The Diplomat: Türkiye'nin Orta Asya'da etkisini artırıyor

Eylül ayında Özbekistan'da düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü zirvesinin ardından, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan , Türkiye'nin Rusya ve Çin liderliğindeki Avrasya hükümetler arası siyasi, ekonomik ve güvenlik örgütü ŞİO'ya tam üye olmayı planladığını açıkladı. Şu anda Türkiye sadece bir diyalog üyesiydi.

Olası bir tam üyelik, Türkiye'yi ŞİÖ'deki tek Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) üyesi yapacaktır. Erdoğan'ın açıklaması, Ankara'nın Orta Asya'daki artan etkisi ve daha geniş jeopolitik etki alanı bağlamında değerlendirilebilir.

Orta Asya'da artan varlık

1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Ankara, Orta Asya ülkeleriyle kültürel ve ekonomik bağları artırmak için Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı'nı kurdu. 2009'da ise Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (Türk Keneşi olarak bilinir) resmen kuruldu. 2021'de konsey, adını Türk Devletleri Örgütü olarak değiştirmeye karar verdi. Beş üyeden (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye ve Özbekistan) ve iki gözlemci devletten (Macaristan ve Türkmenistan) oluşan örgütün katılımcı ülkeleri, yaklaşık 170 milyon kişiye ve 1.5 trilyon dolarlık birleşik GSYİH'ya ev sahipliği yapıyor. Bu ülkeler arasındaki ticaret hacminin 16 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.

Değişen küresel ve bölgesel jeopolitiğin yanısıra, Ukrayna'daki Rus savaşının ortasında Türkiye, silah satışlarının yanı sıra bir dizi ticaret ve savunma anlaşmaları yoluyla Orta Asya ile daha fazla ilişki kurmaya başladı.

Erdoğan, Mart 2022'de Türkiye-Özbek ortaklığını güçlendirmek için Özbekistan'ı ziyaret etti. Ziyaret sırasında on anlaşma imzalanırken, her iki ülke de ikili ticaret hacmini 10 milyar dolara çıkarma sözü verdi.

Benzer şekilde, Mayıs 2022'de Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, Kazakistan-Türkiye stratejik ortaklığını güçlendirmek için 15 ikili anlaşma imzalamak üzere Türkiye'yi ziyaret etti. Ziyaret sırasında Tokayev, Kazakistan'ın Türk nakliye rotalarını kullanmaya başlamasından bu yana, Khorgos'tan İstanbul'a kargo taşıma süresinin 60 günden 13'e önemli ölçüde düştüğünü kaydetti.

Türkiye'nin en güçlü ve kazançlı ihracatlarından biri olan silahların satışı ise ülkenin Orta Asya'daki imajını yükseltti.

Ukrayna tarafından ve 2020 Dağlık Karabağ savaşında Azerbaycan tarafından Ermenistan'a kullanılan Türkiye'nin insansız hava araçları Orta Asya ülkelerinin de ilgisini çekti. Örneğin uzun süredir Türk silahlarının müşterisi olan Türkmenistan, birden fazla Bayraktar TB2 satın aldı.

Kırgızistan da 2021'de Türk insansız hava araçları satın aldı ve geçen ay, insansız hava araçları için yeni bir üs kurdu. Aynı şekilde Tacikistan ve Özbekistan Türk insansız hava araçlarına ilgi gösterirken, Kazakistan yerli üretime başlamayı da kabul etti.

Özellikle ŞİÖ üyelerinin birleşik gayri safi yurtiçi hasılasının (GSYİH) küresel GSYİH'nın yaklaşık yüzde 25'ini oluşturduğu düşünüldüğünde, Türkiye'nin gelecekteki silah alıcılarının ŞİÖ üyeleri olacağına dair öngörü yanlış olmaz.

Yeni rotalar

Göz önünde bulundurulması gereken bir diğer husus, Türkiye'nin daha fazla bölgesel ve ekonomik bağlantıya yönelik hamleleridir. Ankara, kendisini Rusya'nın Çin'in Kuşak ve Yol'daki konumuna bir alternatif olarak konumlandırarak, Çin, Orta Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayarak Avrasya ve küresel pazarlardaki etki alanını ve rolünü genişletmeyi hedefliyor. Moskova hala Orta Asya'yı etkileyebiliyor olsa da, bu etki azalıyor gibi görünüyor ve Orta Asya hükümetlerinin alternatif ortaklar bulmaya istekli olmalarına neden oluyor.

Orta Koridor olarak da bilinen Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Rotası (TITR) çok taraflı, çok modlu bir ulaşım rotasıdır. Güzergah Çin'i Kazakistan, Hazar Denizi, Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye ve Avrupa'ya bağlar. Tahminler, TITR'nin yılda 75.000 ila 100.000 konteyner yük taşıyacağını gösteriyor.

TITR, on yıllardır Çin ile Avrupa arasındaki ana kara bağlantısı olan Rusya'dan geçmek yerine, yeni inşa edilen 826 kilometrelik Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolu ile Rusya'yı pas geçiyor. Bu da Türkiye'nin önemini artırıyor.

