Financial Times, Türkiye'nin Afrika'da artan nüfuzunu analiz etti

Somalili ve Etiyopyalı diplomatlar, Doğu Afrika ülkeleri arasında bir savaşın fitilini ateşlemekle tehdit eden sert bir tartışmayı sona erdirmeyi amaçlayan görüşmeler için bu ay Türkiye'nin başkentine geldi.

Üst düzey bir Türk diplomat, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın müzakerelere hakemlik ettiğini ve her bir heyeti yüz yüze görüşmeler için bir araya getirmeden önce bakanlığında ayrı odalara yerleştirdiğini söyledi.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, denize kıyısı olmayan Etiyopya'nın Ocak ayında Somaliland'ın ayrılıkçı bölgesinde bir deniz üssü inşa etmek için anlaşmaya varmasının ardından Somali'yi kızdırarak her iki ülkenin de arasını düzeltmesi için lobi yaptı.

Ankara'nın Mogadişu ve Addis Ababa arasında önümüzdeki ay devam edecek olan görüşmelerde arabuluculuk rolü, Türkiye'nin Afrika'daki etkisinin son yirmi yılda nasıl arttığının altını çiziyor.

Güçlü siyasi, ticari ve güvenlik ittifakları kurmak, Çin ve ABD gibi pek çok ülkenin bölgede kendi etkilerini göstermeye çalıştığı bir dönemde Türkiye'nin kendisini güçlü bir oyuncu olarak konumlandırmasını sağladı.

Türkiye 2003'ten bu yana Afrika'daki büyükelçilik sayısını neredeyse dört katına çıkararak 44'e yükseltti, kıtanın savunma sektöründe önemli bir aktör haline geldi ve İstanbul'u çok az sayıda uluslararası havayolu şirketinin hizmet verdiği düzinelerce Afrika şehrine bağlayan geniş bir havayolu rotası dizisi başlattı.

Bir Alman düşünce kuruluşu olan Konrad Adenauer Vakfı'nın Sahel Programı Direktörü Ulf Laessing, “[Ankara] Afrika'yı Türk dış politikası için bir öncelik ilan ederek zemin hazırladı” dedi.

Türkiye'nin son birkaç yılda hızla artan etkisi özellikle Sahra'nın güneyindeki yarı kurak şerit olan Sahel'de öne çıktı.

Orta güçler olarak adlandırılan Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerle birlikte Ankara, teröristlerin ve isyancı grupların saldırılarının yanı sıra halkın öfkesinden yararlanan isyancı askerler yüzünden birkaç hükümetin düşmesinin ardından Sahel bölgesindeki nüfuzunu arttırdı.

Şu anda Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi adlı düşünce kuruluşunda çalışan eski CIA yetkilisi Cameron Hudson, Afrika'nın birden fazla yabancının nüfuz için yarıştığı “daha rekabetçi bir yer” haline geldiğini söyledi.

Hudson, “Afrika ülkeleri on yıllar boyunca kıtadaki Fransız, İngiliz ya da Amerikan müdahalesinden soğudukça, bu orta güç ülkeleriyle yeni fırsatlara ve ortaklara sahip oluyorlar” diye ekledi.

Analistlere göre Türkiye'nin Afrika'da yerleşme stratejisi ilk olarak 2011'de önemli değişimler geçirdi; Türk işletmelerinin kıtanın yükselen ekonomik gücünden faydalanmak istemesi ve Ankara'nın nüfuzunu yakın çevresinin ötesine genişletme hedefi bu hamleyi tetikledi.

Erdoğan Somali'ye büyük bir kıtlığın pençesindeyken gitti ve neredeyse yirmi yıldır bu ülkeyi ziyaret eden ilk Afrikalı olmayan lider oldu. Erdoğan, Somali'nin başkenti Mogadişu'nun havaalanı, limanı ve caddelerinde dalgalanan Türk bayraklarıyla coşkulu bir şekilde karşılandı.

Ziyaretin Somali üzerindeki etkisi beklenmedik şekillerde uzun süreli oldu ve İstanbul ülkede giderek yaygınlaşan bir kız ismi haline geldi.

Türkiye, Ankara'nın öncülük ettiği ve genellikle Türk şirketleriyle birlikte yürüttüğü ticari, güvenlik, diplomatik ve dini çabaların bir karışımıyla Afrika'daki varlığını hissettirmeye devam ediyor.

Türkiye İstatistik Kurumu'na göre Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki ticaret geçen yıl, 2013'e kıyasla neredeyse yüzde 50 artarak 32 milyar dolara ulaştı. Türk müteahhitler ayrıca Nijer gibi batılı meslektaşlarının güvenlik riskleri nedeniyle genellikle uzak durduğu ülkeler de dahil olmak üzere havaalanı ve otel gibi en az 1.800 altyapı projesinde çalıştı.

