Trump'ın 28 maddelik barış planı Ukrayna için neden tehlikeli?

• Plan, Ukrayna’nın egemenliğini kağıt üzerinde teyit ederken, fiiliyatta toprak kayıpları ve askeri sınırlamalar dayatıyor.
• NATO üyeliği fiilen engelleniyor, karşılıklı güvenlik garantileri belirsiz ve zayıf.
• Rusya için yaptırımların kaldırılması, uluslararası entegrasyon ve ekonomik avantajlar öngörülüyor; agresör cezasız kalıyor.
• Ukrayna’da siyasi istikrarsızlık ve Avrupa’da güvenlik riskleri artarken, insan hakları ve savaş suçlarıyla ilgili yaptırımlar uygulanmıyor.

ABD Başkanı Donald Trump, Ukrayna için 28 maddelik barış planı önerisini onayladı. Kiev yönetimi, ABD’nin taslak planını aldıklarını duyurdu. Anlaşmayı dünyaca ünlü analist Timothy Ash, sert sözlerle eleştirdi. Ash, “Ukrayna’nın egemenliği teyit ediliyor. Ancak anlaşmanın maddeleri bu egemenliği aşındırıyor.” dedi.

Ash’e göre ilk madde “Ukrayna’nın egemenliği teyit edilecek” diyor. Ancak belgenin geri kalanı Ukrayna’yı kontrol ettiği topraklardan vazgeçmeye zorluyor (Donetsk’in bazı bölgeleri, Kırım, Luhansk ve Donetsk’in fiilen Rusya tarafından tanınması).

Ash’e göre taslak plan, NATO üyeliğini kalıcı olarak engelliyor; sadece Ukrayna anayasasıyla değil, NATO’nun da Ukrayna’yı kabul etmeyeceğine dair taahhüt vermesiyle de egemenliği zedeliyor. Ukrayna silahlı kuvvetlerinin büyüklüğüne sınırlama da getiriyor. Rusya’nın askeri kapasitesine ise benzer bir sınır yok.

Ash bu konuda, “Buna egemenlik teyidi demek neredeyse çelişki olur. Egemen bir devlet kendi ittifakını seçer, sınırları zorla değiştirilemez ve ordusunun boyutunu ve yapısını kendisi belirler.” ifadelerini kullandı.

Ukrayna’nın NATO üyeliğinin engellenmesi ve zayıf güvenlik garantileri

Plan, “kapsamlı bir saldırmazlık anlaşması”ndan bahsediyor ve “son 30 yılın tüm belirsizliklerinin çözüleceğini” iddia ediyor. Fakat metin sadece Rusya’nın komşu ülkelere saldırmayacağı beklentisini ifade ediyor. Taslağa göre Ukrayna toprak vermek, ordusunu 600.000 ile sınırlamak ve anayasal olarak NATO’dan vazgeçmek zorunda. Karşılığında NATO üyeliği veya Rus saldırısı durumunda net bir karşılıklı savunma taahhüdü yok.

Bu konuda Ash, “Ukrayna’yı anayasal olarak “NATO üyeliği yok” hükmü koymaya zorlayan anlaşmada ABD veya “transatlantik” garantiden bahsediliyor ama NATO tarzı karşılıklı savunmayı sağlamıyor.” dedi.

Ayrıca plan, NATO’nun Ukrayna’ya asker konuşlandırmayacağını söylese de ateşkesi izlemek, çekilmeleri denetlemek ve silahsızlandırılmış bölgeleri korumak için alternatif sunmuyor. Bir barış gücü de önermiyor.

Bu konuda Ash, “Rusya’nın geçmişine bakıldığında – örneğin Budapeşte Memorandumu’nu çiğnemesi – “beklentiler” ve “saldırmazlık” gibi yumuşak dil güvenlik garantisi olarak ciddiye alınamaz.” yorumunu yaptı.

Ukrayna kendini yapısal olarak zayıflatırken, Rusya ordusunu ve güç projeksiyon yeteneğini koruyor. Bu istikrar sağlamaz; gelecekte zorlamaya davet anlamına gelir.

— Ash

Savaş tazminatı yok

Plan başlangıçta cömert görünüyor: Kalkınma fonları, altyapı yatırımı ve Dünya Bankası paketlerinden bahsediyor ama savaş tazminatları yok; Ukrayna’nın kayıpları 1 trilyon doları aşıyor.

