ABD'de 5 Kasım'da yapılacak 60'ıncı başkanlık yarışı için ön seçim süreci, dondurucu soğukların gölgesinde Iowa eyaletinde bugün başlıyor.

Iowa'da başlayan yarış, ABD'nin 50 eyaletinde daha düzenlenecek ve böylece yaz aylarında Demokratlar'dan kimin başkan adayı olacağı belirlenecek ve 8 Haziran'daki son ön seçimlerle tamamlanacak.

Eyaletteki yoğun kar yağışı ve soğuk hava başkan adaylığı için yarışanların kampanyalarını olumsuz etkiliyor.

Amerikan halkı, her 4 yılda bir yapılan başkanlık seçimleri için önce aday adayları arasından kendi partilerinin başkan adaylarını seçmek üzere ön seçim sürecinde oy kullanacak, ardından Demokrat Parti adayı ile Cumhuriyetçi Parti adayı arasındaki tercihini 5 Kasım'da yapacak.

Adaylar:

Cumhuriyetçi Partili seçmenler, eski Başkan Donald Trump, Florida Valisi Ron DeSantis ve ABD'nin eski BM Büyükelçisi Nikki Haley arasında bir seçim yapacak. Bir diğer isimse girişimci Vivek Ramaswamy.

Ancak her ne kadar adı pusulalarda yer alsa da Ramaswamy'nin seçmen desteği diğer adayların oldukça gerisinde

Analistlere göre Iowa seçimleri, Trump'ın rakipleri DeSantis ve Haley'in adaylıklarının devam edip etmeyeceğinin de bir testi olacak.

Öte yandan Iowa'yı güçlü bir şekilde almayı en önemli önceliği haline getiren DeSantis'in üzerinde büyük bir baskı bulunuyor.

Eyalet, her ne kadar ön seçimlere ilişkin ilk intibayı veren bölge olsa da son üç yarışta bu eyaleti kazanan hiçbir Cumhuriyetçi Partili isim, başkan adayı olamadı.

Turnusol testi: İbre Trump'tan yana

Rakipleri kadar Iowa’da kampanya yürütmese de eski Başkan Donald Trump son anketlere göre rakiplerinin açık ara önünde.

The Des Moines Register/NBC News anketine göre Trump oyların yüzde 48’ini kazanıyor.

Eski Güney Carolina Valisi Nikki Haley yüzde 20, Florida Valisi Ron DeSantis ise yüzde 16 oy alıyor.

Haley oylarını 4 puan arttırırken, Ron DeSantis’in oyları 3 puan azalmış görünüyor.

Anket Trump’ın Cumhuriyetçi Parti’nin başkan adayının belirlenmesi için yapılacak ilk eyalet ön seçiminde oldukça iyi sonuç alacağının işareti olarak yorumlanıyor.

DeSantis ve Haley ise 23 Ocak’ta New Hampshire’daki ön seçime kadar kendilerine ivme kazandıracak bir oy oranına ihtiyaç duyuyor.

DeSantis’in kampanyası anketlere rağmen ön seçimde iyi bir performans göstereceklerini belirtiyor.

Iowa'da ön seçim nasıl yapılıyor?

ABD'deki Cumhuriyetçi seçmenlerin yalnızca yüzde 1,6'sını temsil edildiği Iowa'da ön seçimler, iki farklı türde yapılıyor.

Bunlardan ilki, eyalet düzeyinde yapılan ve "caucus" adı verilen parti toplantıları.

Ön seçimlerde birçok eyalette "primary" denen ve seçmenlerin geleneksel olarak sandığa gidip oy verdikleri sistem kullanılırken bazı eyaletlerde ise parti toplantısı formatında yapılan ve "caucus" denilen sistem tercih ediliyor.

Iowa'da da ön seçim parti toplantısı şeklinde düzenleniyordu.

Parti toplantısı (Caucus)

Burada herhangi bir oy kullanılmıyor. Katılımcılar toplantıların yapıldığı alanlarda destekledikleri adaya ayrılan bölgeye geçip burada duruyor ve yapılan sayım sonucu hangi adayın daha çok destek aldığına karar veriliyor.

