Çin ordusu Tayvan'ı nasıl yavaş yavaş sıkıştırıyor?

Tayvan Hava Kuvvetleri, hemen her gün olduğu gibi, karşılık olarak jetlerini havalandırdı.

Ancak bu kez Halk Kurtuluş Ordusu uçakları daha önce hiç olmadıkları kadar yakından uçtular: Tayvan'ın bitişik bölgesi olarak bilinen, egemen hava sahasının sadece 12 deniz mili dışındaki tampon bölgeye kadar geldiler ve geri döndüler.

Tayvan Savunma Bakanlığı, egemen hava sahasına ya da sularına yapılacak herhangi bir zorla girişin "meşru müdafaa kapsamında karşı saldırı" ile karşılanacağı uyarısında bulundu.

Tayvanlı bir ulusal güvenlik yetkilisine göre o tarihten bu yana Çin askeri uçakları en az bir kez daha bu kadar yaklaştı.

Bu uçuşlar PLA'nın Tayvan üzerinde giderek sıkılaşan baskısının bir parçası ve hem Taipei hem de Washington bu baskıyı durduramıyor ya da yavaşlatamıyor.

Çin ordusu, savunma uzmanlarının gri bölge harekatı olarak adlandırdıkları bir harekat yürütüyor: Tayvan'a her seferinde bir adım daha yaklaşırken, bir yandan da savaş eylemi olarak değerlendirilebilecek eşiğin altında kalıyor.

Çin'in Tayvan'a saldırması ihtimali tüm dünyanın dikkatini çekmiş olsa da, ülkenin askeri planlamacıları çok daha farklı, daha kademeli bir tehditten de korkuyor. Pekin'in şu anda uyguladığı sözde salami-dilimleme taktiklerinin statükoyu her seferinde küçük bir adımla yavaşça değiştirdiğinden ve sonunda Tayvan'ı kendini savunma yeteneğinden mahrum bırakabileceğinden endişe ediyorlar.

Bu nedenle bazı savunma uzmanları, ABD ordusunun Çin'i caydırma stratejisinin yanlış yönlendirildiğine, çünkü bu baskı taktiklerinden ziyade doğrudan bir işgale çok fazla odaklandığına inanıyor.

Washington'daki bir düşünce kuruluşu olan Rand Corporation'da PLA uzmanı olan Kristen Gunness, "Savunma Bakanlığı Tayvan'ın işgali senaryosuna o kadar miyopça odaklanmış durumda ki mevcut tehdidi göz ardı ediyorlar" diyor.

"[İşgal] hepimizin uzun yıllardır planladığı bir şey ve bundan vazgeçmek zor. Ayrıca bu onların [ABD ordusunun] nasıl yapılacağını bildiği bir şey."

Tayvan'ın hava savunma tanımlama bölgesindeki Çin askeri faaliyetlerine ilişkin verileri ilk kez yayınlamaya başladığı Eylül 2020'den bu yana, PLA tarafından Tayvan'ın ADIZ'ine yapılan aylık saldırıların sayısı 69'dan bu Temmuz ayında 139'a yükseldi.

ADIZ, ülkelerin potansiyel güvenlik tehditlerine karşı uçuş hareketlerini izlediği, uluslararası hava sahasında kendi ilan ettikleri bir tampon bölge. Ancak bitişik bölgenin üzerindeki hava sahası Tayvan'ın yetki alanı dışında olduğu için PLA'nın davranışı uluslararası hukuku ihlal etmiyor.

Tayvanlı stratejistler bu aşamalı tecavüz ve buna karşı etkili bir meydan okumanın zorluğu konusunda alarm veriyor.

Savunma Bakanlığı'nın Taipei'deki düşünce kuruluşu Ulusal Savunma ve Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü'nde gri bölge çatışmaları uzmanı olan Lee Jyun-yi, "Bizi korkutmak, yeteneklerimizi test etmek ve savunmamızı yıpratmak istiyorlar ve zamanla Tayvan Boğazı üzerindeki kontrollerini güçlendirecek ve yasal statüsünü değiştirecekler" diyor.

Cuma günü yayınlanan ve Lee'nin editörlüğünü yaptığı caydırıcılıkla ilgili bir raporda INDSR analistleri hem Tayvan'ın hem de ABD'nin caydırıcılık stratejisine ciddi şüpheyle yaklaşıyor.

