The New York Times: Moskova nükleer silah kullanmamaya Ankara'da ikna edildi

ABD istihbaratı 2022 sonbaharında yaptığı değerlendirmede Rusya’nın Ukrayna güçlerinin Kırım savunmasını aşması halinde düşmanı durdurmak için nükleer saldırı başlatma ihtimalini yüzde 50 olarak görüyordu. En kötü olasılığa hazırlanan Amerikalı yetkililer Avrupa’ya alelacele ikmalde bulundu. Ukrayna kendi kentleri ve enerji santralleri civarında yüzlerce radyasyon dedektörü kurdu ve ABD’nin gönderdiği bini aşkın portatif monitörü kullanıma soktu.

Ukrayna’daki 200’e yakın hastane nükleer saldırı durumunda sığınılacak tesis olarak belirlendi. Binlerce doktor, hemşire ve diğer çalışana radyasyona müdahale eğitimi verildi. Tiroit bezini kanserojen radyoaktif maddelerden korumaya yönelik milyonlarca potasyum iyodür tableti stoklandı.

Bunun öncesinde, Rusya’nın Ukrayna işgalini başlatmasından dört gün evvel Biden yönetimi uzman ve stratejistlerden oluşan “Kaplan Timi” adlı küçük bir ekipten olası plan ve yanıtları içeren yeni bir nükleer “kılavuz” hazırlamalarını istemişti.

İstihbarat, ordu ve politika uzmanları yıllanmış acil durum hazırlık planlarını, silah etkisi modellemelerini ve şiddet tırmanışı senaryolarını incelediler. Terörle mücadele ve siber savaş çağında anlamını yitirdiği düşünülen materyalleri tekrar kullanılır hale getirdiler.

Kılavuz şimdi Beyaz Saray’ın Batı Kanadı’nın bitişiğindeki Eisenhower İdari Ofis Binası’nda duruyor. Tüm bu çalışmanın merkezinde ürpertici bir kanaat yer alıyor: Bir zamanlar modern çatışmalar için hayal bile edilemez görünen nükleer silah ihtimali Soğuk Savaş’tan beri ilk kez bu kadar yakın.

Batılı müttefikler Rusya’nın daha ziyade taktik nükleer silah kullanabileceğini düşünüyor.

Daha az yıkıcı olan bu silahlar savaş meydanındaki askeri birimleri yok etmek için kısa mesafeli hedefleri vuracak şekilde tasarlanıyor. Bu silahların temelindeki stratejik düşünce, hidrojen bombalarından çok daha az tahripkar, dolayısıyla da savaşta daha “kullanılabilir” olmaları. ABD’nin tahminine göre Rusya’nın taktik nükleer savaş başlığı stoku 2 bini buluyor. Bazıları top mermisine sığacak kadar küçük.

Bir taktik nükleer silah ateşlenirse ABD askeri politikasına 70 yıldır dayanak oluşturan caydırıcılık öğretisi sınanmış olacak. Bu teoriye göre hasımlar ABD’ye ve antlaşmayla teminat altına alınmış 30’u aşkın müttefikine karşı nükleer saldırı başlatma riskini alamıyor.

Peki Putin Ukrayna’ya nükleer bomba atarsa ne olacak? Ukrayna nükleer silahı olmayan ve kimsenin nükleer şemsiyesiyle korunmayan bir ülke. Caydırıcılık başarısız olursa saldırının tırmanıp küresel felakete yol açma riski nasıl azaltılabilir?

Bölgeyi korkutan sonbahar

Cevap için Rusya’nın Ukrayna’da nükleer kullanacağına dair korkuların en somut halini aldığı 2022 sonbaharına bakılabilir. Ukrayna ordusunun hızlı karşı taarruzuyla birlikte kuzeydoğudaki Harkiv bölgesinde yer alan topraklar Ruslardan geri alınmıştı. Ukraynalılar güneyde Herson’daki Rus savunma hattını da yarmanın eşiğine gelmişti. Böyle bir durumda Ruslar çekilmek zorunda kalabilir, geniş çaplı bir askeri çöküş yaşayabilirdi. ABD istihbaratına göre, o sırada Rusya’nın Karadeniz filosunun bulunduğu ve işgal altındaki Kırım Yarımadası’na doğru ilerleyen Ukrayna askerleri Rus savunmasını aşmayı başarırsa Rusların onları durdurmak için taktik nükleer silah kullanma ihtimali yazı-tura hesabına kalacaktı. Kıdemli yetkililerin söylediği buydu.