Bu yöntem, özellikle destekçilerini organize ve mobilize etmeyi başaran adaylar için avantajlı olarak değerlendiriliyor.

Bu oylama yöntemi Iowa'da 2024'te artık Cumhuriyetçiler ve Demokratlar tarafından tercih edilmeyecek.

Demokrat Parti'de posta oylaması

Iowa Demokratları da aynı gün toplantı düzenliyor ancak seçmenlerin bu seçim döneminde adaylarını tamamen posta yoluyla seçmeleri tercih edilecek. sonuçlar 5 Mart Salı günü açıklanacak.

18 yaşın üzerindeki kayıtlı Cumhuriyetçiler ise yedi Cumhuriyetçi adaydan birinin adını bir kağıt parçasına yazarak gizli oylama yapacak ve 5 Mart'ta açıklanacak sonuçlara göre başkan adayına orantılı sayıda delege verilecek.

Bu delegeler daha sonra Temmuz ayında Cumhuriyetçilerin Ulusal Konvansiyonu'nda kimin başkan adayı olacağına dair son oylamayı yapacak. Delegeler başlangıçta desteklediği başkan adayından vazgeçebilir.

Iowa seçim kampanyası adaylar için neden önemli?

Başkanlık kampanyası takviminde birinci olmak, Iowa'ya (3,2 milyon insan, yüzde 88'i beyaz) her zaman kazananlara ve beklentileri aşanlara orantısız bir destek sağlıyor. Aynı zamanda kaybedenler için de tam tersi durum söz konusu.

Brookings Enstitüsü'nün ABD seçim politikaları uzmanı Elaine Kamarck:

dedi.

Cumhuriyetçiler ve Demokratlar için Iowa eyaleti 81 delege sunuyor ve sunulan delegelerin büyüklüğü açısından 28. sırada yer alıyor. Kaliforniya'nın 587 delegesi var ve ülkede 1 numara. Alaska'da yalnızca 15 delege var ve 50. sırada yer alıyor.

2020'de Donald Trump başkan olduğunda, Iowa parti toplantısında kayıtlı Cumhuriyetçilerin kullandığı 32.389 oydan 31.464'ünü, yani sunulan 40 Cumhuriyetçiden 39 delegeyi almıştı.

Iowa'da kazanamayan adayların geri kalan eyaletlerde farkı telafi etmek için hala birçok fırsatı olduğunu da unutmamak lazım.

ABD'de başkanlık seçim takvimi nasıl işliyor?

ABD'de 15 Ocak'ta Iowa'da başlayan ön seçim süreci, 8 Haziran'daki son ön seçimlerle tamamlanacak ve 50 eyalet ile bağlı bölgelerde halk hem Demokrat Parti hem de Cumhuriyetçi Partinin aday adayları arasından tercihini yapacak.

Bazı eyaletlerde hem Demokrat Parti hem de Cumhuriyetçi Parti aynı gün ön seçim yaparken bazı eyaletlerde ise iki parti farklı zamanlarda ön seçim düzenleyecek.

ABD'de başkanlık seçimleri geleneksel olarak Iowa'da başlarken 23 Ocak'ta New Hampshire, 3 Şubat'ta Güney Carolina, 6 Şubat'ta Nevada, 24 Şubat'ta Güney Carolina, 27 Şubat'ta Michigan, 2 Mart'ta Idaho ile Missouri, 3 Mart'ta başkent Washington DC (Cumhuriyetçiler), 4 Mart'ta ise Kuzey Dakota'daki seçmenler, kendi partilerinin ön seçimlerinde oy kullanacak.

Başkanlık yarışının en kritik günlerinden biri kabul edilen ve çok sayıda eyalette ön seçimlerin yapıldığı "Süper Salı" olan 5 Mart'ta Alabama, Alaska, Amerikan Samoası, Arkansas, California, Colorado, Iowa, Maine, Massachusetts, Minnesota, Kuzey Carolina, Oklahoma, Tennessee, Texas, Utah, Vermont ve Virginia'da ön seçimler gerçekleştirilecek.

16 eyalette seçmenlerin aday adayları arasından tercihlerini yapacağı Süper Salı'da kazançlı çıkan adayların yarışta rakiplerinin önüne geçme ihtimali önemli ölçüde artıyor.

