ABD’den Gürcistan’a uzanan liste! Etki ajanlığı düzenlemeleri dünyaya yayılıyor

Türkiye’de etki ajanlığı ile mücadele kapsamında gündeme gelen yasa tasarısı, gözleri farklı ülkelerde halihazırda uygulanan benzer düzenlemelere çevirdi.

ABD’deki uygulama: Yabancı Temsilci Kayıt Yasası

ABD, etki ajanlığı düzenlemesinin ilk uygulandığı ülke olarak öne çıkıyor.

Yabancı Temsilci Kayıt Yasası (FARA) olarak bilinen düzenleme, 1938’de devreye alındı. Amaç, Nazi propagandasıyla mücadeleydi. İlerleyen yıllarda Sovyetler Birliği etkisine karşı uygulandı.

Halen yürürlükte olan FARA, Amerikan ulusal güvenliği kapsamına giren her unsuru belirlemeye yardımcı oluyor.

FARA, ABD Adalet Bakanlığı’nın resmi internet sitesinde şöyle tanımlanıyor:

FARA, siyasi faaliyetlerde veya mevzuatta belirtilen diğer faaliyetlerde bulunan yabancı asli unsurların (ABD'deki) temsilcilerinin, yabancı unsur ile ilişkilerini ve bunları destekleyen faaliyetler, gelirler ve harcamalar hakkında periyodik olarak kamuya açıklama yapmalarını şart koşmaktadır.

Yasa çerçevesinde yer alan kişi veya kuruluşlar, 10 gün içinde ABD Adalet Bakanlığı'na bildirimde bulunarak FARA'ya kaydolmak zorunda. Adalet Bakanlığı tarafından kaydolmaları gerektiği bildirilen kişi veya kuruluşlar, belirtilen süre içinde kaydolmazlarsa para cezası, hapis cezası veya sınır dışı edilme gibi çeşitli yaptırımlarla karşılaşabiliyor.

İngiltere: Yabancı Nüfuz Kayıt Programı

İngiltere’de kısaca FIRS olarak bilinen “Foreign Influence Registration Scheme” uygulaması, 11 Temmuz 2023’te yürürlüğe girdi.

2023 Ulusal Güvenlik Yasası kapsamında, İngiltere politikasını yabancı hükümetler ve siyasi partiler doğrultusunda etkilemeyi amaçlayan faaliyetlerin kayıt altına alınması zorunlu hale getirildi.

FIRS çerçevesinde, "yabancı güçlerin" etkisiyle çalışanlar için "siyasal etki" ve "gelişmiş" olmak üzere iki aşamalı kayıt sistemi bulunuyor. Bu kapsama, İngiltere dışındaki tüm ülkelerin liderleri, hükümetleri, yerel yönetimler, hükümet ajansları ve siyasi partiler de dahil edildi.

Yabancı etki faaliyetlerinin, başlatıldığı tarihten itibaren 28 gün içinde kaydedilmesi gerekiyor. Bu sürede kayıt yaptırmayanlara para cezası veya 2 yıla kadar hapis cezası uygulanabiliyor. FIRS kapsamında, "yabancı güçler"in doğrudan kaydı zorunlu değil.

Söz konusu düzenlemeyle, yabancı etkiler karşısında İngiltere'nin siyasi sisteminin dayanıklılığı artırıldı. Ulusal güvenliği tehdit eden belirli "yabancı güçler ve yapılar" karşısında daha güçlü bir güvence sağlandı.

İngiltere'de yabancı güç adına ya da onun yararına "korunan bilgilerin" elde edilmesi veya ifşa edilmesi durumunda, maksimum ceza ömür boyu hapis olarak belirlendi. Bu durum, kişinin davranışlarının İngiltere'nin güvenliğine veya çıkarlarına zarar verme amacını taşıdığı ya da makul bir şekilde böyle bir amaca hizmet ettiği durumları da kapsıyor.