Bazen Yeni İpek Yolu'nun Türk versiyonu olarak da anılan BTK demiryolu, Hazar Denizi'ndeki Bakü, Azerbaycan'daki Alat limanından Gürcistan üzerinden Türkiye'nin Kars şehrine kadar, oradan da Avrupa'ya kadar uzanıyor.

Yaklaşık 4,5 milyar dolara mal olacağı tahmin edilen Çin-Kazakistan-Özbekistan (CKU) demiryolu projesi de, Çin'i Kazakistan, Türkmenistan, İran ve Türkiye üzerinden Avrupa'ya bağlamayı hedefliyor.

Çin bunu yaparak, Rusya'yı bypass etmenin yanı sıra yolculuğu yaklaşık 900 kilometre kısaltarak sekiz gün azaltmayı hedefliyor.

Çin faktörü

Moskova ve Ankara son yıllarda siyasi ve ekonomik bağları güçlendirmiş olsa da, güncel olaylar Moskova'dan ziyade Pekin'in Ankara'ya yaklaştığını gösteriyor.

Türkiye ve Çin için daha güçlü ikili ilişkiler, ilgili dış politika hedeflerini desteklemektedir. Pekin için, Ankara'nın Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) için kilit bir rota üzerinde yer alan ve Avrasya, Orta Doğu ve Akdeniz arasında yer alan stratejik konumu, Pekin'in Türkiye'yi daha büyük bir etki için fırlatma rampası olarak kullanabileceği anlamına geliyor.

2010 yılında ikili ilişkilerin resmi olarak güçlendirilmesinden bu yana Çin, Türkiye'nin dış politikasında artan bir rol oynamış ve bu da daha güçlü siyasi, ekonomik, askeri ve güvenlik ikili ilişkilerine yol açmıştır. Çin, “aşı diplomasisi” yoluyla Türkiye'yi desteklemenin yanı sıra ticaret ve askeri teçhizata da ilgi gösterdi. Şu anda Çin, bireysel ülkeler arasında Türkiye'nin en büyük ithalatçılarından biridir.

2021'de Çin-Türkiye ikili ticareti, 2001'deki 1 milyar dolarken önemli bir artışla 32 milyar dolara kadar ulaştı. Ayrıca, 2019'da Çin, Türkiye ile para takası anlaşmasını uzattı. Bu anlaşmaya göre Pekin, Ankara'ya 1 milyar dolarlık ek nakit transferi sağladı.

Türk gücünün (yeniden) ortaya çıkışı

Ankara'nın küresel sahnede daha önemli bir rol oynamaya ilgisi, Afganistan ve Suriye mülteci krizine ilişkin faaliyetleriyle de ortaya çıkıyor. Daha yakın zamanlarda, Ukrayna'daki Rus savaşıyla ilgili olarak Ankara, barış görüşmeleri yoluyla her iki ülke arasında arabuluculuk yapmaya çalıştı ve Temmuz ayında Ukrayna'nın tahıl serbest bırakma çabaları ve Eylül ayında Rusya-Ukrayna mahkum takası için bir anlaşmaya aracılık etmede rol oynadı.

Ankara'nın daha fazla bölgesel bağlantı ve ekonomik işbirliği için Orta Asya ve Çin ile daha fazla ilişki kurma çabasının bir parçası olarak Türkiye, Rusya'ya alternatif yollar oluşturmayı hedefliyor.

Yeni ticaret yollarının oluşturulması ve Türkiye'nin Orta Asya'ya olan ilgisinin artması, Ankara'nın bölgedeki kültürel ve ekonomik erişimini de geliştiriyor. Rusya Ukrayna ile savaş halindeyken Türkiye, küresel emellerini ve dış politika hedeflerini güçlendirerek kendisini Asya, Avrupa ve Orta Doğu arasında kilit bir “bağlayıcı” olarak konumlandırıyor.

Orta Asya ülkeleri için, Türkiye'nin bir Avrasya gücü olarak yükselişi, bölgedeki çeşitli ülkeler için yeni ticaret fırsatları ve bölgesel bağlantılarla sonuçlanacak. Aynı zamanda Türkiye, Rusya'nın katılımı olmaksızın Orta Asya ülkeleri ve Çin için Avrupa ve küresel pazarlara daha fazla erişim sağlıyor. Orta Asya ülkeleri, Rusya ve Çin'den bağımsız olarak kendi çıkarlarını güvence altına almak için bu fırsatlardan yararlanarak bundan daha fazla faydalanabilirler.

Türkiye'nin dünya sahnesinde büyüyen jeopolitik güç arayışı işte bu geniş bağlam içinde yer alabilir.

Erdoğan'ın açıklamaları, Ankara'nın bundan sonra da NATO'nun lehine olanlardan ziyade kendi jeopolitik hedeflerine uyan, bağımsız dış politika hedeflerini hem takip edebileceğini hem de istediğini gösteriyor.