Middle East Monitor: Libya'daki 12 yıllık savaş nasıl bitebilir?

İngiltere merkezli Middle East Monitor'de 12 yıldır iç savaş ve kaos içerisinde olan Libya'daki sürecin ele alındığı bir analiz yayımlandı.

Yaklaşık 12 yıl önce Kaddafi'nin devrilmesi ile iç savaş ve kaos içerisine giren ülkede, seçimlerin 2023 yılı sonuna kadar yapılması için öneriler sunulan analizde, çözüm için Trablus hükümetinin desteklenmesi ve Afrika Birliği'nin artık daha etkin bir şekilde rol alması gerektiği belirtildi.

Analizde, Kaddafi'nin Afrika için ortak para birimi ve ortak ordu gibi projeler için çalışmalar yaptığı bir dönemde devrildiğine dikkat çekilirken, Afrika Birliği'nin etkin olmaması durumunda bölge halkının yine "süper güçlerin" planlarına ve rekabetine teslim edileceği belirtildi.

İşte Middle East Monitor'de yayımlanan analizin tamamı:

Libya'da 12 yıldır devam eden çatışma, ağırlıklı olarak Batı ülkeleri, Rusya ve Türkiye gibi bazı bölgesel güçlerin oyunu olmaya devam ediyor. Petrol zengini devletin bir parçası olduğu Afrika ise kenara itildi.

Afrika ülkeleri ve onların Afrika Birliği (AU) gibi kıtasal kurumları sürece 12 yıldır sadece seyirci kalırken, kendi bölgelerindeki mücadele başkaları tarafından yürütülüyor. Ana akım uluslararası medya bile, özellikle Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sonra, çatışmayı Batı-Rus perspektifinden analiz ediyor.

Ancak bunun nedeni Afrika'nın diplomatik başarısızlığı ya da Libya krizinin çözümüne yardımcı olacak eylem eksikliği değil.

Aslında Afrika Birliği, 2011'de NATO destekli isyancıların Muammer Kaddafi'yi devirip öldürmesiyle Libya'da patlak veren iç savaşa bölgesel olarak ilk müdahale eden kişiydi.

Güney Afrika'nın eski Devlet Başkanı Jacob Zuma başkanlığındaki bir Afrika Birliği üst düzey komitesi, şiddetin patlak vermesinden sadece haftalar sonra, Nisan 2011'de Libya'yı ziyaret etti ve NATO'nun yedi aylık bombardımanıyla enkaza dönmeden önce Trablus'taki karargahında Kaddafi ile görüştüler.

O toplantıda Libya hükümeti, Afrika Birliği'nin girişimini kabul etti. Ancak Libya'nın doğusundaki Bingazi'de kurulu isyancı taraf, müzakereleri ancak Kaddafi'nin kenara çekilip ülkeyi terk etmesinden sonra yapacaklarında ısrar ederek Afrika Birliği girişimini reddetti.

Yıllar sonra ise başını Fransa'nın çektiği Batı baskısının, Batı desteğinin devam etmesi karşılığında isyancılardan Afrika Birliği çabalarını reddetmelerini istediğini öğrendik.

Kaddafi hükümeti yıkıldıktan ve Libya'nın kendisi kaotik ve kanunsuz hale geldikten sonra, Afrika Birliği krizi sona erdirmek için siyasi bir çözüm bulmada yeniden rol oynamaya çalıştı. Libya krizi uzadıkça, çözülmesi de bir o kadar zorlaştı ve Afrika sınırlarının ötesinde, özellikle Sahel ülkelerinde de etkisini hissettirmeye başladı.

Yıllar geçtikçe Libya, terör örgütleri için güvenli bir sığınak, bir silah ve insan kaçakçılığı merkezi ve daha fazla yabancı müdahalesi için çekici bir sıcak nokta haline geldi ve bir iç çatışma olarak başlayan şey, Amerika Birleşik Devletleri , İngiltere Fransa gibi büyük ülkeler tarafından desteklenen yabancı güçler arasında bir vekalet savaşına dönüştü.

