TEI Genel Müdürü Akşit'ten KAAN'ın motoru hakkında tarihi açıklamalar
TUSAŞ Motor Sanayii (TEI) Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, Milli Muharip Uçak KAAN'a güç verecek motor hakkında önemli açıklamalarda bulundu.
Akşit, KAAN motorunun kavramsal tasarım aşamasında bir yarışma düzenlendiğini ve 13 kişiden oluşan hakem heyetinin TEI imzalı tasarımı seçtiğini belirtti. Yarışmada motorlardan birinin yabancı bir ülke tasarımı olduğu belirtildi.
Dünya'da Afterburner (Art Yakıcı) olmadan süpersonik hıza ulaşabilen üç motor olduğunu vurgulayan Akşit, bunların ABD'nin F-22 Raptor motoru, Rus Sukhoi motoru ve KAAN için tasarlanan motor olduğunu ifade etti. Bu teknolojinin Türkiye'de bulunmasının büyük bir başarı olduğunu dile getirdi.
Artık Türkiye'nin uçak motoru yapma yeteneği sorgulanamayacağını belirten Akşit, projelerde kazanılan bilgi birikimine dikkat çekti. Türkiye'de ilk kez paslanmaz çelik üretildiğini ve bu malzemenin daha önce ithal edildiğini söyledi.
“Komik gelecek ama biz yapıncaya kadar Türkiye'de henüz paslanmaz çelik üretilmemişti. Kaşık-çatallarda bile o malzeme ithal geliyor.”
Projelerde çalışan mühendislerin laboratuvarlarda farklı bilim dallarında testler yapabildiğini ve geliştirilen teknolojilerin sivil sektöre de yansıtıldığını ifade etti.
Beşinci nesil uçak motoru yapmanın nükleer bomba yapmaktan daha zor olduğunu vurgulayan Akşit, Pakistan ve Hindistan örneklerini verdi. Pakistan'ın nükleer bomba üretmesine rağmen uçak motoru üretemediğini, Hindistan'ın ise 17 yıllık bir projeyi başarısızlıkla sonuçlandırdığını belirtti.
“Her zaman söylüyorum: 5. nesil uçak motoru yapmak, nükleer bomba yapmaktan daha zordur. Örnek: Pakistan'ın nükleer bombası 50 yıldır var, uçak motoru var mı? Yok. Kolay olsa hemen yapardı. Hindistan'la sürekli savaş halinde. Peki Hindistan'ın var mı? Onda da yok. Hindistan bir proje başlattı, 17 yıl sürdü. Motoru başarıyla çalıştıramadıkları için kapattılar projeyi.”
Çin'in de henüz kendi uçak motorunu üretemediğini ve teknoloji transferi yoluyla Rusya ve Ukrayna'dan motor temin ettiğini söyledi.
“Peki dünya devi Çin'in var mı? Uydu gönderiyor Ay'a... Uçak motoru var mı? Yok... Fabrikaları var, deli gibi çalışıyorlar. Yılda on milyarlarca dolar para akıtıyorlar. Teknolojiyi ise Rusya'dan ve Ukrayna'dan alıyorlar. Ukrayna lisansıyla ürettiler.”
2000'li yıllardan önce Türkiye'de hükümetlerin sık değişmesi nedeniyle uzun soluklu projelerin yapılamadığını ifade eden Akşit, istikrarlı bir hükümetin uzun vadeli projeler için şart olduğunu belirtti.
“Peki Türkiye'de Önceden niye bu projeler yapılamıyordu? 2000'li yıllardan önce, 11 ayda bir hükümet değişiyordu. Hele ki 80'li yıllarda... 6 ay, 10 ay, 12 ayda hükümet değişiyor. Böyle bir ortamda uzun soluklu proje yapılabilir mi? Hükümetin biri projeyi başlatıyor, öteki adam geliyor, ben bunu beğenmedim, değiştirin diyor. Böyle bir ortamda senin uçak motoru yapman mümkün değil.”
ANKA-3 ve KIZILELMA projelerinden de bahseden Akşit, ANKA-3 için art yakıcısız TF-6000, KIZILELMA için ise art yakıcılı TF-10000 motorlarının kullanılacağını söyledi. Türkiye'nin artık devletin ihtiyaç duyduğu motorları üretebilecek kapasitede olduğunu vurguladı.