Geçtiğimiz üç yıl içinde Pekin, Tayvan'ın ADIZ bölgesine bir ya da iki askeri keşif ya da nakliye uçağıyla ara sıra yaptığı uçuşlardan, bombardıman uçakları, avcı uçakları, elektronik savaş uçakları, havada yakıt ikmali uçakları ve çeşitli insansız hava araçlarını içeren genellikle büyük uçak gruplarıyla neredeyse her gün yaptığı saldırılara geçti.

Tayvan savunma bakanlığı istatistiklerine göre, PLA 1 Ocak'tan bu yana Tayvan'ın ADIZ'ine geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 60 daha fazla uçak soktu.

Buna ek olarak, PLA operasyon alanını Tayvan'ın ADIZ'inin güneybatı köşesinden, sığ Tayvan Boğazı, Güney Çin Denizi ve her ikisini de açık Pasifik'e bağlayan Bashi Kanalı arasındaki kavşaktan, Tayvan'ın etrafındaki hava sahası ve sulara kadar genişletti.

Çin ordusu en önemli adımlarından bazılarını siyasi kriz anlarında atmıştır.

Tayvan Boğazı Medyan çizgisi buna bir örnektir. Her iki ordu da on yıllar boyunca, 1955 yılında ABD ordusu tarafından çizilen gayri resmi ayrım çizgisinin kendi taraflarında kalmaya yönelik zımni bir anlaşmaya büyük ölçüde saygı gösterdi.

2019 ve 2020'de Pekin, Trump yönetiminden kabine yetkililerinin Taipei'ye yaptığı üst düzey ziyaretlere duyduğu öfkeyi ifade etmek için birkaç kez askeri uçaklarını bu hattın karşısına gönderdi.

Neredeyse iki yıllık bir aradan sonra PLA, geçen yıl Ağustos ayında dönemin ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'yi ağırladığı için Tayvan'ı "cezalandırmak" amacıyla Tayvan çevresinde düzenlediği benzeri görülmemiş tatbikatlar sırasında bu tür 300'den fazla geçiş yaptı.

PLA subayları Çin devlet televizyonunda orta hattı başarıyla "yok ettiklerini" söyleyerek övünmüşlerdi. O zamandan bu yana her ay düzinelerce PLA uçağı hattı geçti.

Geçen ay PLA uçaklarının bitişik bölgeye yaklaşmasının ardından Tayvanlı savunma yetkilileri, Çin ordusunun geçeceği bir sonraki hattın burası olmasından endişe ediyor.

Her ne kadar ABD Donanması Tayvan Boğazı'ndan düzenli geçişlerini sürdürse de, Çin'in bu hamlelerine ABD ordusu tarafından doğrudan bir karşılık verilmedi.

Bazı yetkililer, Pekin'in neredeyse tüm bölge üzerindeki hak iddiasını benzer salami-dilimleme taktikleriyle birkaç komşusuna karşı uyguladığı Güney Çin Denizi ile paralellik kuruyor.

Geçtiğimiz on yıl boyunca Çin, bazı kara parçalarının kontrolünü rakip hak iddia edenlerden aldı ve adım adım askeri tesisler inşa etti.

Ancak faaliyetlerini her zaman açık çatışma eşiğinin altında tuttu - bazı analistlere göre ABD'nin daha önce devreye girmesi halinde bu süreç engellenebilirdi.

"Burada riskler çok daha yüksek. Caydırıcılık konusunda dostlarımız ve müttefiklerimiz de dahil olmak üzere yeni düşüncelere ihtiyacımız var," diyor Tayvanlı bir ulusal güvenlik yetkilisi.

Taipei'nin Çin'in gri bölge operasyonlarını caydırmak için çok az şey yapıldığına dair hissiyatının temelinde PLA'nın taktiklerinin nereye gittiği -çatışmanın başlangıcı mı yoksa bir baskı biçimi mi olduğu- konusundaki anlaşmazlık yatıyor.

Bazı ABD'li gözlemciler Pekin'in geçen Ağustos ve bu Nisan aylarında Tayvan çevresinde yaptığı iki büyük ölçekli tatbikatı, savaş eşiğini aşacak bir hareket olan Tayvan'ın ablukaya alınmasının provası olarak nitelendiriyor.