Belçika: Karar alma süreçlerini etkileyenlere dava açılıyor

Avrupa Parlamentosu'ndaki yolsuzluk skandalının ardından Belçika, bu konuda yeni önlemler almaya başladı.

Ceza kanununda yapılan bir değişiklikle, "yalnızca savaş zamanında ve düşman ülkelerden gelen" tehditleri kapsayan madde yerine, "yabancı bir gücün karar alma süreçlerine müdahalesini suç sayan" yeni bir hüküm eklendi.

Yeni yasa gereği, Belçika hükümetinin bilgisi olmadan, ulusal çıkarları zedelemek amacıyla demokratik karar alma süreçlerini etkilemeye çalışan herhangi bir kişi hakkında dava açılabilecek.

"Müdahale" suçları, yeni ceza kanununa göre 3 ila 5 yıl hapis cezasıyla cezalandırılacak. Casusluk ve dış müdahale eylemleri, yolsuzluk veya gasp gibi ağırlaştırıcı unsurlar ortaya çıkarsa, daha ağır cezalara yol açabilecek.

Almanya: Lobi Kayıt Yasası

Berlin hükümeti, yabancıların Almanya’dak etkilerini bertaraf etmek için Lobi Kayıt Yasası ve Partiler Yasası’ndan yararlanıyor.

Almanya'da, yabancıların veya yabancı ülkelerin etkilerinin kısıtlanmasına ilişkin Lobi Kayıt Yasası'na ve Partiler Yasası'na dikkat çekiliyor. Almanya'da Lobi Kayıt Yasası bulunuyor. Saydamlık ve demokrasiyi koruma çerçevesinde Lobi Kayıt Yasası yürütme veya yasama organını etkilemek için kullanılabilecek lobicilik faaliyetlerini kaydetmeyi ve izlemeyi, vatandaşlara ve sivil topluma bunlar hakkında bilgi sağlamayı amaçlıyor.

Federal Meclisin ve hükümetin üyeleri, kurulları veya gruplarıyla temasa geçmek isteyen kişiler, şirketler, dernekler ve diğer kuruluşlar lobi siciline kayıt olmak zorunda. Bu bağlamada lobi faaliyetinde bulunan kişiler, şirketler, dernekler ve diğer kuruluşlar faaliyetlerine, projelerine, fonların kaynadığı ve mali durumuna ilişkin bilgiler verme yükümlülüğü taşıyor.

Partiler Yasası'na göre de ülkedeki siyasi partilerin ülke dışından finansman sağlaması yasak.

Avustralya: Yabancı Etki Şeffaflığı

Okyanusya ülkesi Avustralya, Yabancı Etki Şeffaflığı anlamına gelen “Foreign Influence Transparency” adlı yasayı uyguluyor.

Hükümeti etkilemek hedefiyle yabancı bir kuruluş tarafından yapılacak faaliyetler için bireysel ya da kurumsal kayıt oluşturulması gerekiyor.

Yabancı Etki Şeffaflığı düzenlemesi, 2018 yılında kabul edildi. Avustralya, yabancı aktörlerin açık ve şeffaf hareket etmesini istiyor.

Yabancı aktörlerin gizli şekilde ülkeye etki etmeye çalışmasının, siyasi ve hükümeti ilgilendiren süreçleri yönlendirmeyi amaçlamasının Avustralya'nın şeffaf sisteminin ve ulusal egemenliğini tehlikeye attığı savunuluyor.

Bu kapsamda "yabancı müdahale" yasa kapsamında 20 yıla kadar hapis cezası verilen ciddi suç olarak görülüyor.

Rusya: Yabancı Ajan Yasası

ABD, 2017 yılında Rusya merkezli medya kuruluşları Russia Today ve Sputnik’i “yabancı ajan” olarak tanımladı.

Rusya, buna cevap olarak yabancı ajan yasasını devreye aldı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2019'da ülkede internette veya başka bir ortamda bilgi yayan ve yurt dışından finanse edilen kişilerin de "yabancı ajan" olarak tanınmasını öngören yasal değişikliğini onayladı.