“Aynı cekirdekten iki motor geliştiriyoruz. ANKA-3 tasarımı gereği süpersonik uçamaz, ağır uçacak, az yakacak . Görünmez olacağı için ona art yakıcısız TF-6000 vereceğiz. Ama KIZILELMA süpersonik uçağı için ona art yakıcılısı TF-10000 lazım. Artık devletimiz hangi motoru isterse yapabilecek durumdayız.”
Uçak motorlarının bir yılda üretilemeyeceğini, Tornado savaş uçaklarının Eurojet motorlarının 17 yılda geliştirildiğini ve bu süreçte Rolls Royce, Alman MTU ve Fransız Safran gibi deneyimli firmaların yer aldığını belirtti.
“Projenin başlangıcından bitişine 17 yıl. Ki bunu yapanlar Rolls Royce, Alman MTU, Fransız Safran, yani kendi motorları olan şirketler. Adam zaten daha önce bir sürü motor yapmış. Biraz daha büyüğünü ya da küçüğünü yapacak. Mesela İngilizlerin Tornado'su. Onun motorunun geliştirilmesi 19 yıl sürdü. Biz TS1400 motorunu 6 yılda yaptık, seri imalata geçmedi ama... Seri üretim safhasıyla birlikte 8 yılı bulacak. Böyle 3 ayda, 5 ayda, 6 ayda, yok 1 yılda... Olmuyor bunlar.”
TS1400 motorunu 6 yılda geliştirdiklerini, seri üretim safhasıyla birlikte sürecin 8 yılı bulacağını belirten Akşit, kısa sürede bu tür motorların üretilemeyeceğini söyledi.
Milli Muharip Uçak motorunun çalışmalarının devam ettiğini ve projenin henüz tamamlanmadığını belirten Akşit, bu motorun diğerlerinden üç kat daha zor olduğunu vurguladı.
“Milli Muharip Uçağın motoruna çalışıyoruz. Herkes soruyor 'bitti mi' diye. Daha bitmedi. Daha yolumuz var. Çünkü bunların içinde en zoru o. Bu gördüklerinizin (şimdiye kadar yapılan motorların) belki 3 kat daha zoru. Teknolojinin ucu artık. Dünyada o teknolojiye sahip 2 ya da 3 motor var. Birisi Amerikalılarda; F-22 Raptor'un motoru. Bakın F-35'i satıyorlar, F-22'yi satmıyorlar kimseye, İsrail dahil. Kanun var satılmaması için. Birisi de Rusların Sukhoi'si… Biz yapabileceğiz bunu, yapıyoruz. Ama kısa sürede mi? Hayır.”
“Biz kendimiz yaptık. İyi yaptık. Çünkü bizim gençlerimiz çok becerikli. Süper zeki gençlerimizle çalışıyoruz. Delikanlının önüne atıyoruz problemi takır takır çözüyor; indiriyor makaleleri... Makalelerden çalışıyor herkes, basbayağı bilimadamı gibi çalışıyorlar yani.”
TF6000 ölçeğinde bir savaş uçağı motoru geliştirmenin dünya standartlarında 1,5 ila 2 milyar dolara mal olduğunu ve bu maliyetin sadece üçte birinin mühendislik bedeli olduğunu söyledi. Malzeme, altyapı ve test binalarının maliyetlerinin ise tüm dünyada aynı olduğunu belirtti.
“Biz bunu Türkiye'de yaptık, 3'te 1 fiyatına diyemezsiniz, mümkün değil. Bu Çünkü bu paranın sadece 3'te 1'i mühendislik bedelidir; iş gücü... Geri kalanı malzeme, altyapı, test binası bilmem ne... Bunların bedeli de bütün dünyada aynı. O adam malzemeyi nereden alıyorsa sen de oradan alacaksın ve fiyatı belli.”
F-16'nın F110 motoru ayarında bir motor geliştirmek için yaklaşık 30-35 adet prototip motor üretmek gerektiğini ve bu süreçte motorların test edilip parçalanarak dayanıklılıklarının kontrol edildiğini söyledi.
“Üretiyorsunuz, test ediyorsunuz, bazen parçalıyorsunuz, kasıtlı olarak yapıyorsunuz, parçalanma limitini görmek için. İçine golf topu büyüklüğünde buz atıyorsunuz, dayanıyor mu görüyorsunuz. Neler neler... Canına okuyorsun motorun.”
Dünyada en çok satılan savaş uçağı motorlarından birinin F-16'nın F110 motoru olduğunu belirten Akşit, bu motorlardan dünya genelinde 3000'den fazla üretildiğini söyledi.