GENESİS Projesi: Türk Donanması için dönüm noktası

Bir zamanlar düzinelercesi ABD Donanması'na hizmet etmiş olan ABD yapımı Oliver Hazard Perry (OHP) sınıfı fırkateynler halen birçok ülke tarafından aktif olarak kullanılmaktadır.

Dışarıdan bakıldığında hepsi benzer görünse de, yakından bakıldığında Türk Donanması'nın “Gabya” sınıfı olarak bilinen OHP fırkateynleri önemli ölçüde farklıdır.

Bu dönüşüm, Türk savunma sanayiinin büyük bir girişimi olan GENESIS projesi sayesinde gerçekleşmiş olup, bu proje sadece bu ikinci el savaş gemilerinin muharebe kabiliyetini yenilemekle kalmamış, aynı zamanda Türkiye'yi kendi gelişmiş savaş gemilerini bağımsız olarak geliştirme yoluna sokmuştur.

Türk Donanması Gabya sınıfı fırkateynleri 1990'ların sonunda, 1997 yılında TCG Gaziantep'in (eski USS Clifton Sprague) hizmete girmesiyle kullanmaya başlamıştır.

1997 ve 2003 yılları arasında sekiz Gabya sınıfı fırkateyn hizmete alınmış ve eski USS Duncan dokuzuncu gemi olarak satın alınarak diğer sekiz gemi için yedek parça kaynağı olarak kullanılmıştır.

ABD Deniz Kuvvetleri'nin hizmet dışına çıkarmasının ardından yeniden aktif hale getirilerek hizmete alınan Gabya sınıfı fırkateynler, taşıdıkları orta menzilli SM-1 füzeleri sayesinde Türk Deniz Kuvvetleri tarafından ana görev fonksiyonu olarak hava savunma harbi (AAH) için kullanıldı.

Bu gemiler 1990'ların sonlarından itibaren 2006'da Beyrut'tan muharip olmayan şahısların tahliyesi operasyonu ve 2011'de Libya'da Birleşik Koruyucu Operasyonu gibi kritik görevlerde kullanıldı. Ayrıca çok sayıda NATO ve Birleşmiş Milletler misyonuna da katıldılar.

Hizmete girdikleri günden bu yana her yıl binlerce saat seyir yaparak Türk Donanmasının belkemiğini oluşturan bu gemiler, Türk savunma sanayii tarafından bir dizi modernizasyona tabi tutulmuştur.

Bu modernizasyonlar, modern tehditlere daha etkin bir şekilde karşı koymaya, müşterek operasyonlarda uyumluluğu artırmaya, eski sensörleri modern sensörlerle değiştirerek tespit ve teşhis yeteneklerini geliştirmeye ve ateş güçlerini artırmaya odaklanmıştır.

Bu modernizasyonların etkin bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için gemilere modern bir savaş yönetim sistemi (SYS) sağlanması gerektiğinden GENESIS projesi başlatılmıştır.

Genel olarak bu proje, bu gemilerin kabiliyetlerini artırmak için yapılan modernizasyonların ruhunu oluşturmuştur.

OHP fırkateynlerinin gövde ve omurgalarının sağlamlığı ve SYS'lerinin yenilenmesi halinde bu gemilerin daha uzun yıllar etkin bir şekilde kullanılabileceği değerlendirmeleri, bu gemilere daha fazla yatırım yapılmasının temel motivasyonları olmuştur.

Gabya sınıfı fırkateynlerin modernizasyonu ile komuta kontrol sistemleri yenilenmiş ve koordineli harekât kabiliyetleri artırılmıştır. Geminin iletişim ve görüntüleme sistemleri de derinlemesine geliştirilerek yüzer komuta merkezleri olarak işlev görme ve diğer gemilerin hareketlerini koordine etme kabiliyetleri artırıldı.

Modernizasyondan önce gemideki tek lançer, Harpoon gemisavar ve SM-1 karadan havaya füzeleri fırlatan Mk 13 idi.

Sekiz hücreli Mk 41 dikey fırlatma sisteminin (VLS) eklenmesiyle füze fırlatma seçenekleri genişletildi ve gemilerin fırlatabileceği füzelerin hem sayısı hem de türleri arttı.

Sonuç olarak, Gabya sınıfı fırkateynler artık sekiz adede kadar SM-1 füzesi ve hava savunması için 36 adede kadar RIM-162 Evrimleştirilmiş Sea Sparrow Füzesi (ESSM) fırlatma kabiliyetine sahip olup, hava savunma kabiliyetlerini önemli ölçüde artırmaktadır.

Türk Deniz Kuvvetleri, operasyonel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 1999 yılında GENESİS projesini başlatmıştır.

Deniz Kuvvetleri Araştırma Merkezi Komutanlığı (ARMERKOM), GENESİS Savaş Yönetim Sistemi'nin (SYS) tüm yazılım ve donanımını tasarladı ve milli sanayiye teslim etti.

GENESİS projesi kapsamında, HAVELSAN ile iş birliği yapılarak, Gabya sınıfı (Türk OHP) fırkateynlerin eski SYS'leri modernize edildi.

Farklı mimarilere ve platform verilerine sahip çeşitli silah, sensör ve elektronik sistemlerin GENESIS SYS'ye entegre edilmesi için uyarlama birimleri geliştirildi.

Bu entegre sistem, geminin sensörlerini kullanarak keşif, gözetleme, tespit, takip ve sınıflandırma işlemlerini otomatik hale getiriyor. Ayrıca, taktik bilgilerin müttefik kuvvetlerle paylaşılması için Entegre Çoklu Veri Bağlantısı Yeteneği sağlar.

GENESIS sistemi OHP fırkateynlerinin yeteneklerine çeşitli ilerlemeler getirmiştir.

Önemli özelliklerden biri, aynı hedef hakkında birden fazla sensörden gelen bilgileri birleştiren ve bunları tek bir füzeli bilgi parçası olarak sisteme giren otomatik hedef izleme altyapısıdır.

Ayrıca sistem, helikopterler gibi destek unsurları tarafından tespit edilen verilerin savaş yönetim sistemine aktarılmasını sağlayarak fırkateynlerin savaş kabiliyetlerini daha da artırıyor.

Ayrıca, GENESIS kullanıma sunulmadan önce sadece iki konsolla kullanılabilen silahlar, modernizasyon programının uygulanmasından sonra Savaş Bilgi Merkezi'ndeki (CIC) tüm konsollar tarafından kullanılabiliyor. CIC'deki her konsol bir diğerinin yerini alabiliyor.

Proje kapsamında ayrıca Otomatik Hedef Tespit ve Takip Sistemi geliştirilmiş ve radar yetenekleri Entegre Otomatik Radar Tespit, Takip ve Veri Füzyon Sistemi ile artırılmıştır.

Sistem, tüm hava savunma silahları için Tehdit Değerlendirme ve Silah Tahsis (TEWASA) yeteneklerini içermekte ve GENESIS'i gemi modernizasyonu ve yeni gemi inşa projeleri için çok yönlü bir CMS haline getirmektedir.

GENESIS projesi ile OHP fırkateynlerine sağlanan temel yetenekler şunlardır:

• Modern görev gereksinimlerini karşılayan bir SYS

• Geliştirilmiş durumsal farkındalık ve karar desteği

• Açık Mimari ile yüksek esnekliğe sahip dağıtılmış bir sistem

• Ağ Destekli Çalışma Yeteneği

Yeni Silah ve Sensör Entegrasyonları:

• ESSM karadan havaya füzeler için Mk41 VLS Dikey Lançer (8 gemiden 4'ü)

• 3 Boyutlu Arama Radarı (Smart-S Mk-2) (8 gemiden 4'ü)

• Mk-54 Torpido ateşleme kabiliyeti

• Çoklu Bağlantı (Link-11, Link-16)

Bir diğer önemli modernizasyon da Phalanx CIWS'in savaş yönetim sistemine entegre edilmesidir.

