Kazakistan'ın denge arayışı

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev’in St.Petersburg Ekonomi Forumunda yaptığı açıklamalar geçtiğimiz haftaya damga vurdu. Tokayev,  Kremlin propagandasının temsilcisi Margarita Simonyan’ın sorusuna cevaben ülkesinin Abhazya, Güney Osetya gibi sözde Donetsk ve Luhansk halk cumhuriyetlerini de tanımayacağını söyledi ve  Moskova’nın oluşturduğu bu oyuncak yapıları “çakma devlet” olarak nitelendirdi. Kazakistan Cumhurbaşkanı ayrıca, Batı’nın yaptırımlarına uyacaklarını söyledi. Tokayev, St.Petersburg Forumu kürsüsünü kullanarak isim vermeden Margarita Simonyan’ın eşi, yönetmen-propagandist Tigran Keosyan’ın Kazakistan ile ilgili aşağılayıcı ve tehdit edici açıklamalarına da tepki gösterdi. 

Aslında Tokayev’in açıklamaları Rusya için sürpriz değildi. Kazakistan Dışişleri Bakanı da daha önce yaptığı açıklamalarda Ukrayna’daki savaş konusunda taraf olmayacaklarını, sözde Donetsk ve Luhansk cumhuriyetlerini tanımayacaklarını ifade etmişti. Ayrıca Kazakistan daha Nisan ayında AB yaptırımları kapsamında Ağustos ayından itibaren kendi toprakları üzerinden Rus kömürü transitine izin vermeyeceğini Moskova’ya iletmişti. 

Yani Kazakistan’ın pozisyonu sürpriz değildi. Sürpriz olan Tokayev’in bu açıklamaları Rusya’da, Putin’in yüzüne bakarak yapmasıydı. Ki bu, Putin için uzun yıllardır kabul edilebilir bir durum değil. Herkes Ukrayna savaşından sonra ilk kez Rusya’ya giden Tokayev’in ziyaretinin ve açıklamalarının Moskova ile güçlü stratejik müttefiklik vurgusu altında geçeceğini sanıyordu.  Tabi, kimse eski diplomat Tokayev’den Putin’in Ukrayna savaşına açık destek vermesini beklemiyordu – zira bu, Kazakistan için Batı yaptırımları karşısında Belarus’un durumuna düşme ve Avrasya Birliği müttefiki olarak Rusya’nın da yükünü üstlenme anlamına gelir, - ancak Kazak liderin bu konunun üzerinden geçmeye çalışacağı tahmin ediliyordu.  Zira Tokayev, ocak ayında Kazakistan’da yaşanan karışıklıktan iktidarını kurtarmasını ve hatta Nursultan Nazarbayev klanına karşı “savaş”ı kazanmasını Rusya’ya borçlu.  Putin, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü güçlerini Kazakistan’a sokarak Tokayev’in iktidardaki ilk ve çok sert sınavını geçmesine yardımcı olmuştu. Dolayısıyla Tokayev’in de Ukrayna savaşına açık destek vermese dahi, Putin ile ortak sinyaller vermeye çalışacağı beklentisi vardı.  Ancak ortaya beklenenden farklı sinyal çıktı. 

Putin,  Petersburg Forumunda Tokayev’in açıklamalarından memnuniyetsizliğini sadece vücut dili ile ifade etti; Kremlin’in “şahinleri” ise tehditler savurma konusunda geç kalmadı.

Duma’nın Bağımsız Devletler Birliği ile ilişkiler Komitesi Başkan Yardımcısı Konstantin Zatulin,  Kazakistan’ın aynen Ukrayna gibi toprak sorunları ile karşı karşıya kalabileceğini söylerken Çeçenistan Devlet Başkanı Ramzan Kadırov da özellikle Kazakistan ve Ermenistan başta olmak üzere Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü üyesi ülkelerden savaşta Rusya’yı desteklemelerini talep etti. Hem de yeterince aşağılayıcı bir üslupla.

Zatulin’e Birleşik Rusya Partisi Genel Sekreteri Andrey Turçak’tan eleştiri geldi.  Turçak, Rusya ile Kazakistan arasında hiçbir arazi sorunu olmadığını söyledi ve Tokayev’in açıklamalarına da sadece Rusya Devlet Başkanı ve Dışişleri Bakanının cevap verebileceğini ifade etti: “Zatulin kendi düşüncelerini ifade etmiş, bu düşünceleri değiştirmesinde veya en azından kendisine saklamasında fayda var”.

Fakat Turçak, Zatulin’i eleştirirken ondan daha aşağılayıcı üslup kullanan Kadırov’un Kazakistana yönelik tehditleri konusunda  sessiz kaldı. Sebebi çok açık – Kadırov’u yalnız Putin eleştirebilir. Putin ise Tokayev  konusunda Kadırov’u eleştirmek niyetinde değil. Tam tersi, Tokayev’in Petersburg’daki açıklamaları Putin’in kriterlerine göre affedilemez bir davranış ve bunun cezasının sadece Kadırov’un hakaretleri ile de sınırlı kalmayacağı açıktı. 

Zira daha Tokayev Kazakistan’a dönmeden “kaza” sonucu Novorossiysk limanı haziran sonuna kadar, belki de daha uzun süreyle kapatıldı. Yani Rusya üzerinden Kazakistan petrol ihracatı durduruldu. Bu durum her ne kadar “İkinci Dünya Savaşından kalma mayınları temizleme operasyonu” olarak sunulsa da,  Kremlin’in Tokayev’in açıklamalarına ilk somut tepkisiydi. 

Ancak bu tepki Tokayev’in  pozisyonunu değiştirir mi, söylemek zor. Zira Kazakistan Cumhurbaşkanının durumu Putin’e olan iktidar borcunu bile “unutturacak” kadar hassas. Kazakistan’ın ihracata bağımlı ekonomisi için Batı’nın yaptırımları ile karşı karşıya kalmak Kadırov’un tehditleri ile karşı karşıya kalmaktan daha korkunç bir senaryo.  Tokayev, Batı’nın yaptırımlarının Rusya’dan şimdilik gelebilecek tehlikeden daha ciddi olduğunun farkında. Bu nedenle hatta Novorossiysk üzerinden petrol ihracatının tamamen durdurulmasını bile göze alabilir.