Ayrıca donmuş Rus varlıklarından sadece 100 milyar dolar Ukrayna’ya gidiyor ve ABD bunun %50’sini komisyon olarak alıyor. Çoğu Rus varlığı Rusya’ya iade ediliyor veya “ilişkileri güçlendirmek” için ortak ABD-Rusya araçlarında tutuluyor.

Planda saldırgan tarafa gerçek bir bedel ödetilmiyor, varlıklarını ve ayrıcalıklarını geri alıyor ve ABD bundan finansal olarak kar sağlıyor. Bu tehlikeli bir emsal yaratıyor: saldırganlık ve savaş suçları ödüllendirilebilir.

Rusya ödüllendiriliyor

Plan Rusya’ya yaptırımların kademeli kaldırılması, küresel ekonomiye yeniden entegrasyon, G8’e yeniden kabul ve ABD ile uzun vadeli ekonomik ortaklıklar (enerji, AI, kaynaklar vb.) sunuyor.

Ayrıca plan toplu af da getiriyor. Böylece taraflar savaş sırasında tam af alacak. Savaş suçları kovuşturması veya tazminat talebi yok.

Bu anlaşmanın Zelenski için kabul edilmesinin çok zor olacağını düşünüyorum. Rusya istediği her şeyi elde ediyor, Ukrayna ise pek bir şey elde edemiyor.

— Ash

Plan, Kırım, Luhansk ve Donetsk’i fiilen Rusya olarak tanıyor. Herson ve Zaporizhzhia’yı mevcut temas hattında donduruyor. Ukrayna güçlerinin Donetsk’in bazı bölgelerinden çekilmesini öngörüyor, “tarafsız silahsız bölge” oluşturuyor.

Saldırgana gerçek bir bedel ödetilmiyor, varlıklarını ve ayrıcalıklarını geri alıyor ve ABD bundan finansal olarak kar sağlıyor. Bu tehlikeli bir emsal yaratıyor: saldırganlık ve savaş suçları ödüllendirilebilir.

— Ash

Anlaşmanın garantörü

Plan, Ukrayna’ya 100 gün içinde seçim yapmayı zorunlu kılıyor. Kısmi işgal altındaki bölgelerde özgür ve adil seçim sağlama mekanizması ise önerilmiyor. Ash’in bu konudaki görüşü şöyle:

Ukraynalı lider bu paketi kabul ederse, Ukrayna’da derin iç kriz ve istikrarsızlık oluşur, Rus müdahale fırsatları artar. Avrupa güvenliğini güçlendirmek yerine, zayıf ve istikrarsız bir Ukrayna yaratılır.

— Ash

Anlaşmanın “yasal olarak bağlayıcı” ve Trump başkanlığında bir Barış Konseyi tarafından “garantili” olduğu belirtiliyor. Ancak garantinin ne anlama geldiği belirtilmiyor. Ash’e garantörün ABD değil, Trump olması, Avrupa’nın denetim mekanizmasında yer alıp almadığı belirsizliğini koruyor.

NATO açıkça Ukrayna için savaşmayacağını gösterirse, büyük ödünler verilse bile, bu “garanti” kağıt üzerinde bile değer taşımıyor. ABD veya “transatlantik” garantiden bahsediliyor ama belirsiz, hizmet gibi ödeniyor ve NATO tarzı karşılıklı savunmayı sağlamıyor. Güçlü, iyi donanımlı bir barış gücü yoksa, uygulama Rusya’nın iyi niyetine kalır. Bu da herhangi bir uygulama demek değildir.