Daha önce Phalanx CIWS (Blok 0) bağımsız radarlarını kullanarak sadece yakın hava hedeflerini vurabiliyordu.

Modernizasyon sonrasında, CMS'den komuta edilebilmekte ve artık su üstü hedeflerine de angaje olabilmektedir; bu da onu özellikle terörist botları ve insansız su üstü araçları (İDA’lar) gibi asimetrik tehditlere karşı kullanışlı hale getirmiştir.

Phalanx'ın etkinliği “Uzaktan Tanımlama” özelliği ile daha da arttırılmıştır.

Modern gemisavar füzeleri, yakın savunma sisteminin ışın açısından kaçmak için genellikle kaçınma manevraları yaparlar.

Phalanx sistemi izini kaybederse, genellikle varsayılan konumuna geri döner ve yeniden aramaya başlar.

Uzaktan tanımlama özelliği ile diğer gemi takip radarları (CAS - Combined Antenna System veya STIR - Signal Tracking and Illuminating Radar) hedefleri Phalanx'a aktarabilir, böylece sürekli takip sağlanır ve gelen füzelere karşı başarı oranı artar.

The War Zone, OHP fırkateynlerine komuta etmiş ve Türk Deniz Kuvvetleri'nden emekli olmadan önce Harekât Başkanlığı görevini üstlenmiş olan emekli Tuğamiral Hasan Özyurt'a ulaştı.

“Gabya sınıfı fırkateynler gövde ve makine sistemleri açısından oldukça stabil ve uzun ömürlü bir yapıya sahip. Türk Deniz Kuvvetleri bu gemilerin güvenilirliğini fark etti ve yoğun olarak kullanmaya başladı. Ancak gemilerin komuta kontrol sistemi hem teknolojik hem de ergonomik olarak zamanının gerisindeydi” dedi.

Özyurt, GENESIS Projesi'nde çalışan Türk mühendislerin yeterli uzmanlığa sahip olduğunu, eski Knox sınıfı fırkateynlerin yerli üretim modern konsollarla çalışmasını sağlayan K-5 (Kalyon-5) sistemini geliştirdiklerini ve bu gemilerin savaş etkinliğini artırmak için Link-11'i çalıştırdıklarını vurguladı.

Bir diğer önemli nokta ise Türk Donanması için gelişmiş yeteneklere sahip yerli savaş gemileri geliştirmeyi ve üretmeyi amaçlayan Türk milli savaş gemisi programı olan MİLGEM Projesi'nin arkasındaki motivasyondur.

Savaş Yönetim Sistemi (SYS) bu hedefe ulaşmak için en önemli adımdır.

Sonuç olarak, “Kendi gemimizi inşa edeceksek, geminin beyni de bize ait olmalı” diye düşünüldü.

“GENESIS modernizasyonu, Gabya sınıfı fırkateynlerin diğer yarı ömür modernizasyon programlarıyla birlikte gerçekleştirilmiş ve Türk Donanması'nın bu güvenilir platformları yüksek bir tempoda kullanmaya devam etmesine olanak sağlamıştır. Bu programdan elde edilen deneyim Ada sınıfı korvetlere uygulandı. Şimdi GENESIS'in yerini, GENESIS'in ağ merkezli harbe uyumlu geliştirilmiş bir versiyonu olan ADVENT sistemi alıyor. Kısacası GENESIS, duvardaki temel tuğlalardan biriydi” diye ekledi Özyurt.

Projenin ilk gemisi olan TCG Gemlik'in (F-492) modernizasyonu yaklaşık 10 ay sürdü. Ardından gelen yedi Gabya sınıfı fırkateynin modernizasyonu ise revizyonları sırasında gerçekleştirildi ve her bir geminin modernizasyonu yaklaşık altı ay sürdü.

The War Zone'a konuşan, Gabya sınıfı fırkateynlerden oluşan bir filoya komuta etmiş eski bir Türk Deniz Kuvvetleri kaptanı olan Sinan Topuz, böyle bir savaş yönetim sisteminin geliştirilmesinin sadece OHP fırkateynlerinin savaş yetenekleri için değil, aynı zamanda Türk denizcilik endüstrisinin gelişimi için de çok önemli olduğunu belirtti.

“1997'den sonra Türk Donanması'nda Knox sınıfı fırkateynlerin yerini Perry sınıfı ilk fırkateynler almaya başladı. Umutlar yüksekti. MEKO sınıfları ile birlikte çok tehditli bir ortamda hem kıyı hem de açık sulardaki tüm gereksinimleri karşılayabileceklerdi,” diyor Topuz.

“Bir süre sonra OJ 194 ve OJ 197 ekranlı OHP'lerin NTDS'lerinin (Naval Tactical Data System), fırkateynlerin çoklu tehdit ortamında tüm savaş kapasitesini uygulayabilmesinin mümkün olmadığı fark edildi ve birçok kez rapor edildi” diye ekledi.

Zaman geçtikçe, Türk Deniz Kuvvetleri Karargâhı'nın uzun süre hizmet vermesi beklenen Perry sınıfı fırkateynlerin yenilenmesi için bütçe ayırma kararlılığıyla birlikte gemi mühendislerinin özgüveni de arttı.

Orta menzilli hava savunma silahlarına ve etkili sensörlerine rağmen, Gabya sınıfı fırkateynlerin orijinal versiyonu yetersiz komuta ve kontrol (C2) sistemlerine sahipti.

Bu sistemler taktik veri bağlantılarına etkin bir şekilde katılamıyor, durumsal farkındalık bilgilerini daha büyük kuvvetlere dağıtamıyor veya hem ulusal hem de NATO modern deniz kuvvetleriyle etkin bir şekilde çalışamıyordu.

Bu eksiklik projenin geliştirilmesinde temel motivasyon kaynağı olmuştur.

Orijinal sistemler kapalı çevrimliydi ve genişleme ya da modernizasyona izin vermiyordu. Örneğin, yeni bir hava savunma silahı eklemek mümkün değildi.

Ayrıca, bu sistemler önemli bakım, idame ve operasyonel sorunlardan muzdaripti ve son kullanıcılara güven vermiyordu.

MİLGEM projesinden önce GENESİS SYS'nin kendini kanıtlayabilmesi için gerçek bir fırkateyn platformuna ihtiyaç vardı.

Tüm bu gereksinimlerin 2003-2007 yılları arasında karşılanması büyük bir hedefe ulaşılmasını ve MİLGEM yolculuğunun güvenle başlamasını sağlayacaktı.

Hem gereksinimler hem de zamanlama uyum içinde gelişiyordu. Çalışma, 1999-2003 yılları arasında ARMERKOM laboratuvarlarında, 2003-2004 yılları arasında ise Naval Surface Warfare Center-Port Hueneme Division (NSWC-PHD) laboratuvarlarında olgunlaştırıldı, test edildi ve doğrulandı.

2005 yılına gelindiğinde, CMS içindeki test edilmemiş ve doğrulanmamış işlevler gerçek atış testlerine ve sonuç analizlerine indirgenmiş ve neredeyse tüm GENESIS CMS kara tabanlı test sistemleri tamamen doğrulanmıştır.

Haziran 2006'da, Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı tarafından karargah onayları alındı ve ilk gemi olan TCG Gemlik'e, eski C2 ve ilgili sistemlerin sökülmesi ve kaldırılması emri verildi.

ARMERKOM ve Gölcük Tersanesi, TCG Gemlik'in SYS'sini 10 ay içinde yeniden oluşturdu. GENESIS SYS ile TCG Gemlik adeta yeniden doğdu.