Ön seçim süreci 12 Mart'ta Georgia, Hawaii, Mississippi, Washington ve Kuzey Mariana Adaları, 16 Mart'ta Guam, 19 Mart'ta ise kritik eyaletlerden Arizona, Florida, Illinois, Kansas ve Ohio'daki seçimlerle devam edecek.

23 Mart'taki Louisiana ve Missouri'deki ön seçimleri 30 Mart'taki Kuzey Dakota ön seçimleri izleyecek.

Connecticut, Delaware, New York, Rhode Island ve Wisconsin eyaletlerindeki ön seçimler 2 Nisan'da gerçekleştirilecek, 6 Nisan'da da Alaska, Hawaii ve Kuzey Dakota'daki seçmenler tercihlerini yapacak.

Demokratlar Wyoming'da 13 Nisan'da, Cumhuriyetçiler ise 18 Nisan'da ön seçimlerini yapacak, 21 Nisan'da Puerto Rico'da Cumhuriyetçiler, 28 Nisan'da da Cumhuriyetçiler oylarını kullanacak. 23 Nisan'da ise kritik eyaletlerden Pennsylvania'da ön seçimler gerçekleştirilecek.

Mayıs ayının 7'sinde Indiana, 14'ünde Maryland, Nebraska ve Batı Virginia, 21'inde ise Kentucky ve Oregon'da ön seçimler düzenlenecek.

4 Haziran'da Montana, New Jersey, New Mexico, Güney Dakota ve başkent Washington DC'deki (Demokratlar) seçmenler, aday adayları arasından tercih yapacak.

ABD'de ön seçim süreci, 8 Haziran'daki Guam ve Virgin Adaları'nda yapılacak ön seçimlerle son bulacak.

ABD' de ön seçimlerde çoğu eyalette "primary" diye tanımlanan ve seçmenin geleneksel olarak sandığa gidip oy verdiği sistem kullanılırken bazı eyaletlerde ise parti toplantısı ya da kurultay formatında gerçekleşen ve "caucus" denilen sistem de tercih ediliyor.

Parti kongreleri temmuz ve ağustosta

Haziranda tamamlanacak ön seçim sürecinde her eyaletten belirlenen parti delegeleri, parti kongrelerinde aday adaylarına oy vererek söz konusu ismin o partinin resmi adayı olmasını sağlıyor.

Demokratların başkan adayı ile Cumhuriyetçilerin başkan adayını karşı karşıya getirecek canlı televizyon yayınları ise 16 Eylül, 1 Ekim ve 9 Ekim tarihlerinde yapılacak.

"Seçiciler Kurulu" sistemi nedir?

Amerikan seçim sistemi, en fazla oyu alan adayın değil daha fazla delegeye ulaşan adayın başkanlık koltuğuna oturduğu yapıya dayanıyor.

ABD'de "Seçiciler Kurulu" (Electoral College) adı verilen ve ülkenin anayasasında yer alan bu sistemde her eyalete farklı ağırlıklarla dağıtılmış toplam 538 delege bulunuyor ve bu sayının yarıdan 1 fazlasına yani 270 delegeye ulaşan aday, başkan olmaya hak kazanıyor.

Bu sistemde seçmenler, esasen doğrudan başkan adayına değil eyaletin Seçiciler Kurulu üyelerine oy veriyor. Bu üyelerin görevi, ABD'nin başkanı ve başkan yardımcısını seçmek oluyor.

Kurul, her 4 yılda bir seçimlerden birkaç hafta sonra toplanarak bu görevini yerine getiriyor. Bu yılki başkanlık seçimlerinin ardından şekillenecek Seçiciler Kurulu, 17 Aralık'ta başkent Washington'da bir araya gelerek başkan ve başkan yardımcısını resmen belirleyecek.

ABD'de her eyaletin Seçiciler Kurulunda kaç delegenin olacağı ise eyaletin nüfusuna göre belirleniyor. Her eyalet, ABD Kongresinin iki kanadı Senato (100) ve Temsilciler Meclisindeki (435) toplam üye sayısı kadar delegeye sahip oluyor. Ayrıca Kongre'de temsilcisi olmayan başkent Washington'ın da Seçiciler Kurulunda 3 üyesi bulunuyor.