Rand'da Doğu Asya güvenliği uzmanı olarak çalışan Michael Mazarr, "Bu tür tatbikatlar yılda iki kez tekrarlanırsa, genel bir çatışma için bir tiyatro kurmak üzere tasarlandıklarını söyleyebiliriz" diyor.

"Eğer bu iki olayın ölçeği düzenli olaylar için bir emsal haline gelmezse, o zaman daha yüksek bir faaliyet düzeyinde de olsa sabit bir duruma geri dönebiliriz."

Tayvan'ın bu hafta yapacağı yıllık Han Kuang canlı ateş tatbikatı da en kötü senaryo konusunda bir aciliyet hissi uyandıracak.

Askerler ilk kez ülkenin en büyük uluslararası havaalanını bir hava saldırısına karşı savunmanın simülasyonunu yapacak ve ayrıca bir Çin deniz ablukasını kırma pratiği gerçekleştirecek.

Ancak Taipei, Pekin'in gri bölge kampanyasının devam eden tehdidi konusunda en az gelecekteki bir işgal riski kadar endişeli.

Tayvanlı ulusal güvenlik yetkilisi, "Amerikalı dostlarımız esas olarak bir Çin istilasından endişe etse de, biz burada ve şu anda bir tür savaş alanında olduğumuzu hissediyoruz" diyor.

INDSR analisti Lee, savunma bakanlığının "gri bölge hareketlerinin tam ölçekli bir savaşa yol açmasından endişe etmediğini, daha ziyade bunları Tayvan Boğazı'ndaki statükoyu yavaşça değiştirme girişimi olarak gördüğünü" söylüyor.

Taipei'nin istihbarat şefi bu ay Çin'in kampanyasını "saldırganlıktan ziyade gözdağı" olarak nitelendirdi.

Bu değerlendirme, savaşmadan kazanmayı ödüllendiren Çin askeri strateji yazılarıyla uyumludur.

On yılı aşkın bir süredir, PLA'nın görevinin bir kısmı, Çin liderliğinin savaş dışındaki askeri operasyonlar olarak adlandırdığı şeydir.

PLA'nın askeri terimler sözlüğüne göre bunlar arasında insani yardım, afet yardımı ve krizler sırasında yurtdışındaki Çin vatandaşlarını kurtarmanın yanı sıra "doğrudan savaşa yol açmayan ulusal güvenlik ve kalkınma çıkarlarını korumaya yönelik askeri operasyonlar" ve "egemenliği ve ulusal çıkarları korumaya yönelik operasyonlar" yer alıyor.

Çin Dışişleri Bakanlığı'na bağlı bir düşünce kuruluşu olan Çin Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü'nde araştırma görevlisi olan Cui Lei, 2021 yılında yaptığı bir yorumda gri bölge taktiklerini askeri saldırıya daha iyi bir alternatif olarak nitelendirdi. Pekin'in "adayı savaşmadan kontrol altına almanın yollarını araştıracağını" yazdı.

Pekin'in uluslararası güvenlik konferansı Xiangshan Forumu sekretaryasının direktörü Albay Zhao Xiaozhuo, Çin'in Tayvan'a saldıracağı yönündeki korkuları "ABD'nin yutturmacası" olarak değerlendiriyor.

"Elbette Tayvan'a savaş açmayacağız" diyor. "Böyle düşünmeniz stratejimizin işe yaradığı anlamına geliyor."

Güvenlik analistleri Pekin'in kademeli hamlelerine karşı koymanın zorlu bir görev olduğunu söylüyor.

Asya Toplumu Politika Enstitüsü'nün Çin Analiz Merkezi'nde kıdemli araştırmacı ve ABD Savunma Bakanlığı'nda Çin'den sorumlu eski bir ülke direktörü olan Lyle Morris, "Bu tür taktik düzeydeki manevraları ve tatbikatları caydırmak gerçekten zor - bu eşikteyken, işleri tırmandıran ve Çin'le genel bir çatışmaya dönüşme riski taşıyan şeyler yapmazsınız" diyor.