Bu aşamayı takiben, MİLGEM Projesi'nin ilk gemisi ve Ada sınıfının öncü gemisi olan TCG Heybeliada (F-511) korvetinin inşasına, GENESİS Projesi'nde edinilen tecrübe sayesinde büyük bir güvenle başlandı.

Eş zamanlı olarak, takip eden Gabya sınıfı fırkateynler de sırayla modernize edilmiş ve komuta kontrol modernizasyonları 2012 yılı itibarıyla tamamlanmıştır. GENESIS SYS'li ilk MİLGEM gemisi 27 Eylül 2011 tarihinde Deniz Kuvvetleri'ne teslim edildi.

2012-2014 yılları arasında Gabya sınıfı fırkateynlerde ilave silah ve sensör modernizasyonları (Mk 41 VLS ve Smart-S Mk 2 radar dahil) gerçekleştirilmiştir.

TCG Gemlik, 19 Mayıs 2007 tarihinde GENESIS CMS ile Deniz Kuvvetleri'ne teslim edildi. Sorumluluk, 2012 yılında, savaş gemilerine savaş yönetim sistemleri de dahil olmak üzere çözümler sunan Türk savunma şirketi HAVELSAN'a kısmen devredildi.

Tam devir ve sanayileşme ise 2014 yılında Bayraktar sınıfı LST projesi ile gerçekleşti.

“İlginç bir nokta: İlk gemide, orijinal sistemin kabloları işaretlendi ve potansiyel bir geri dönüşe izin vermek için saklandı. İlk geminin başarısından sonra, sonraki gemilerdeki kablolar doğrudan kesildi ve eski konsollar çıkarıldı. Modernizasyon ilk gemide yaklaşık bir yıl sürerken, sonraki gemilerde çok daha kısa sürede tamamlandı” dedi.

GENISIS'ten sonra savaş yönetim sistemi de modern ekran ve kullanım ergonomisine sahip oldu.

Sistemin otomatik tehdit müdahale fonksiyonları tamamen millileştirilmiş bir altyapıya sahip ve yeni sensör ve silahların milli imkanlarla entegre edilebileceği açık bir mimariye sahip.

“Ayrıca mürettebat da bu sistemi çok çabuk benimsedi. Sonuçta, savaş alanında geminizi kullanmak ve savaşmak için güvendiğiniz ekranlarla bir bağ kurarsınız ve sisteminize güvenmek istersiniz” diye ekledi.

Türk Deniz Kuvvetleri'nin 20. Deniz Harekât Başkanı Oramiral Özden Örnek, “MİLGEM Projesi'nin Babası” olarak kabul edilmektedir.

Emekli deniz subaylarına ve Türkiye'deki birçok uzmana göre, onun vizyonu ve kritik kararları GENESİS'in ve ardından MİLGEM'in yolunu açtı.

Hasan Özyurt, eski Deniz Kuvvetleri Komutanı'nın yaptığı önemli katkıya ilişkin olarak “GENESİS projesinde sadece Türk Deniz Kuvvetleri'nin mühendislik uzmanlığı değil, aynı zamanda dönemin Deniz Kuvvetleri Komutanı olan Oramiral Özden Örnek'in vizyonu ve hesaplı risk alma yeteneği de büyük rol oynamıştır” dedi.

Oramiral Örnek, 2017 yılında Türk savunma medyası kuruluşu Marine Deal News'e verdiği bir röportajda, GENESIS Projesi'nin milli bir savaş gemisinin geliştirilmesindeki öneminin altını çizmişti.

“ARMERKOM (Deniz Kuvvetleri Araştırma Merkezi) olmasaydı, MİLGEM asla olmazdı. Bir gemi yapardık ama katkı oranı düşük olurdu. ARMERKOM sayesinde bugün piyasa fiyatı 40 milyon dolar civarında olan (2017 yılı fiyatlandırması) GENESİS'i ilk biz inşa ettik. Bir geminin en büyük maliyetlerinden biri savaş yönetim sistemidir. Bu başarı, makine kontrol sistemi ve atış kontrol sistemleri de dâhil olmak üzere, diğer birçok sistemi yerli olarak geliştirmemiz için bizi motive etti. Eğer bunu başarabilirsek, bazı silahları da geliştirebileceğimizi düşündük ve geliştirdik.”

