19FortyFive: Kirli bomba nedir, nasıl yapılır ve patlatılırsa sonuçları ne olur?

Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu Pazar günü yaptığı bir dizi telefon görüşmesinde İngiltere, ABD, Türkiye ve Fransa'daki mevkidaşlarına Ukrayna'nın Rusya'yı itibarsızlaştırma planının bir parçası olarak kendi topraklarında radyoaktif kirli bir bombayı patlatmayı planladığını iddia etti.

Bu iddia, NATO bakanları tarafından Rusya'nın Ukrayna ile destekçileri arasında bir ayrılık oluşturmak için dolambaçlı bir girişim olarak veya başka bir Rus saldırısını haklı çıkarmak için ayarlanmış sahte bir bayrak saldırısı olarak çabucak reddedilldi.

Ancak iddia şu soruyu gündeme getiriyor: Kirli bomba nedir ve nasıl yapılır?

Esasen kirli bomba, radyoaktif maddeyi geniş bir alana yaymanın bir yoludur. Hidrojen bombası gibi bir nükleer silahın, bir yan ürün olarak anında ve radyoaktif serpinti halinde muazzam miktarda enerjiyi serbest bırakmak için bir nükleer zincirleme reaksiyon başlattığında, kirli bomba, bir hedefi kirletmek için bir radyoaktif toz bulutunu dağıtmak için geleneksel bir patlayıcı kullanır.

Fikir yeni değil. İlk olarak Robert A. Heinlein tarafından 1941 bilimkurgu romanı olan "Çözüm Yetersiz"de bu fikir ortaya atıldı. Burada bir ABD Ordusu generali İkinci Dünya Savaşı'nı sona erdirmek için Avrupa'da toz radyoizotoplarını kullanmanın bir yolunu geliştirdi.

Gerçek dünyada da, savaştan sonra nükleer güçler, radyoaktif bir serpinti üretmek için nükleer bir savaş başlığını kobalt ve iyot gibi malzemelerle kaplama fikriyle uğraştılar.

Kirli bir bomba yapmak o kadar basittir ki, en fakir uluslar bile böyle bir bomba yapabilir. Tek gereken biraz TNT, uygun patlatma ve eritme cihazları ve sezyum-137 gibi çok rahatlıkla bulunabilen bir kutu malzeme.

Radyoizotoplar dünya çapında çok yaygındır. Tıpta, endüstride, bilimde, gıda muhafazasında, tarımda ve diğer birçok alanda kullanılırlar. Bu durum, hükümetlerin bu tür izotoplara ağır kısıtlamalar koymamasının ve onları yakından izlememesinin bir nedenidir.

Aksi takdirde, bu tür izotopların yanlış ellere geçmesi ya da 1987'de Brezilya'da bir metal çöpçüsünün terk edilmiş bir kliniğe girip toz sezyum-137 içeren bir kapsülü çalması gibi korkunç kazalar sözkonusu olmazdı. Böyle basit bir kaza bile o dönemde Brezilya'da 249 kişinin zehirlenmesine, 20'sinin ciddi şekilde hastalanmasına ve beş kişinin ölmesine neden oldu.

Dünyada bilindiği kadarı ile kirli bomba kullanmak için sadece iki girişimde bulunuldu. Biri 1995'te, diğeri 1998'de Çeçen ayrılıkçı bir grup tarafından yapıldı, ancak her iki bomba da patlatılmadı.

Ama ya kirli bir bomba patlatılırsa sonuç ne olur?

Ayrıntılar, kullanılan izotoplar, hedef, çevredeki coğrafya ve bölgedeki insan sayısı gibi birçok faktöre bağlıdır.

ABD Enerji Bakanlığı, kirli bomba saldırısının bir dizi simülasyonunu gerçekleştirdi ve bu tür bir bombanın, askeri bir hedefe ulaşmak için tasarlanmış herhangi bir tür silah olarak büyük ölçüde işe yaramaz olduğunu ortaya koydu.

Bu simülasyonlar, ani ölümlerin en fazla yakın çevredeki birkaç kişiden ve o zaman bile sadece patlamadan kaynaklanacağını buldu. Ancak burada radyoaktif tozun yayılması, rüzgara veya diğer hava akımlarına bağlıdır. Kimyasal ve biyolojik savaş ve sinir gazı içeren terörist saldırılarla ilgili deneyler, bir şeyi havaya salmanın çok kötü sonuçları olduğunu gösteriyor.

Radyoaktif toz için dağılma karmaşıktır çünkü toz parçacıkları nispeten ağırdır ve havaya basit bir şekilde fırlatılmazlar. Bu, tozun çok kısa sürede havadan düştüğü ve küçük, yuvarlak bir desenle sonuçlanmasına neden oluyor.

Simülasyonların en şaşırtıcı sonucu, radyoaktif tozun bölgedeki insanları nasıl etkileyeceğiydi. İnsanlar bir yıl boyunca en yüksek kontaminasyon bölgesinde barınma olmadan kalsalar bile, iki tam vücut CT taramasına eşdeğer olan yaklaşık iki rem radyasyon maruziyetine neden olacağı ortaya çıktı.

Bunun tam olarak ne anlama geldiğini değerlendirmek zor, çünkü çok düşük radyasyon seviyelerinin etkileri hala çok fazla sorgulanıyor, bazı bilim adamları radyasyona maruz kalmanın güvenli bir alt sınırı olmadığını belirtiyor.

Tabiki bu veriler, kirli bir bombanın tehlikeli olmadığı anlamına gelmez. Hedef bölge, bombanın patlatıldığı yere bağlı olarak milyarlarca dolar olmasa da milyonlarca dolara mal olabilecek ve yıllar alabilecek dekontaminasyona ihtiyaç duyacaktır. Kümülatif ekonomik etki çok büyük olabilir.

Ancak en büyük tehlike panikten kaynaklanmaktadır. Radyasyon hakkındaki genel cehalet ve yanlış anlamalar, onu birçok kişinin zihninde neredeyse şeytani bir güce dönüştürdü. Kirli bir bombanın gerçek zayiatı çok küçük olsa bile, panik yüzlerce hatta binlerce mil uzakta korkunç hasara neden olabilir.

Bu nedenle kirli bombalar terör silahları veya "kitlesel oyalama silahları" olarak görülüyor.

Yakınınızda kirli bir bomba patlarsa ne yapmalısınız?

Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi'ne (CDC) göre, dışarıdaysanız yapılacak en iyi şey tozu solumamak için ağzınızı ve burnunuzu bir bezle kapatmak, hiçbir şeye dokunmaktan kaçınmak ve pencereleri sağlam bir binaya girmektir. İçeri girdikten sonra dış giysilerinizi çıkarın ve daha sonra atmak üzere plastik bir torbaya koyun. Ardından ise saçınızı sabun ve bol su ile yıkayın.

Ukrayna'ya gelince, ABD, İngiltere ve Fransa Dışişleri Bakanları, Rusya'nın iddialarını "açıkça yanlış" ve daha fazla saldırganlık için bir bahane olarak reddettiler. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı sözcüsü ayrıca Rusya'nın Ukrayna'da kirli bir bombayı veya herhangi bir nükleer cihazı patlatması halinde bunun sonuçlarına katılacağını belirtti.