Laessing, “Türk hükümeti, Türk inşaat şirketlerinin bölgede bir yer edinmesine yardımcı oldu” dedi. “Batılı ülkelerin görmezden geldiği ülkelere yatırım yapmak için daha fazla risk aldılar.”

Hudson, Türk şirketlerinin Erdoğan'ın önemli diplomatik bağlar kurduğu Afrika ülkelerine yatırım yapmasının “tesadüf olmadığını” söyledi.

Türkiye, Afrika'da kalpleri ve zihinleri kazanmasına yardımcı olacak soft power girişimlerine de yatırım yaptı ve bazen ortak dini inançlara bel bağladı. Gana'nın başkenti Akra'da İstanbul'un ikonik Sultanahmet Camii tarzında büyük bir ulusal cami inşa etmek için yaklaşık 10 yıl harcadı. Mali, Cibuti, Sudan ve başka yerlerde de başka camiler için ödeme yapıldı.

Somali, Türkiye'nin inşa ettiği okul ve hastanelerden faydalandı ve yetenekli Afrikalı öğrencilere Türkiye'de eğitim alma fırsatı sunan burs programları var.

Türkiye'nin devlet yayın kuruluşu TRT geçen yıl İngilizce, Fransızca, Svahili ve Hausa dillerinde yayın yapan bir Afrika haber servisi başlattı. Bu arada, devlet destekli havayolu şirketi Türk Hava Yolları, analiz firması Cirium'un Ağustos ayı uçuş verilerine göre, şu anda Afrikalı olmayan diğer tüm havayolu şirketlerinden daha fazla Afrika noktasına hizmet veriyor.

Türkiye ayrıca birçok Afrika ülkesine yönelik vize kısıtlamalarını gevşeterek, özellikle Sahel ülkelerinden gelen orta ve üst sınıf vatandaşların iş, eğlence ve tıbbi ihtiyaçlar için Türkiye'yi ziyaret etmelerini sağladı.

Laessing, “Sahel'den gelen insanlar Avrupa'dan vize alırken genellikle ayrımcılığa uğruyor” dedi. “Türkiye her yerden insanın ziyaret etmesini kolaylaştırıyor.”

Ancak Türkiye'nin Afrika'daki erişiminin güvenlik ittifaklarının derinliğinden daha büyük bir göstergesi olmamıştır. Ankara, Sahel'deki Nijer'den kıtanın doğusundaki Somali ve Etiyopya'ya kadar çeşitli ülkelerle bağlar geliştirdi ve savaş alanlarında etkili olduğunu kanıtlayan etkili ancak ucuz insansız hava araçlarının tedarikçisi olarak öne çıktı.

Analistler ve eleştirmenler, Türk insansız hava araçlarının, devlet dışı aktörler hariç tutularak sadece hükümetlere satılmalarına rağmen, satın alınmalarında sınırlı insan hakları gereklilikleri olduğu için de cazip hale geldiğini söylüyorlar.

Bayraktar TB2 insansız hava aracı, Türkiye'nin Afrika devletlerine yönelik askeri cazibe saldırısının bir ayağı haline geldi. Mali, Nijer, Etiyopya ve diğer ülkelerin cephaneliklerinde Türk yapımı insansız hava araçları var.

Ankara'daki Sosyal Bilimler Üniversitesi'nden Eyrice-Tepeciklioğlu'na göre Türkiye ayrıca Afrika ülkelerine küçük silahlar, mayın temizleme araçları, zırhlı araçlar ve helikopterler de satıyor.

Bağlantılar sadece silah satışının ötesine geçiyor. Türk diplomat, “Neredeyse tüm Afrika ülkeleriyle güvenlik ve savunma işbirliğimiz artıyor” dedi. “Türkiye, ulusal ordularını kurma ve güvenlik sektöründe reform yapma konusunda Somalili yetkililerle çok yakın çalışıyor” diyen diplomat, diğer Afrika ülkelerinin de askeri güçleri için eğitim talep ettiklerini sözlerine ekledi.

Somali ile ilişkilerin derinleştiğine dair diğer işaretler arasında Türkiye'nin bu yıl içinde 30 milyar varile kadar petrol ve gaz rezervi aramak üzere ülke kıyılarına bir gemi göndermesi de yer alıyor. Bu, bu yılın başlarında büyük bir Türk askeri üssünün bulunduğu Somali'nin karasularını korumak için yapılan bir anlaşmayı takip ediyor.