Çatışmayı daha önce sona erdiremeyen Afrika Birliği ve bireysel olarak Afrika devletleri, Afrika Birliği'nin Kongo Cumhuriyeti Başkanı Denis Sassou-N'huesso başkanlığındaki Libya Yüksek Düzey Komitesini kurarak odaklarını diplomasiye kaydırdılar. Komite, ilerlemek için ortak bir inisiyatif üzerinde anlaşmaya varmak için tüm Libyalı grupları bir araya getiren kapsayıcı bir iç ulusal uzlaşma olmadan Libya çözümünde hiçbir ilerleme kaydedilemeyeceğine inanıyor. Geçtiğimiz günlerde N'guesso, ülkedeki çatışmayı körükleyen uluslararası aktörlerin oynadığı rolü "çalkantılı roller" diyerek eleştirdi.

Birçok Afrika ülkesi, eski liderinin kıtadaki konumunu tanımanın bir yolu olarak Libya'ya yardım etmek istiyor. Merhum Kaddafi, Afrika'da saygı görüyordu. Kaddafi özellikle gençleri arasında büyük destek görüyordu ve Afrika Birliği'nin kilit kurucusuydu.

Kaddafi, çoğunu finanse etmeye istekli olduğu tek Afrika para birimi, birleşik ordu ve kıtalar arası kalkınma programlarını hayata geçirmek için onlarca yıl harcadı. Pek çok Afrikalı lider, 2011'deki NATO müdahalesine kızdı. Ayrıca, Afrika Birliği'nin Libya konusunda daha güçlü bir pozisyon alma iradesinin olmamasını da eleştirdi.

Afrika Birliği, Afrika'daki birçok çatışmayı sona erdirmeyi başaramadı ve en son örnek, Afrika Birliği'nin Sudan'daki çatışmayı sona erdirmek için şimdiye kadar herhangi bir ilerleme kaydedememesi oldu. Arabuluculuk inisiyatifi ise, yine Sudan'ın da üyesi olduğu Afrika Birliği yerine ABD ve bazı bölgesel müttefikleri tarafından atıldı.

Libya'ya dönecek olursak, geçen Mart ayında Trablus'taki BM misyonunda düzenlenen bir toplantıda Libya'daki başarılı seçimlerin, 2023'ün sonundan önce imkansız olmadığı belirtildi.

Bu başarılabilir mi?

Libya'da 12 yıldır süren kaos ve çatışmaların sona ermesi için şu anda görevde olan Trablus hükümetinin dikkate alınması ve tercihlerinin Afrika Birliği tarafından desteklenmesi gerekiyor.

Diğer yandan AB ülkeleri, BM'nin çabalarını destekleyerek kararlı bir şekilde hareket ederse, Libya'da inisiyatif alabilir.

Afrika Birliği ülkelerinin de tek ses olarak konuşmaları ve BM'nin çalışmalarıyla uyumlu olduğu sürece Libya'yı istikrara kavuşturmak için uluslararası çabalara dahil olmaları gerekiyor.

Afrika Birliği ve tek tek Afrika devletleri, Libya'da herhangi bir ülkenin istikrarı sağlayıcı olan herhangi bir pozisyonu desteklemelidir. Ayrıca, Afrika Birliği'nin BM diplomatik salonlarında daha fazla lobi faaliyetleri yürütmeleri gerekiyor.

Afrika Birliği, Libya'daki sorunların çözümüne müdahil olmak istiyorsa, Libya gibi herhangi bir Afrika kriziyle ilgili herhangi bir tartışmada artık daha fazla ve daha titizlikle yer almalıdır. Aksi takdirde her zaman göz ardı edilecek ve 'süper güçlerin' plan yaptığı bir ortamda kenara atılacaktır.