Diğer savunma uzmanları, askeri gri bölge taktiklerine karşı koymak için mevcut birkaç aracın, belirli bir kırmızı çizginin aşılması halinde cezalandırma tehdidini içerdiğini söylüyor - Taipei'nin PLA'nın egemen hava sahasına girmesi halinde karşılık verme tehdidi gibi.

Biden yönetimi, gri bölge taktiklerinin yanı sıra tam teşekküllü askeri saldırganlığı da caydırma sözü verdi.

Ulusal Güvenlik Stratejisi'nde "rakiplerin, silahlı çatışma eşiğinin altında seyrederken hayati çıkarlarımıza zarar verecek şekilde statükoyu değiştirmelerini engelleme" hedefinden bahsedilmektedir.

Ancak ABD askeri ve istihbarat yetkililerinin Çin'in birkaç yıl içinde Tayvan'a saldırabileceğine dair tekrarlanan uyarıları, Washington'un Tayvan Boğazı'ndaki caydırıcılık çabalarının esas olarak Pekin'i tam ölçekli bir işgalden caydırmaya odaklandığını gösteriyor.

Ukrayna savaşından bu yana ABD, Taipei'nin topraklarını bir işgal gücüne karşı savunmak için kilit öneme sahip silah ve mühimmat stokları oluşturmasına yardımcı olma çabalarını artırdı.

Washington ayrıca başta Japonya, Avustralya ve Filipinler olmak üzere Hint-Pasifik'teki müttefikleriyle askeri iş birliğini hızla arttırıyor.

Bölgedeki tatbikatlar sırasında ABD'li generaller, herhangi bir düşmanın kendileriyle ve müttefikleriyle birlikte yüzleşmek zorunda kalacağını ve tatbikatlarının caydırıcı olması için tasarlandığını vurguluyor.

Tayvan'da pek çok kişi bu çabaların etkili olacağından şüphe duyuyor ve Ukrayna savaşını ibretlik bir hikaye olarak gösteriyor.

Lee, "Savaşın patlak vermesi ABD'nin caydırıcılığının başarısız olduğu anlamına geliyor" diyor.

"Dolayısıyla sadece şu anda savaş alanında olanlardan değil, Rusya saldırmadan önce neler olduğundan ve caydırıcılığın neden başarısız olduğundan da ders almalıyız."

Tayvanlı analistler bölgede ABD ve Çin arasında değişen askeri dengenin ABD askeri gücünün caydırıcı etkisini zayıflattığına inanıyor.

Washington'un Japonya'daki bazı savaş uçakları ya da Guam'daki bombardıman uçakları gibi Hint-Pasifik'teki bazı uzun dönemli konuşlanmaları azaltarak bölgede dönüşümlü olarak kuvvet bulundurmaya başladığına işaret ediyorlar.

Tayvan ayrıca bir savaş durumunda ABD'nin savunmasına vereceği desteğin ne kadar ileri gideceği konusunda da şüpheler taşıyor. Washington geleneksel olarak karadan müdahale edip etmeyeceği konusunda belirsizliğini koruyor.

Başkan Joe Biden defalarca ABD'nin doğrudan müdahale edeceğini söylese de kamuoyu yoklamaları Tayvan halkının ikna olmadığını gösteriyor.

INDSR raporunun yazarlarından Sheu Jyh-shyang, ABD'nin Ukrayna'ya sadece silah yardımı yapma kararının ve bazı Avrupa ülkelerinin Kiev'e destek konusunda tereddüt etmesinin Tayvan için iyiye işaret olmadığı görüşünde.

"Ve eğer biz bunu düşünürsek Çin de düşünecektir" diyor.

Üst düzey bir ABD savunma yetkilisi, Pentagon'un genel olarak Çin'e karşı caydırıcılığının işe yaradığına inandığını, ancak böyle bir değerlendirmeyi güvenle yapmanın "çok zor" olduğunu söylüyor.

"ÇHC'ye yeteneklerimizde bizi geçmelerine izin vermeyeceğimizi gösteriyoruz. Yatırım yapmaya devam edeceğiz... sahip olduğumuz bazı savaş avantajlarını sürdürebildiğimizden emin olmaya devam edeceğiz" diyor yetkili.

"Onlara müttefiklerimiz ve ortaklarımızla birlikte onlar için de gerçek operasyonel ikilemler yaratacak şeyler yapacağımızı gösterebiliriz."