Oramiral Örnek 2018'de vefat etti ama mirası modern Türk Donanması'nın belkemiğini oluşturuyor.

GENESIS projesi, Türk savunma sanayisine çeşitli faydalar sağlamış, kabiliyetlerini artırmış ve stratejik hedeflerine katkıda bulunmuştur.

GENESIS'i yerel olarak geliştirerek, Türkiye teknolojik tabanını güçlendirdi ve yabancı teknolojiye olan bağımlılığını azalttı.

Bu da kendine güveni ve ulusal güvenliği teşvik etmektedir. Bu bağımsızlık, gemi inşa projelerini ve yerli sistemlere olan güveni arttırmıştır.

“GENESIS, Milli Gemi'ye giden yolda önemli bir kilometre taşı oldu. Hem böyle bir sistemi inşa edebileceğimizi hem de bir gemiyi ve sistemlerini bu sisteme entegre edebileceğimizi dünyaya değil kendimize gösterdik” diyen Özyurt, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Türk Deniz Kuvvetleri'nin ilk gemide aldığı inisiyatif sivil sanayiye aktarılınca savunma sanayimiz gemi sistemlerine çok daha aşina hale geldi ve kendilerine güvenleri arttı. MİLGEM ile ortaya çıkan iş fırsatları ve yerli sistemlere öncelik verme politikası özel savunma sanayi yatırımlarını teşvik etti” diyerek sözlerini tamamladı.

Proje, yeni teknolojilerin ve özel operasyonel ihtiyaçlara göre uyarlanmış çözümlerin geliştirilmesini teşvik ederek Türk savunma sanayiinde inovasyonu desteklemiştir.

Sistemin yurt içinde üretilmesi, benzer sistemleri yurt dışından satın almaktan daha uygun maliyetli olabilir ve bu da zaman içinde önemli maliyet tasarrufu sağlar. Ayrıca, GENESIS sisteminin geliştirilmesi ve üretimi Türkiye'de yüksek vasıflı istihdam fırsatları yaratarak yerel ekonomiye fayda sağlamaktadır.

GENESIS, Türkiye'nin küresel savunma pazarındaki konumunu güçlendirmiştir.

Yerli bir savaş yönetim sisteminin başarılı bir şekilde geliştirilmesi ve konuşlandırılması, sistemin son 15 yılda sahada kanıtlanmış olması nedeniyle diğer ülkelerin ilgisini çekmiş, bu da MİLGEM korvetlerinin ve ihracat fırsatlarının önünü açmıştır.

Kendi savaş yönetim sistemini geliştirmek ve sürdürmek, Türkiye'nin dış tedarikçilere bağımlı olmadan savunma yetenekleri üzerinde tam kontrol sahibi olmasını sağlıyor.

Yerli bir sistem, belirli ulusal gereksinimleri ve ortaya çıkan tehditleri karşılamak için sürekli olarak güncellenebilir ve özelleştirilebilir, bu da daha fazla esneklik ve yanıt verebilirlik sağlar.

OHP fırkateynlerinin modernizasyonu, modern tehditlere uyum sağlamak için sağlam gövdelerinden yararlanarak operasyonel ömürlerini önemli ölçüde uzatmıştır.

Geliştirilmiş silah ve sensörleri de içeren bu iyileştirmeler, bu gemileri zorlu varlıklara dönüştürerek görev etkinliklerini büyük ölçüde artırmıştır.

Son yirmi yıldır, yeniden canlandırılan bu fırkateynler Türk deniz kuvvetlerinin bel kemiği olmuş ve operasyonel sorumluluklarının önemli bir kısmını gelişmiş güç ve güvenilirlikle üstlenmiştir.