• Yaklaşık 5 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunan OJ 287 sistemi, birbirinin çevresinde dönen iki kara delikten oluşuyor.
• Büyük kara delik, Güneş’in 18 milyar katı kütleye sahip; küçük kara delik ise Güneş’in 150 milyon katı kütleye sahip ve ışık hızına yakın jetler püskürtüyor.
• Kara deliklerin birbirine yakın geçişleri, büyük kara deliğin birikim diskinden her seferinde yaklaşık 16 Güneş kütlesi madde çekiyor.
• Keşif, uzun süredir ikili kara deliklerin varlığına dair teorik kanıtları görsel olarak doğrulayan ilk kanıt niteliğinde.

Kara delik çifti ilk kez gözlemlendi

Finlandiya’daki Turku Üniversitesi’nden astronom Mauri Valtonen, “İlk kez iki kara deliğin birbirinin etrafında döndüğüne dair bir görüntü elde ettik. Kara delikler kendisi tamamen siyah ancak yayılan yoğun parçacık jetleri ve çevreleyen parlayan gaz sayesinde tespit ediliyorlar” açıklamasında bulundu.

Yaklaşık 5 milyar ışık yılı uzaklıktaki bu sistemde, büyük kara delik evrendeki en parlak gök cisimlerinden biri olan OJ 287 olarak adlandırılıyor. Küçük kara delik ise neredeyse ışık hızında parçacık jetleri püskürtüyor ve bu jetler zamanla salınım yaparak hareket ediyor.

Kara delikler ve aktif galaktik çekirdekler

Kara delikler, dev yıldızların çökmesiyle oluşur ve çevresindeki gaz, toz ve yıldızları yutarak büyür. Bu süreçte ortaya çıkan sürtünme, kara deliğin çevresindeki maddeyi ısıtarak parlak ışınımlar oluşturur. Bu tür yapılara aktif galaktik çekirdekler (AGN) denir.

OJ 287, Güneş’ten milyarlarca kat büyük kütleye sahip kara deliklerin en aşırı biçimi olan kuasar sınıfına giriyor ve Dünya’ya yönelen jetleri nedeniyle blazar konumunda bulunuyor.

Kavramsal kanıtlardan görsele

Daha önce Samanyolu ve Messier 87 galaksisindeki kara delikler ile kütleçekim dalgaları sayesinde kara delik çiftlerinin birleşmelerine ait dolaylı kanıtlar elde edilmişti. Ancak OJ 287 sisteminin ikili kara delik içerdiği uzun süredir düşünülmesine rağmen, teleskoplar bu iki cismi birbirinden ayırt edebilecek çözünürlüğe sahip değildi.

19.yüzyılda astronomlar, sistemin periyodik olarak parlaklaşıp sönmesinin nedenini açıklayamamıştı. 1980’lerde yapılan analizler, bu değişimin iki kara deliğin birbirinin etrafında dönmesinden kaynaklandığını öne sürmüştü.

Araştırmacılar, Rusya’nın 2011–2019 yılları arasında faaliyet gösteren RadyoAstron (Spektr-R) uydusu verilerini kullanarak kara delik çiftini ayırt etmeyi başardı. Elde edilen radyo görüntülerinde, her kara deliğe ait jetlerin konumu teorik hesaplamalarla birebir örtüştü.

Bilim insanları temkinli

Araştırmacılar, görüntüdeki iki jetin kısmen üst üste binme olasılığı bulunduğundan, tek bir kara deliğin karmaşık bir jet yapısı oluşturmuş olabileceği ihtimalini tamamen elenmiş değil. Ancak bu keşif, kara delik çiftlerinin görsel olarak doğrulanmasında bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor.