3+3 ülkelerinin İstanbul'da yapılacak toplantıdan beklentileri neler?
Bölge ülkeleri arasında yapay olarak oluşturulmuş anlaşmazlıklar ve Batı’dan gelen tehditler, ülkelerin pozisyonlarının ortak bir noktada birleşmesine engel olabilir.
Rusya’nın Türkiye’deki toplantıdan beklentisi, komşularıyla aracısız olarak anlaşmanın daha kolay ve verimli olacağıdır.
İran'ın Zengezur Koridoru ve "3+3" platformu çerçevesinde temel istekleri ve beklentileri, bölgedeki jeopolitik ve ekonomik çıkarlarını koruma ve güçlendirme üzerine odaklanmaktadır.
Bugün İstanbul'da "3+3" Güney Kafkasya Bölgesel İşbirliği Platforması'nın üçüncü toplantısı gerçekleştirilecek. Toplantıya Azerbaycan, Ermenistan, İran ve Rusya dışişleri bakanları katılacak.
Gürcistan'ın katılmadığı etkinlikte, ana tartışma konusu bölge ülkelerinin ekonomisi ve ulaşım ağlarının açılması olacak.
Peki, bu toplantıdan katılımcı ülkelerin temel beklentileri nelerdir?
Konuyla ilgili gdh’a açıklamalarda bulunan Azerbaycan milletvekili Müşfik Caferov, Rusya Siyasi Araştırmalar Merkezi müdür yardımcısı Darya Grevtsova ve İranlı siyasi yorumcu Ahmet Habiboğlu, "3+3" formatının bölge için yeni ekonomik kapılar açacağını belirttiler.
Müşfik Caferov, "3+3" formatının Güney Kafkasya için en güncel ve önemli formatlardan biri olduğunu ifade etti.
Şu anda Güney Kafkasya için en büyük tehdit, bölgeye ait olmayan dış güçlerden kaynaklanmaktadır. Bu güçler, Güney Kafkasya için gerçek bir tehdit haline gelmeye başlamıştır. Çünkü ABD ve Batı’nın Güney Kafkasya’da uzun vadeli planları var ve bu tehlikeli planların hayata geçirilmesi, bölgede askeri-siyasi gerginliğin devam etmesini gerektiriyor. Bu, bölgesel süreçlere doğrudan bir müdahaledir. Sonuç olarak, bölgesel barış sürecinin geleceği büyük sorular doğuruyor ve yeni savaş tehlikesi hâlâ güncelliğini koruyor. Bu yüzden Güney Kafkasya’nın dış güçlerin müdahalesinden korunması şu anda çok önemlidir. Bunu sağlamak için bölge ülkelerinin birliğiyle oluşan 3+3 formatının aktifleşmesi gerektiğini düşünüyorum.
Milletvekili, Türkiye'de yapılacak görüşte birçok sorunun netlik kazanacağını da belirtti.
Bugün Türkiye'de gerçekleşecek olan toplantı oldukça önemli. Ancak bölge ülkeleri arasında yapay olarak oluşturulmuş anlaşmazlıklar ve Batı’dan gelen tehditler, ülkelerin pozisyonlarının ortak bir noktada birleşmesine engel olabilir. Ermenistan ve Gürcistan’ın durumu ile Rusya ve Türkiye arasındaki soğuk ilişkiler buna engel olabilir. Güney Kafkasya için sunulan en akılcı formatın bozulmadan bir araya gelmesi büyük bir başarıdır. Bölge ülkelerinin, dış etkilerden çekinmesine rağmen güçlerini birleştirme vakti geldi.
Rusya Siyasi Araştırmalar Merkezi müdür yardımcısı Darya Grevtsova, toplantının ana konusunun Zengezur Koridoru’nun açılması olacağını ifade etti.
Bölgede komşular arasında yapılan her türlü toplantı, elbette ülkeler arası ilişkilerin gelişmesine olumlu etkiler sağlar. 3+3 formatı Rusya, Türkiye ve Azerbaycan tarafından desteklenmektedir. Rusya’nın Türkiye’deki toplantıdan beklentisi, komşularıyla aracısız olarak anlaşmanın daha kolay ve verimli olacağıdır. Toplanacak ülkelerin arasında çelişkiler olsa da her zaman ortak noktalar bulunabilir. Ele alınacak konular arasında güvenlik, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki barış anlaşması ve Zengezur Koridoru'nun açılması yer alıyor.
Darya Grevtsova, Ermenistan’ın tutumunun 3+3 platformuna ciddi zarar verdiğini belirtti.
"2020’deki üçlü bildirgeye göre, Zengezur Koridoru’nu Rus sınır muhafızları kontrol etmelidir. Ancak Ermenistan, bu maddeyi uygulamayı reddediyor ve bunu Batı güçlerinin katılımıyla yapmayı tercih ediyor. Ermenistan, Rusya’dan uzaklaşıp Batı ile iş birliği yapmayı seçti. Bu tutum, üçlü bildirgeye aykırı. Azerbaycan, bu bildirgeyi hayata geçirmeye hazır ve Ermenistan’ın bu koridora yönelik sunduğu önerilerin gereksiz olduğunu anlıyor."
Peki İran’ın 3+3 formatındaki pozisyonu nedir? İranlı siyasi yorumcu Ahmet Habiboğlu, Tahran’ın bu formatta pozisyonunu güçlendirmek istediğini ifade ediyor.
