Al Jazeera: Reisi'nin ölümünün ardından İran Cumhurbaşkanlığı için potansiyel adaylar kimler?

Katar merkezli yayın organlarından Al Jazeera'de, Reisi'nin ölümünün ardından İran'ın potansiyel Cumhurbaşkanı adaylarının değerlendirildiği bir analiz yayınlandı.

2025 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinin, Reisi'nin ölümü ile birlikte 50 gün içerisinde yapılması gerektiği belirtilen analizde, çok sayıda potansiyel ismin İran'da ve dünya kamuoyunda konuşulmaya başlandığına dikkat çekildi.

Analizde ayrıca, bu potansiyel adayların kimler olabileceği ve geçmişlerine dair detaylara yer verildi.

İşte Al Jazeera'de yayınlanan analiz:

İranlı siyasetçiler 2025 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerine odaklanmışken, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ani ölümü İran'ın siyasi tablosunu değiştirdi ve kimsenin beklemediği bir sürecin fitilini ateşledi.

İran'ın anayasasına göre, cumhurbaşkanı birinci yardımcısı Muhammed Muhbir şu anda İran'ın cumhurbaşkanı vekili olarak görev yapacak.

İran anayasasına göre Muhbir, parlamento ve yargı başkanlarıyla birlikte 50 gün içinde bir cumhurbaşkanlığı seçimi için hazırlık yapmak ve seçimi gerçekleştirmek zorunda.

Bu arada İran'da çeşitli siyasi figürler, Reisi'nin yerine geçecek olan potansiyel isimler olarak konuşulmaya başlandı.

İran'da Cumhurbaşkanı adayı olmak için adayların, üyeleri Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından atanan Anayasayı Koruma Konseyi'nin onayını almaları gerekiyor.

Nitekim 2021 İran Cmhurbaşkanlığı seçimlerinde Anayasayı Koruma Konseyi, Hamaney ve Devrim Muhafızları tarafından desteklenen Reisi'nin önünü açmak için önde gelen birçok adayın yeterliliklerini reddetmişti.

Aralarında Hamaney'in danışmanlarından Ali Laricani'nin de bulunduğu isimler ve Hasan Ruhani'nin 2013-2021 döneminde cumhurbaşkanı birinci yardımcısı olan İshak Cihangiri gibi isimler yarıştan men edilmişti.

Peki Reisi'nin yerine geçmesi muhtemel adaylar kimler?

Muhammed Muhbir

Şu anda İran Cumhurbaşkanı vekili olan ılımlı bir muhafazakar olarak tanınıyor ve hükümetten bir kaynağa göre Muhbir, Reisi'nin çevresi arasında popüler bir isim değil.

Reisi'nin damadı Mikdad Nili de dahil olmak üzere Reisi'nin yakın çevresinin, cumhurbaşkanının zamansız ölümünden önce Muhbir'i görevden alıp yerine eski Devrim Muhafızları komutanı Perviz Fettah'ı getirmeye çalıştığını belirtiyor.

Aynı kaynak ayrıca; Muhbir'in Hamaney'in tavsiyesi üzerine cumhurbaşkanı yardımcılığına atandığını ve dini liderin aday olmasını istemesi halinde bunu yapabileceğini belirtiyor.

Said Celili

Genellikle sertlik yanlısı olarak bilinen muhafazakar kesimin bir üyesi olan Celili, 2007'den itibaren birkaç yıl boyunca baş nükleer müzakereci olarak görev yaptı.

Celili, ABD ile her türlü etkileşime ve Washington ile yapılan anlaşmalara karşı çıkan muhafazakar bir figür olarak tanınıyor. Celili 2013 ve 2021'de cumhurbaşkanı olmak için iki başarısız girişimde bulundu.

Mihrdad Bezrpaş

Halen İran Karayolları ve Kentsel Gelişim Bakanı olarak görev yapan Bezrpaş'ın hırslı bir yapıya sahip olduğu velirtiliyor. Bezrpaş daha önce İran eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın 2005-2013 yılları arasındaki hükümetlerinde de üst düzey görevlerde bulundu.

Bezrpaş, Reisi yönetiminin içindeki ve dışındaki güçlü ve varlıklı muhafazakarlar tarafından destekleniyor. Reisi'nin ekibinin yarısı Bezrpaş'ı desteklerken diğer yarısının Celili'yi tercih etmesi bekleniyor.

