Şanghay İşbirliği Örgütü'nün önemi ve potansiyeli

2001 yılında Şanghay Beşlisi olarak anılan ülkelerin halefi olarak kurulan Şanghay İşbirliği Örgütü, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40'ını ve küresel ekonomik çıktının yüzde 30'unu kapsayan Avrasya'daki en büyük bölgesel gruptur.

Şanghay İşbirliği Örgütü, etkileyici güvenlik ve ekonomik işbirliği profili sayesinde, Asya'da muazzam bir potansiyel kazandı. Bu nedenle Şanghay İşbirliği Örgütü'ne Ortadoğu ve Güneydoğu Asya'dan birçok ülkenin diyalog ortağı, gözlemci ve üye olarak katılmak için sıraya girmesi şaşırtıcı değil.

Şanghay İşbirliği Örgütü, şu anda sekiz üye devletten (Çin, Hindistan, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan), dört gözlemci devletten (Afganistan, Beyaz Rusya, İran ve Moğolistan) ve altı diyalog ortağından (Ermenistan, Azerbaycan, Kamboçya, Nepal, Sri Lanka ve Türkiye) oluşmaktadır. 15-16 Eylül tarihlerinde Özbekistan'ın Semerkant kentinde düzenlenecek Şanghay İşbirliği Örgütü devlet başkanlarının yıllık zirvesinde İran örgüte tam üye olacak ve Suudi Arabistan, Katar ve Mısır diyalog ortağı olacak.

Ayrıca Belarus da üyelik alma sürecini başlatacak. Ermenistan, Azerbaycan, Kamboçya ve Nepal gözlemci olacak ve Bahreyn ve Maldivler, diyalog ortakları olarak katılma sürecini başlatacak. BAE'nin diğer katılım koşullarını atlayarak SCO'ya üye olarak katılmak istediği bildiriliyor. Suriye, Irak, İsrail, Bangladeş ve Vietnam da diyalog ortağı veya gözlemci olarak katılmayı umuyor.

Şanghay İşbirliği Örgütü kuruluşundan bu yana, BM Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu, Asya Kalkınma Bankası, Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü dahil olmak üzere birçok uluslararası kurum ve bölgesel kuruluşla yakın ilişkiler kurmuştur. Şanghay İşbirliği Örgütü Sekreterliği ile Arap Devletleri Ligi Genel Sekreterliği arasında bir mutabakat zaptı da geçen yıl Tacikistan'ın Duşanbe kentinde düzenlenen zirve sırasında imzalandı.

Şanghay İşbirliği Örgütü, ABD tarafından başlangıçta, soğuk savaş sonrası küresel üstünlüğüne meydan okumak için Çin ve Rusya tarafından yönetilen düşman bir blok olarak tanımlandı. Fakat gelinen noktada örgüt, Körfez İşbirliği Konseyi ve ASEAN gibi uygulanabilir bölgesel örgütler üreten, gelişmekte olan dünyadaki “yeni bölgecilik” modeline uygun bir güç haline geldi.

Şanghay İşbirliği Örgütü, kökeni ve evrimi açısından da KİK ve ASEAN ile önemli benzerlikler göstermektedir. Kuruluş metnine bakıldığında; terörizm, aşırılıkçılık ve ayrılıkçılık gibi üç önemli "kötülükle savaşmak" için kurulduğu belirtiliyor.

Bununla birlikte Şanghay İşbirliği Örgütü'nün diğerlerinden farkı, güvenlik ve ekonomik işbirliğini güçlendirmedeki hızlı ilerlemesi olarak görülebilir. Örgüt özellikle ekonomik olarak yükseliş ve terörle mücadelede somut sonuçlar üretti.

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün ekonomik değeri, küresel bir ekonomik güç merkezi olan Çin'in ve petrol-doğalgaz konusunda büyük uluslararası oyuncular olan Rusya ve Hindistan'ın işin içinde olması nedeniyle çok büyük boyutlara ulaştı.

Şanghay İşbirliği Örgütü kısa zamanda dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 40'ını ve küresel ekonomik çıktının yüzde 30'unu kapsayan Avrasya'daki en büyük örgüt haline geldi.

Şanghay İşbirliği Örgütü henüz bir serbest ticaret bölgesi kurmamış olsa da, bölge içi ticaret ve yatırımın genişletilmesinde ve küresel ticarette bölgesel payın artırılmasında önemli kazanımlar elde etmiştir.

Şanghay İşbirliği Örgütü, bölgedeki ticaret ve yatırım faaliyetlerine büyük oranda hakimdir. Son raporlar, örgüte üye olan ülkelerin ticaretinin 2001'den 2020'ye kadar 20 kat arttığını ve 2001'de 12 milyar dolarken, 2020'de 245 milyar dolara ulaştığını tahmin ediyor.

Diğer yandan geçen yıla kadar Çin, üye ya da gözlemci olan diğer ülkelere 85 milyar dolar yatırım yapmış ve 280 milyar dolarlık ek kalkınma projeleri için destek sağlamıştır. Şanghay İşbirliği Örgütü'den üye devletlerin toplam ticaret hacmi de 2001'de 668.09 milyar dolarken 2020'de 6.06 trilyon dolara yükselmiştir.

Çin ve Rusya'nın Şanghay İşbirliği Örgütü nedeniyle büyük ticaret, enerji ve güvenlik dahil olmak üzere rekabetçi çıkarları var. İki ülkenin kapsayıcı hedefi; Şanghay İşbirliği Örgütü kalkınma faaliyetlerini kullanarak, Çin'in İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve Rusya'nın Avrasya Ekonomik Birliği'ni hayata geçirerek bir sinerji oluşturmak ve Büyük Avrasya Ortaklığını yaratmak üzerinedir.

Körfez ülkeleri şimdiye kadar Çin, Hindistan ve Pakistan ile ikili serbest ticaret anlaşmaları için çeşitli fırsatlar aradılar, ancak sınırlı bir başarı elde ettiler. Orta Asya ve Kafkas devletleri ile ilişkileri de, hidrokarbon zenginliklerinin ortaklığına rağmen, hala asgari düzeydedir.

Suudi Arabistan ve Katar'ın da, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün diyalog ortağı olmaya hazır olması bu nedenle bölge için çok önemli bir gelişmedir. Mısır ve Türkiye'de örgütü güçlendirecek büyük bir potansiyele sahiptir.

Brookings Center'da yayımlanan analiz gdh.digital tarafından çevrilmiştir.