İran'ın Zengezur Koridoru ve "3+3" platformu çerçevesinde temel istekleri ve beklentileri, bölgedeki jeopolitik ve ekonomik çıkarlarını koruma ve güçlendirme üzerine odaklanmaktadır. Detaylı olarak bu istekleri şu şekilde sıralayabiliriz. İran için Ermenistan’la olan kara sınırı, Kafkasya’daki stratejik nüfuzunu sürdürebilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Zengezur Koridoru'nun açılması durumunda, Ermenistan'ın Türkiye ve Azerbaycan'a bağımlılığının artması, İran’ın bu bölgedeki stratejik rolünü zayıflatabilir. Dolayısıyla, İran bu sınırın önemini korumak ve Ermenistan’la olan doğrudan bağlantısını sürdürmek istemektedir.
Güney Kafkasya'daki Jeopolitik Dengenin Korunması
“Zengezur Koridoru’nun açılması, Türkiye ve Azerbaycan’ın jeopolitik gücünü artıracak ve Kafkasya'da yeni bir güç dengesi oluşturacaktır. İran, bu durumun kendisi aleyhine bir güç kaymasına yol açabileceğini düşündüğü için koridorun açılmasına karşı çıkmaktadır. İran, bölgede dengeleyici bir güç olarak varlığını sürdürmek ve Rusya ile birlikte Güney Kafkasya’nın jeopolitik yapısında önemli bir aktör olarak kalmak istemektedir.
Ekonomik ve Ticari Çıkarların Göz Ardı Edilmemesi
- İran, Zengezur Koridoru'nun açılmasının, kuzey-güney ticaret güzergahının önemini azaltabileceğini ve kendi ekonomik çıkarlarına zarar verebileceğini düşünmektedir. Özellikle Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi (One Belt, One Road) kapsamında bölgeye yönelik yatırım ve ticaret güzergahlarının İran üzerindeki etkisinin azalmaması için alternatif güzergahların devrede kalmasını istemektedir.
- İran ayrıca, koridorun açılması durumunda, kendi limanlarını ve kara yollarını bölgesel ticarette bir alternatif olarak sunarak koridorun dışında kalmak istememektedir. Bu bağlamda, bölgesel ticaret güzergahlarında daha fazla yer alabilmek için öneriler sunabilir.
İran'ın Sürece Aktif Olarak Dahil Edilmesi
- İran, Zengezur Koridoru ve bölgesel ulaşım ağlarının oluşturulması süreçlerinde pasif bir izleyici değil, aktif bir katılımcı olmak istemektedir. Bu nedenle, koridorun oluşturulmasında kendi çıkarlarının ve önerilerinin de dikkate alınmasını talep edebilir. İran, süreçten dışlanması durumunda, bölgedeki ekonomik ve jeopolitik dengelerin kendi aleyhine değişeceğini düşünerek bu durumu engellemek için diplomatik girişimlerde bulunabilir.
- Ayrıca, İran’ın alternatif koridor önerileri veya mevcut yolların iyileştirilmesi gibi planları olabilir. Bu bağlamda, hem kuzey-güney hem de doğu-batı yönündeki ticaret güzergahlarında aktif bir rol oynamak isteyebilir.
Güvenlik Garantileri ve Bölgesel İstikrarın Sağlanması
İran, Zengezur Koridoru'nun açılmasıyla birlikte bölgede artabilecek güvenlik risklerine karşı önlemler alınmasını ve güvenlik garantilerinin sağlanmasını talep edebilir. Bu koridorun açılması durumunda, İran’ın askeri ve stratejik çıkarlarını tehdit edebilecek potansiyel unsurların önceden belirlenmesi ve bunların giderilmesi gerektiğini savunabilir.
- Bu bağlamda, koridorun sadece ekonomik bir geçiş yolu olmasının ötesinde, bölgedeki askeri hareketliliği artırmaması ve bölgesel güvenlik tehditlerine yol açmaması gerektiğini vurgulayabilir. Özellikle Türkiye ve Azerbaycan’ın askeri işbirliğinin bu koridor üzerinden güçlenmesi ihtimaline karşı önlem talep edebilir.
İran'ın Alternatif Teklifleri ve Karşı Önerileri
İran, Zengezur Koridoru’na alternatif olarak kendi toprakları üzerinden geçecek yeni ulaşım ve ticaret hatları önerebilir. Örneğin, İran üzerinden Ermenistan'a veya Azerbaycan'a uzanan güzergahların güçlendirilmesi ve geliştirilmesi yönünde tekliflerde bulunabilir. Bu tür alternatifler, İran'ın bölgedeki stratejik önemini artırarak Zengezur Koridoru’nun etkisini dengeleyebilir.
Ayrıca, İran, Ermenistan ile daha yakın ekonomik işbirliği ve ortak projeler önerebilir. Bu şekilde, Ermenistan’ın sadece Türkiye ve Azerbaycan eksenine kaymasını engellemeyi hedefleyebilir.
Bölgesel Enerji ve Ulaşım Projelerine Katılım Talepleri
İran, bölgedeki enerji boru hatları, demiryolu ve kara yolu projelerine dahil olma talebinde bulunabilir. Özellikle, enerji hatlarının İran üzerinden Avrupa'ya veya diğer bölgelere ulaştırılması gibi projelere katılımını önerebilir. Böylece, İran, kendi enerji ihracatının ve ulaşım altyapısının bölgesel projelerden olumlu etkilenmesini sağlamak isteyebilir.