2023 yılına gelindiğinde ise Putin, kararlarla "yabancı ajanlara" devletin finans ve mülk desteği vermesini yasakladı. Bu yıl şubatta Rusya Parlamentosu, yabancı ajanların web sitelerinde, bloglarda, sosyal ağlarda ve diğer platformlarda her türlü reklamını yasaklayan yasa çıkardı.

Yabancı ajan listesine dahil tüzel kişilikler, belirli aralıklarla denetime tabi tutulurken, muhasebe kayıtlarını ve mali raporlarını belirli aralıklarla yetkili organlara sunmak zorunda oluyor.

Gürcistan: Yabancı Etkinin Şeffaflığı

Gürcistan Parlamentosu, iktidardaki Gürcü Hayali Partisi’nin sunduğu "yabancı etkinin şeffaflığı" konulu yasa tasarısını kabul etti.

Parlamentoda ilk onayı 17 Nisan, ikinci onayını 1 Mayıs'ta alan ve yaklaşık bir aydır protesto edilen "yabancı etkinin şeffaflığı" konulu yasa tasarısına ilişkin üçüncü ve nihai oylama yapıldı.

Parlamento Başkanı Şalva Papuaşvili'nin yönettiği Genel Kurul’da yapılan oylamada, tasarıya 30 "hayır" oyuna karşılık 83 "evet" oyu verildi. Muhalifler, ülkede siyasi çalkantılara sebep olan düzenlemeye karşı çıkıyor. Gerekçe ise karşıt görüşleri bastırmak.

Yasaya göre, "yabancı bir gücün çıkarlarını gözeten organizasyon" olarak kabul edilen sivil toplum kuruluşları, medya ve buna benzer diğer kurumların, kamu siciline aynı isimle kayıtlı olması gerekiyor.

Kayıt sırasında, kurum ve kuruluşlar tarafından tüm gelirlerin yansıtılmasının gerekmesinin yanı sıra kuruluşların her yıl mali beyanname doldurma zorunluluğu bulunması planlanıyor.

Yasa tasarısı, Adalet Bakanlığına her an konuyu araştırma, inceleme ve takip etme yetkisi veriyor.

Yabancı bir gücün" çıkarlarını yürüten kuruluş olarak kaydolmaktan kaçınmak veya beyannamenin doldurulmaması, kuruluşu para cezasıyla karşı karşıya bırakacak. Parlamentoda yasayla ilgili görüşmeler devam ediyor.

Çin: İstihbarata Karşı Koyma Yasası

Çin’de 2023’te yürürlüğe giren İstihbarata Karşı Koyma Yasası, “devlet sırrı” ve “devlet istihbaratı” kapsamındaki bilgilerin ölçeğini genişletiyor. Devlet kurumları, daha fazla soruşturma yetkisine sahip oldu.

Çin’de 2023’te yürürlüğe giren İstihbarata Karşı Koyma Yasası, “devlet sırrı” ve “devlet istihbaratı” kapsamındaki bilgilerin ölçeğini genişletiyor. Devlet kurumları, daha fazla soruşturma yetkisine sahip oldu.

Yasada istihbarat eylemleri şöyle tanımlanıyor:

Bir (yabancı) istihbarat kuruluşu ve onun ajanları tarafından yönlendirilen veya finanse edilen, Çin sınırları içinde veya dışındaki aracılar, organlar, bireyler ve diğer işbirlikçileri tarafından yürütülen faaliyetler.

Ayrıca istihbarat kuruluşları ve onların temsilcileri dışında yabancı kurum, kuruluş ve bireylerin, "devlet sırrı, istihbaratı ile ulusal güvenliği ve çıkarları ilgilendiren doküman, veri, malzeme ve nesnelerin çalınması, gizlice araştırılması, satın alınması ve yasa dışı elde edilmesine yönelik faaliyetleri" de bu kapsamda suç olarak değerlendiriliyor.