Yetkili, ABD ordusunun bölgedeki duruşunu, PLA'nın hakkında yazdığı askeri kampanyaları yürütmesini "çok daha zor hale getirmek" için kullanabileceğini de sözlerine ekliyor.

"Tüm bunları onlara göstermenin caydırıcılığı güçlendirici bir etkisi var, bu yüzden bu alanlarda bazı iyi ilerlemeler kaydettiğimizi düşünüyorum" diyerek sözlerini tamamlıyor.

Ancak siyaset en iyi caydırıcılık planlarını bile karmaşık hale getirebilir.

Tayvan hükümeti için en büyük endişelerden biri Pekin siyasetinin giderek otoriterleşen ve şeffaflığını yitiren doğası; bu da Çin lideri Xi Jinping'in kararlarını neyin yönlendirdiğini ve savaş riskini almaya daha istekli olup olmadığını değerlendirmeyi zorlaştırıyor.

ABD'li savunma yetkilisi, Çin'in yakın vadede Tayvan'a yönelik bir saldırıya hazırlanması halinde Washington'un daha acil caydırıcı önlemler almak zorunda kalabileceğini söylüyor.

"Lastiğin gerçekten yolla buluşacağı yer, yakın bir çatışma olasılığının gerçek olduğu bir kriz durumunun ortaya çıkmasıdır" diyor.

"O zaman belirli bir zamanda ve yerde belirli bir eylemi caydırmak için muhtemelen daha spesifik önlemler almak zorunda kalırsınız."

Analistler, otoriter liderlerin tüm caydırıcılık sinyallerini görmezden geldiğine dair emsaller olduğu konusunda uyarıyor.

"Tarih, bir siyasi lider savaş başlatmayı düşündüğünde, bu tür düşüncelerin arka planda kaldığını gösteriyor. O noktada büyük bir güç neredeyse caydırılamaz hale gelir" diyor Mazarr.

"İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Japonya, endüstriyel bir güç merkeziyle savaşa girme fikrine sahipti ve Roosevelt önümüzdeki aylarda Pasifik'e takviye kuvvetler gönderecek olsa da savaşa girdiler."

Çin'in durumunda ise ABD ile giderek şiddetlenen rekabet ve karşılıklı güven kaybı iki ülkeyi, her ikisinin de diğerini caydırmaya çalıştığı ancak istemeden de olsa gerilimin tırmanmasına yol açabilecek bir sarmala kilitlemiş durumda.

PLA Askeri Bilimler Akademisi'nde araştırma görevlisi olan Kıdemli Albay Cao Yanzhong, "Çin'in temel çıkarları söz konusu olduğunda, herhangi bir ülkenin Çin'e karşı caydırıcılığı işe yaramayacaktır" diyor.

"PLA'nın Tayvan çevresinde aldığı karşı önlemler, ABD'ye ve Tayvan'ın Çin'e geri verildiği ve Çin'in bir parçası olduğu İkinci Dünya Savaşı sonrası statükoyu değiştirmeyi planlayan Tayvan Bağımsızlık güçlerine yöneliktir" diye ekliyor.

Savunma uzmanları, her iki tarafın caydırıcılık çabalarının durumu istikrarsızlaştırmasını önlemek için ABD'nin hasmına tehditlerin yanı sıra güvenceler de sunması gerektiğini söylüyor.

Mazarr'a göre bunun için Çin'i Tayvan'la birleşme hedefine ulaşmak için hala bir şansı olduğuna ikna etmek gerekiyor ki çoğu uzman bunun zor ama imkansız olmadığını düşünüyor.

Tayvan için açık çatışmadan kaçınmak bile Çin'in gri bölge kampanyasıyla yaşamaya devam etmek anlamına geliyor.

Hint-Pasifik'teki ABD Deniz Piyadeleri kuvvetlerinin başındayken geçen yıl emekli olan Korgeneral Steven Rudder, "Teslim olmadığınızı varsayarsak, Çin'in sahada botları olmadığı sürece kazanmasının gerçekten bir yolu yok" diyor.

"Hong Kong senaryosu gibi bir şey olmadığı sürece Tayvan bugünkü haliyle kalır. Ancak PLA'nın baskısı bu durumu değiştirmeyecektir."