Örneğin California, 54 delege ile Seçiciler Kurulunda en çok üyesi bulunan eyalet olarak öne çıkarken Texas'ın 40, Florida'nın 30, New York'un 28, Illinois ve Pennsylvania'nın 19'ar delegesi yer alıyor.

2020'deki genel oy sayımına göre yeniden dağıtılan delege sayılarının, bir önceki delege dağılımına kıyasla Cumhuriyetçilerin 3 delege daha fazla kazanmasına imkan vereceği öngörülüyor.

Eyaletlerin birçoğunda o eyalette çoğunluğu kazanan aday, bu eyaletteki tüm delegelerin oyunu almaya hak kazanıyor. Örneğin, Texas eyaletinde bir aday, oyların yüzde 50,1'ini bile alsa 40 delegenin tamamına sahip oluyor.

Ülkede birçok eyalet, geleneksel olarak Cumhuriyetçi ya da Demokrat çoğunlukta ve bu eyaletlerde adaylara kesin gözüyle bakıyor ancak farklı seçimlerde farklı parti adaylarına yönelen eyaletlere "kararsız eyaletler" ya da "salıncak eyaletler" deniliyor ve esasen seçimin kaderini bu eyaletler belirliyor.

2024 seçimleri için Kuzey Carolina, Georgia, Pennsylvania, Wisconsin, Arizona ve Michigan'ın kararsız eyaletler olarak seçimin kaderini belirlemede önemli rol oynayacağı tahmin ediliyor.

Öte yandan özellikle Michigan'da yoğunlaşan Müslüman Amerikalı nüfusun, Gazze'deki tutumu dolayısıyla Biden'a oy vermeyebileceği, bunun da kritik eyaletteki seçim sonucunu etkileyeceği yorumları yapılıyor.

Demokrat Parti ile Cumhuriyetçi Partide aday adayları kimler?

2020'deki seçimlerde Trump'a üstünlük sağlayarak ABD Başkanı olan Joe Biden, Demokratların parti kongresi ağustosta yapılacak olsa da partinin kesin adayı konumunda. 81 yaşında ülke tarihinin en yaşlı başkanı olarak yarışa girecek Biden, 25 Nisan 2023'te yeniden başkan seçilmek istediğini resmen açıklamıştı.

Herhangi bir şansları bulunmasa da Demokrat Partide yarışan giren diğer iki aday adayı ise Minnesota Vekili Dean Phillips ile yazar Marianne Williamson.

Diğer yandan 2016-2020 yıllarında ülkede başkanlık koltuğunda oturan 77 yaşındaki Trump ise Cumhuriyetçilerin açık ara en güçlü adayı durumunda.

Trump'ın yanı sıra Cumhuriyetçi Partide ismi öne çıkan diğer adaylar, ABD'nin eski BM Daimi Temsilcisi Nikki Haley, Florida Valisi Ron DeSantis, yatırımcı Vivek Ramaswamy, eski Arkansas Valisi Asa Hutchinson şeklinde sıralanıyor.

Trump, ülke geneli Cumhuriyetçi seçmen anketlerinde yüzde 60'ların üzerinde desteğe sahipken en yakın rakibi Haley'in oy oranları yüzde 11'ler düzeyinde seyrediyor.

Diğer yandan, ülke genelinde yapılan anketlerin ortalamalarına göre muhtemel eşleşmede Trump yüzde 46, Biden ise yüzde 44,8 düzeyinde oy alıyor.

Trump: "Köpek gibi hasta olsanız da oy kullanın"

Donald Trump, ilk büyük seçim sınavının arifesinde yaptığı cüretkar mitinginde seçmenleri "köpek gibi hasta" olsalar bile Iowa önseçimine katılmaya çağırdı.

Trump'ın bu sözleri pazar günü öğleden sonra Indianola'da yüz yüze gerçekleşen miting sırasında geldi. Trump daha önce Iowa'da planlanan diğer etkinlikleri eyaletteki kötü hava koşulları nedeniyle tele-mitinglerle değiştirmek zorunda kalmıştı.

Eski Başkan, toplanan kalabalığa "Evde kalamazsınız" dedi.