East Asia Forum: Dağlık Karabağ'da Azerbaycan ve Ermenistan arasında çözüm bekleyen sorunlar ne?

Avustralya merkezli yayın kuruluşlarından East Asia Forum'da, Azerbaycan'ın büyük bir zafer elde ederek yeniden aldığı topraklarında yaşanan sorunların değerlendirildiği bir analiz yayınlandı.

Azarbaycan'ın topraklarını geri aldığı savaşın ardından Ermenistan ile olası bir barış anlaşması için yaşanan başlıca sorunların değerlendirildiği analizde, AB ve ABD'nin bu konuda etkin bir rol alamadığı tespitine yer verildi.

Analizde ayrıca, sorunların hem Azerbaycan'ı hem de Ermenistan'ı önümüzdeki yılarda da meşgul edeceği ve bu durumun barış anlaşmasını da etkileyeceği belirtildi.

İşte East Asia Forum'da yayınlanan analiz:

Azerbaycan ve AB arasındaki ilişkiler son zamanlarda en düşük noktasına ulaştı çünkü AB, Azerbaycan ve Ermenistan'ın işlerine karışmanın cazibesine karşı koyamadı.

Bu gelişme, Erivan'ın NATO'nun doğu bloğu versiyonu olan Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'ne olan bağımlılığını azaltmaya başladığı sırada gerçekleşti.

Geçtiğimiz hafta Batı'yı küçümseme sırası ise bu defa Azerbaycan'a geldi. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı, Ermenistan Dışişleri Bakanı ile Washington'da yapılması planlanan bir toplantıya "ABD'nin tek taraflı yaklaşımı" nedeniyle katılmayacağını açıkladı. Bakanlık, üst düzey Amerikalı yetkililerin Bakü'de hoş karşılanmadığını da açıklamalarına ekledi.

Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in geçtiğimiz ay Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel ile yaptığı telefon görüşmesi, AB'nin ev sahipliğinde İspanya'nın Granada kentinde düzenlenen zirvenin ardından yapılan dörtlü açıklamada Azerbaycan'ın rızası olmadan yer alması nedeniyle biraz gergin geçmişti. Hemen ardından ise Aliyev katılma davetini reddetmişti.

Azerbaycanlı yetkililerin katılmadığı Azerbaycan konulu bir toplantının somut bir sonuç vermesi zaten beklenemez.

Şimdi ise yeni bir durum ortaya çıktı. Çünkü Dağlık Karabağ yetkilileri, bu yılın sonundan itibaren Ermenilerin eskiden Artsakh Cumhuriyeti olarak adlandırdıkları bölgenin varlığının sona ereceğini açıkladı.

Ancak bu durum çözülmesi gereken bir dizi sorunu da beraberinde getirecek.

İlk sorun bölgenin egemenliğinin devredilmesi. Karabağ'da yaşayan Ermenilerin il sınırlarının belirlenmesi konusunda bir soru ortaya atıp atmayacakları ile ilgilidir. Dağlık Karabağ yetkilileri Ermenilerin sözde devletini feshetme sözü verdikleri için böyle bir sorunun ortaya çıkmayacağını umabiliriz.

İkinci sorun ise; bir zamanlar Azerbaycanlılara ait olan evlerin ve arazilerin kime ait olacağı konusudur. Karabağ'da yaşayan Ermenileri, bölgenin asıl sahibi olan Azerbaycanlıları kovduktan sonra bu evlere taşınmışlardı.

Bu evlerin mülkiyet belgeleri, sahibi öldürülmüş ya da vefat etmiş ve hayatta kalan bir akrabasına teslim edilmemişse yüksek ijtimalle kaybolmuş olabilir. Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de toprak mülkiyeti kayıtlarının düzgün tutulup tutulmadığı ise bilinmiyor.

Üçüncü sorun; bu evlere verilen fiziksel zarar. İster bir Ermeni'ye ister bir Azerbaycanlı'ya ait olsun, bölgeden ayrılmak zorunda kalan Ermeniler, ayrılırken buradaki evlere kasıtlı olarak zarar verdi.

Dördüncüsü ise devasa bir sorun. Ermeniler zarar vermek amacıyla hemen hemen her yere kara mayınları yerleştirdi ve bunların sayısının yüzbinlerce olduğu tahmin ediliyor.

Aliyev bu mayınların güvenli bir şekilde temizlenmesi için yaklaşık 30 yıllık bir çalışma ve 25 milyar dolar gerekeceğini tahmin ediyor. Diğer yandan bu mayınların haritalarının da Azerbaycan'a teslim edilmesi gerekiyor.

Son olarak ise Karabağ'da yaşayan Ermenilerin vatandaşlık statüsünden kaynaklanan bir başka sorun daha var.

Ermenistan hükümeti Karabağ'da yaşayan Ermenilerine mülteci statüsü vermeyi vaat etti. Bir diğer alternatif de onlara Ermenistan vatandaşlığı vermekti. Bu insanlar için eğer başka bir ülkeye gitme alternatifleri yoksa, Ermenistan'a yerleşmek, orada yaşamak ve çalışmak zorunda kalacaklar.

İki hafta önce Ermenistan hükümeti Karabağ'da yaşayan Ermenilerine iki seçenek sundu. Ya mülteci olarak geçici koruma alacaklar ya da Ermenistan vatandaşlığına geçeceklerdi. Ancak bu konuda net bir yol haritası yok.

Ermenistan'ın hazırladığı bir yasa tasarısı, Ermenistan vatandaşlarının siyasi haklar ve devletten emeklilik hakkı elde edebileceklerini ancak bu durumda mültecilere sağlanan sosyal yardımlardan yararlanamayacaklarını vaat ediyor. BM Mülteci Sözleşmesine göre, Ermenistan'da mülteci olarak tanınan herkes, sözleşmeyi imzalayan tüm ülkelerde de mülteci olarak tanınacak.

Ermenistan adalet bakanının bir danışmanı, mülteci statüsüne sahip olanların diğer ülkelerde belirli avantajlar ve daha güçlü garantiler nedeniyle daha fazla fayda sağladıklarını ve sığındıkları ülkelerden sınır dışı edilemediklerini söyledi. Bu da vatandaş olmaktansa Ermenistan'da mülteci olarak kalmanın daha avantajlı olduğu anlamına geliyor.

Görünen o ki Dağlık Karabağ sorunuyla ilgili barış anlaşması dahil olmak üzere, geriye kalan tüm meseleler hem Azerbaycan'ı hem de Ermenistan'ı önümüzdeki yılarda da meşgul edecek.