23 Ekim’de Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu aralarında ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin’in de bulunduğu dört NATO ülkesinden mevkidaşıyla bir dizi telefon konuşması yaptı. Rusya’nın bulgularına göre Ukraynalı savaşçıların Moskova’ya çamur atmak için kendi topraklarında bir “kirli bomba” patlatabileceğini söyledi.

Biden yönetiminden mevcut ve eski yetkililere göre Amerikan istihbaratı aynı dönemde Rus komutanlar arasında taktik nükleer silah kullanımına dair konuşmalar yakalamıştı. General Austin ve Genelkurmay Başkanı Mark Milley bu gergin dönemde Rus mevkidaşlarıyla dört günde üç telefon görüşmesi yaptı.

Rusların nükleer saldırısı için mazeret uydurduğuna inanan Biden yönetimi hemen müttefikleri, hasımları ve tarafsız ülkeleri içeren çok-taraflı bir çalışma başlattı. Biden’ın kurmayları neredeyse bir hafta boyunca Beyaz Saray’da sabaha kadar toplantı yaptı. Üst düzey diyaloglar koordine edildi ve en kötü olasılığa hazırlanıldı: Ukrayna topraklarında en fazla birkaç kiloton (1000 ton TNT’ye eşit patlama gücü ölçü birimi) güçte küçük bir nükleer patlayabilirdi.

1962’den beri en büyük tehdit

Biden yönetiminden birçok isim Kremlin’in kirli bomba komplosunun 1962’deki Küba Füze Krizi’nden bu yana en büyük nükleer savaş tehdidini oluşturduğuna inanıyordu. ABD Dışişleri Bakanlığı yetkilileri Polonya’ya giderek sınır bölgesine gerekli tıbbi malzeme ve radyasyon ekipmanının hızla tedarik edilmesini sağladı. Enerji Bakanlığı potansiyel nükleer atıkları toplamak üzere ekipman gönderdi. ABD Stratejik Komutanlığı riski değerlendirmek ve hangi koşulların Rusya’yı nükleere yönlendireceğini belirlemek üzere bir uzman ekip görevlendirdi.

Olası ekonomik, diplomatik ve askeri kötü sonuçlar Moskova’ya özel olarak iletilirken yönetimdeki yetkililer bir yandan da kamuoyu önünde alarm zilleri çalıyordu.

"Cumhurbaşkanı Erdoğan gibi liderlerin çabalarıyla Putin ikna edildi"

ABD yönetiminin diplomatik hamlesi Çin, Hindistan ve Türkiye gibi bazı ülke liderlerinin çabalarıyla birleşti. Nükleer saldırıya kalkışılmasının olası bedellerini Putin hükümetine anlatmaya çalıştılar. Kasım 2022’de CIA direktörü William J. Burns, Rus mevkidaşıyla Türkiye’de bir araya geldi ve benzer bir uyarıda bulundu. 16 Kasım günü G-20 ortak bir açıklama yayınladı. Rus lider felaketin eşiğine yaklaştıysa bile geri adım attı.

2022 sonbaharında dünya liderleri ender bir uzlaşma örneği sergiledi. Ama aslında giderek birbirlerinden uzaklaşıyorlar. Rusya Sovyet döneminden kalma ekipmanın yerine yeni jet, füze ve denizaltılar koyuyor. Nükleer silah sahibi diğer sekiz ülkenin de dünyanın hararetli bölgelerindeki cephaneliklerini büyüttüğü düşünülüyor.

Washington Ukrayna’nın nükleer saldırıya hazırlanmasına yardım etse de sıradaki hedef Tayvan veya Güney Kore olabilir. ABD Milli Güvenlik Konseyi Tayvan, Kore Yarımadası ve Orta Doğu’da nükleere dönüşebilecek olası çatışmalar için şimdiden muhtemel durum kılavuzları hazırladı. İran istediği zaman belli miktarda nükleer silah geliştirmesine yetecek kadar zenginleştirilmiş uranyumu toplamış durumda.