Muhammed Bakır Kalibaf

Eski bir Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri Komutanı ve eski Tahran Belediye Başkanı olan mevcut meclis başkanı birkaç kez cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılma girişiminde bulundu.

Reisi'nin ölümünden önce cumhurbaşkanının en büyük rakibi olarak görülüyordu ve Reisi'nin ekibi onun meclis başkanı seçilmesini engellemeye çalıştı.

Şimdi ise en büyük Reisi öldüğü için ve Celili karşıtı muhafazakarları ve bazı ılımlı seçmenleri yanına çekebileceği için cumhurbaşkanı olma hedefine her zamankinden daha yakın bir isim olarak kabul edilebilir.

Ali Laricani

Dış politika konusunda liberal görüşlere sahip ılımlı bir isim olan Laricani ayrıca Ruhani'nin müttefiki olarak biliniyor.

2008-2020 yılları arasında meclis başkanlığı yapan Laricani, şiddetli eleştirilere rağmen nükleer anlaşmanın kabul edilmesinde kilit rol oynadı.

Hamaney'e sadık olmasına rağmen 2021 seçimlerinde Laricani yarıştan men edildi. Laricani'ye yakın bir kaynak müesses nizamdan olumlu bir sinyal alması halinde yeniden aday olabileceğini belirtiyor.

Cevad Zarif

İran'daki en popüler siyasetçilerden biri. ABD ile bir anlaşmaya duyulan ihtiyaç da dahil olmak üzere dış politika konusundaki görüşleri ve 2015'te anlaşmaya varılmasındaki müzakere becerileri popülaritesine katkıda bulundu.

Ancak Donald Trump'ın 2018'de anlaşmadan tek taraflı olarak çıkmasıyla Zarif'in popülaritesi bir anda azaldı.

Muhafazakarlar Zarif'i en büyük tehdit olarak görse de pek çok kişi onun Anayasayı Koruma Konseyi'nden onay alamayacağına inanıyor zira müesses nizam Hamaney müdahale etmedikçe aday olmasına izin verecek kadar ona güvenmiyor.

2021'de birçok reformist lider Zarif'i aday olmaya çağırdı ama Zarif bunu reddetti.

Nitekim bir öncek Cumhurbaşkanlığı seçmlei öncesinde sızdırılan bir ses kaydında Devrim Muhafızları hakkında tartışmalı sözler sarf ettiği ortaya çıkınca, Zarif aday olmaktan vazgeçti.

Ali Ekber Salihi

75 yaşındaki Salihi'nin yaşına rağmen geleneksel muhafazakarlar arasında hatırı sayılır bir desteğe sahip olduğuna inanılıyor. İran'ın nükleer programının fikir babası olan Salihi, 2015'te imzalanan nükleer anlaşmanın başarısında kilit rol oynamıştı.

Abdunnasır Himmeti

Eski Merkez Bankası başkanı ve ekonomist olan ve 2021 seçimlerinde aday olmasına izin verilen Himmeti'nin performansı beklenmedik derecede kötü olmuştu.

Himmati dış politika ve ekonomi konularında liberal görüşlere sahip ve 2021'de kazanması halinde Zarif'i cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atamak istiyordu.

İranlı kaynaklar, önümüzdeki günlerde tablo netleştiğinde aday olmaya karar verebileceğini belirtiyor.

Ali Şemhani

İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi'nin eski başkanı olan Şemhani, geçtiğimiz yıl Suudi Arabistan ile ilişkilerin yeniden başlatılması için Çin'in arabuluculuğunda bir anlaşma imzalayarak dikkatleri üzerine çekmişti.

Kendisi aynı zamanda eski bir Devrim Muhafızları komutanı ve eski savunma bakanı olarak tanınıyor.

Ancak Şemhani, Ruhani'nin ikinci döneminde nükleer anlaşmayı canlandırma çabalarına karşı çıktığı için reformistler ve ılımlılar tarafından desteklenmiyor.

Diğer yandan aynı kaynaklara göre Hamaney'in onun adaylığına yeşil ışık yakması pek olası görünmüyor.

Diğer potansiyel adaylar şöyle;

Muhammed Cevad Ezari Cehrumi: Eski İletişim Bakanı olan Cehrumi'nin Anayasayı Koruma Konseyi tarafından adaylığı onaylanması halinde kazanma şansı yüksek bir aday olarak görülüyor.

Alirıza Zekani: Eski Tahran Belediye Başkanı.

Said Muhammed: Görevinden uzaklaştırılan eski bir Devrim Muhafızları Komutanı.