divanı 9 ay 27 gün süren yargılamalar neticesinde 14 kişinin idamına, 31 kişinin de müebbet hapsine karar verdi. Diğer 418 sanığa ise çeşitli hapis cezaları verildi. Karar sonrasında toplanan Milli Birlik Komitesi Adnan Menderes, Celal Bayar, Fatin Rüştü Zorlu ve hasan Polatkan'ın idam cezalarını onarken diğer idam mahkumlarının cezalarını müebbete çevirdi. Hem Milli Mücadele kahramanı olması ve hem de yaş haddinden dolayı Celal Bayar'ın da idam cezası kaldırıldı.

Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan için 16 Eylül 1961 günü idam kararı alındı. İmralı adasına götürülen eski yöneticilerden Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 günü sabahı asılarak idam edildiler. Eski Başbakan Adnan Menderes ise ada yöneticileri olan askerlerden gördüğü fiziksel ve psikolojik şiddetten dolayı hastalanmıştı. O yüzden kendisinin idamı 17 Eylül 1961 günü saat 13.21'de gerçekleşti. Böylece Türk demokrasi tarihi acı bir yara almış oldu.

ADNAN MENDERES'İN İSMİ YAŞATILIYOR

17 Eylül 1990 günü yani idamlardan 29 yıl sonra İmralı'ya defnedilmiş olan naaşlar devlet töreni ile Topkapı'da yaptırılan anıt mezara taşındı ve Adnan Menderes ve dava arkadaşlarının itibarları iade edildi. Ayrıca Adnan Menderes'in adı İzmir'de yaptırılan yeni havalimanına verildi, aynı zamanda Aydın'da açılan üniversite de eski Başbakan'ın adını taşımaktadır.