— Ash

Trump’ın 28 maddelik Ukrayna planı

• Ukrayna’nın egemenliği teyit edilecek.
• Rusya, Ukrayna ve Avrupa arasında kapsamlı bir saldırmazlık paktı imzalanacak.
• Rusya komşu devletlere saldırmayacak ve NATO daha fazla genişlemeyecek.
• Güvenlik kaygılarını ele almak ve gerilimi düşürmek için ABD arabuluculuğunda Rusya–NATO güvenlik diyaloğu kurulacak.
• Ukrayna güvenilir güvenlik garantileri alacak.
• Ukrayna Silahlı Kuvvetleri 600 bin personel ile sınırlandırılacak.
• Ukrayna anayasal olarak NATO üyeliğinden vazgeçecek ve NATO da Ukrayna’nın hiçbir zaman üye olmayacağını resmileştirecek.
• NATO Ukrayna’da asker konuşlandırmayacak.
• Avrupa savaş uçakları Polonya’ya konuşlandırılacak.
• ABD, garanti karşılığında tazminat alacak; Ukrayna Rusya’yı işgal ederse garanti geçersiz olacak; Rusya Ukrayna’yı işgal ederse ABD ve müttefikleri kararlı ve koordineli askerî yanıt verecek ve tüm yaptırımlar ile anlaşma faydaları yeniden yürürlüğe girecek; Ukrayna sebepsiz yere Moskova veya St. Petersburg’a füze fırlatırsa garanti geçersiz olacak.
• Ukrayna, AB üyeliğine uygun hâle gelecek ve geçici olarak AB pazarlarına tercihli erişim elde edecek.
• Ukrayna Kalkınma Fonu kurulacak; ABD ve Ukrayna birlikte Ukrayna’nın doğal gaz altyapısını yeniden inşa edecek, modernize edecek ve işletecek; savaşta zarar gören bölgeler onarılacak; altyapı modernize edilecek; doğal kaynak çıkarımı genişletilecek; Dünya Bankası özel bir finansman paketi sağlayacak.
• Rusya küresel ekonomiye aşamalı olarak yeniden entegre edilecek; yaptırımlar dosya bazında kaldırılacak; enerji, doğal kaynaklar, altyapı, yapay zeka, veri merkezleri ve Arktik nadir toprak elementleri konularında uzun vadeli bir ABD–Rusya ekonomik işbirliği anlaşması imzalanacak; Rusya G8’e geri davet edilecek.
• Dondurulmuş 100 milyar dolarlık Rus varlığı ABD liderliğinde Ukrayna’nın yeniden inşasında kullanılacak ve ABD kârın yüzde 50’sini alacak; Avrupa 100 milyar dolar daha ekleyecek ve kendi dondurulmuş varlıklarını çözecek; kalan Rus fonları ortak bir ABD–Rusya yatırım aracına aktarılacak.
• Güvenlik konularında ortak bir ABD–Rusya çalışma grubu kurulacak.
• Rusya, Avrupa ve Ukrayna’ya karşı saldırmazlık politikasını yasal olarak güvence altına alacak.
• START I dahil olmak üzere nükleer silah kontrol anlaşmaları uzatılacak.
• Ukrayna NPT kapsamında nükleer olmayan bir devlet olarak kalacak.
• Zaporijya Nükleer Santrali, UAEA gözetiminde yeniden faaliyete geçecek ve elektrik üretimi Ukrayna ile Rusya arasında yüzde 50-50 bölüşülecek.
• Her iki devlet de hoşgörü ve ırkçılık karşıtı eğitim programlarını uygulayacak; Ukrayna din özgürlüğü ve azınlık hakları konusunda AB kurallarını benimseyecek; ayrımcı medya ve eğitim uygulamaları kaldırılacak; tüm Nazi ideolojisi ve ilişkili faaliyetler reddedilip yasaklanacak.
• Kırım, Donetsk ve Luhansk fiilen Rusya olarak tanınacak; Herson ve Zaporijya temas hattı boyunca dondurulacak; Rusya diğer üzerinde uzlaşılan bölgelerden çekilecek; Ukrayna kuvvetleri Donetsk’te tuttukları bölgelerden çekilerek Rus toprağı olarak tanınan, Rus güçlerinin girmeyeceği bir askerden arındırılmış tampon bölge oluşturacak.
• Taraflardan hiçbiri bu toprak düzenlemelerini güç yoluyla değiştiremeyecek.
• Rusya, Ukrayna’nın Dinyeper Nehri’ni ticari amaçla kullanmasına engel olmayacak ve Karadeniz’de serbest tahıl taşımacılığı garanti edilecek.
• Tüm esirler ve cenazeler “tümüne karşı tümü” esasına göre değiş tokuş edilecek; tüm sivil tutuklular ve kaçırılan çocuklar geri gönderilecek; aile birleşimi programları uygulanacak; insani yardım önlemleri hayata geçirilecek.
• Ukrayna 100 gün içinde ulusal seçimlere gidecek.
• Çatışmaya dahil tüm taraflara tam af uygulanacak ve gelecekte herhangi bir talepte bulunulamayacak.
• Anlaşma yasal olarak bağlayıcı olacak ve Donald J. Trump’ın başkanlık edeceği bir Barış Konseyi tarafından denetlenecek; ihlaller yaptırımla cezalandırılacak.
• Anlaşma sağlanır sağlanmaz ateşkes derhal yürürlüğe girecek ve iki taraf belirlenen pozisyonlara çekilecek.