Nurettin Topçu: Hayatı, fikirleri ve eserleri

Asıl adı Osman Nuri olan yazar Nurettin Topçu, 1909 yılında İstanbul Süleymaniye'de dünyaya geldi. Erzurumlu Topçuzadeler ailesinden Ahmet Efendi ve Fatma Hanım'ın oğlu olan Topçu'nun babası, İstanbul'a taşınarak Çemberlitaş'ta kasap dükkanı işletti.

Eğitim ve Fransa yılları

İstanbul'un tarihi semtlerinde büyüyen Nurettin Topçu, 6 yaşında Bezmialem Valide Sultan Mektebi'ne başladı ve Büyük Reşit Paşa Numune Mektebi'ni birincilikle bitirdi. Öğretmeni Nafiz Bey sayesinde Mehmet Akif Ersoy'a hayranlık duymaya başlayan Topçu, Vefa Lisesi'nde okuduktan sonra 1928'de İstanbul Erkek Lisesi'nden mezun oldu. Aynı yıl Fransa'ya giderek Aix Lisesi'ne kaydolan Topçu, Strazburg Üniversitesi'nde felsefe öğrenimi gördü. Felsefe, ahlak, psikoloji, sanat felsefesi, tarih, mantık, sosyoloji ve arkeoloji alanlarında eğitim aldı.

1934'te Sorbonne Üniversitesi'nde "İsyan Ahlakı" (Conformisme et Revolte) başlıklı doktora çalışmasıyla felsefe doktorasını tamamladı. Türkler arasında ahlak üzerine çalışan ilk öğrenci ve Sorbonne'da felsefe doktorası veren ilk Türk oldu. Bu çalışmasıyla altın saat, Amerika ve Kuzey Amerika'ya seyahat ödülleri kazandı ancak Topçu, ödülleri kabul etmeyerek üniversitenin giriş ve çıkış kulelerinde 24 saat ay yıldızlı Türk bayrağının dalgalanmasını talep etti ve bu isteği yerine getirildi. Eser, "İsyan Ahlakı" adıyla Türkçeye de çevrildi.

Öğretmenlik hayatı

Fransa'da bulunduğu dönemde Sosyoloji Cemiyeti'ne girerek felsefi yazılar yayımlayan Topçu, Maurice Blondel'in "Hareket Felsefesi" ile tanışmasıyla fikirlerinin olgunlaşmasında önemli bir dönüm noktası yaşadı. Yunus Emre ve Mevlana Celaleddin Rumi'nin düşüncelerinden etkilenen Topçu, tasavvuf tarihçisi Luis Massignon'a Türkçe dersleri verdi.

Sorbonne Üniversitesi'nde Bergson üzerine hazırladığı çalışmayla doçent unvanı almasına rağmen İstanbul Üniversitesi'nde kadro bulamadı. Türkiye'ye döndükten sonra Galatasaray Lisesi başta olmak üzere çeşitli liselerde öğretmenlik yaptı. Toplam 40 yıl öğretmenlik hayatı boyunca 1960 ihtilaline kadar Robert Koleji'nde tarih, İstanbul İmam Hatip Okulu'nda psikoloji, felsefe ve dinler tarihi dersleri verdi.

Hareket Dergisi ve Anadoluculuk

1939'da "Hareket" adlı dergiyi çıkarmaya başlayan Topçu, bu dergiyle hareket felsefesini Türk okurlarına tanıttı ve bir ekol oluşturdu. Eğitim ve öğretime katkısını öğretmenlikle sınırlamayarak felsefe, sosyoloji, psikoloji, mantık ve ahlak dersleri için ders kitapları da yazdı.

Anadolu coğrafyasında yaşayan herkesi merkeze koyan "Anadoluculuk" düşünce hareketini savunan Topçu, kadim İslam ve Türk tarihini, tasavvufu ve modern dönemdeki sosyolojik gerçekliği eserlerinde tahlil etti. Milliyetçiliğin "devirlerin tahakküm sermayesi olan siyasi hezeyanlardan sıyrılması" gerektiğini savundu ve "Hareket, Allah'la insanın terkibidir" sözünü ilke edinerek eğitimden ekonomiye, ahlaktan politikaya, felsefeden bilime kadar insanı ilgilendiren her alanda yazılar kaleme aldı.

Siyasi hayatı ve son yılları

1960 ihtilalinin ardından Ali Fuat Başgil ile Adalet Partisi'nin kuruluş çalışmalarına katılan Topçu, 1961 seçimlerinde Konya'dan aday gösterilse de Başgil'e gösterilen muamele ve Süleyman Demirel'in parti başkanlığına getirilmesinin ardından bu çevreyle ilişkisini kesti.

1974'te İstanbul Erkek Lisesi'nden emekli olan Topçu, düşüncelerini sergilediği Hareket dergisini 1975'e kadar aralıklarla yayımladı. Denizli'de tanıştığı Said Nursi'nin tüm mahkemelerini yakından takip etti.

Fikirleri ve eserleri

Nizam Ahmed imzasıyla da şiirler yayımlayan Topçu, medeniyeti ve kültürü kendine özgü tanımlarıyla ifade etti. "İsyan"ı, "insanı Allah'a götürecek yolları tıkayan her şeye başkaldırı" olarak tanımladı. Batıcılık ve Batılılaşma çabalarının taklitten öteye gidemeyişinin nedenini kültür ile medeniyetin birbirine karıştırılmasında gördü.

"Hareket", "irade" ve "isyan" Topçu'nun düşünce dünyasının temel kavramlarını oluşturdu. Cumhuriyet dönemi Türk felsefecileri ve aydınları arasında ahlak konusunda en çok metin kaleme alan ve bu sahadaki vurgularını hayatı boyunca sürdüren bir isim oldu.

Mirası ve ödülleri

Nurettin Topçu, Nisan 1975'te pankreas kanserine yakalandı ve 10 Temmuz 1975'te vefat ederek Kozlu Mezarlığı'na defnedildi.

Hayatı boyunca mücadeleci yapısıyla öne çıkan ve birçok usta ismin düşünce dünyasına katkıda bulunan Nurettin Topçu'ya, 2017'deki Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri'nde "İsyan Ahlakı", "Anadolu irfanının kıymeti", "düzen kurucu ahlak", "kadim İslam ve Türk tarihi", "tasavvuf" ve "modern dönemdeki sosyolojik gerçekliği tahlil eden eserleri" dolayısıyla Vefa Ödülü verildi.

Topçu, ardında "İsyan Ahlakı", "Yarınki Türkiye", "İslam ve İnsan", "Ahlak Nizamı", "Ahlak", "Devlet ve Demokrasi", "Mevlana ve Tasavvuf", "Kültür ve Medeniyet", "Türkiye'nin Maarif Davası", "Taşralı", "Bergson", "Mehmet Akif" ve "Büyük Fetih" gibi birçok önemli eser bıraktı. Tüm eserleri günümüzde Dergah Yayınları tarafından okuyucularla buluşturuluyor.