Sudan'daki soykırımcı milisler: Hızlı Destek Güçleri

Sudan Devlet Başkanı Ömer el Beşir döneminde, 2003 yılında, Darfur'da çıkan ayaklanmada isyancılara karşı savaşmak için bölgenin yerlisi ve çoğunluğu Arap kökenli Cancavid milislerinden kurulan silahlı yapı önce Sınır Koruma Birlikleri, sonra da Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) adı altında Sudan istihbarat teşkilatına entegre ederek 2014'te resmen Sudan ordusunun bir bileşeni haline geldi. 2017 yılında ise özel bir yasa ile yeniden teşkilatlandırıldı.

Cancavid etnik milislerinin yoğun olduğu HDK'ne yine bir Cancavid olan Musa Hilal komuta ediyordu. 2018 yılında Sudan'da başlayan krizde dönemin devlet başkanı El Beşir ile ilişkilerini kesen Hilal, uzun yıllardır yanında olan Hımidti lakabı ile bilinen kuzeni Muhammed Hamdan Dagalu'nun Beşir'in eli ile askerlik ve siyaset sahnesine girmesini sağladı. 

* * *

Muhammed Hamdan Dagalu: Deve çobanlığından generalliğe

Aslen Cancavid kökenli eğitimsiz bir deve çobanı olan, herhangi bir askeri okulda eğitim görmeyen Dagalu, genç yaşta Sudan ve Çad'ın bazı bölgelerinde faaliyet gösteren Cancavid milislerine katıldı. Cancavid milislerin lideri kabilesinden akrabası Musa Hilal’di. Yirmili yaşlarında kabilesinin kontrolündeki bölgelerde Cancavid milislerle faaliyet gösteren Dagalu aynı zamanda Libya, Mali ve Çad arasında deve ticaretiyle uğraştı. Dönemin devlet başkanı Ömer Beşir'in Dagalu'nun kuzeni Cancavid lideri Musa Hilal ile arasının bozulması, onu Cancavid milis gücün liderliğine taşıdı. Beşir'in dikkatini çekerek kısa sürede yükselen Dagalu, alaylı olmasına rağmen orgeneralliğe kadar terfi etti.

* * *

HDK lideri Dagalu, Yemen ve Libya'daki çatışmalarda rol alan ve 2017’de Sudan'ın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki bazı altın madenlerini kontrol eden etkili bir paramiliter güç oluşturdu.

2018 sonunda Atbera, Hartum ve Kesele gibi şehirlerde sokak protestoları başladığında Ömer el Beşir'in rejimi korumaları için 30 yıllık iktidarının devrilmesinden kısa bir süre önce Hartum’a konuşlandırdığı HDK, protesto sürecinde Ömer el Beşir’in yanında yer almaya devam etti.

Ancak Dagalu, sokak protestolarının yayılması ve güçlenmesi ile eş zamanlı olarak Beşir hükümetine verilen uluslararası tepkileri dikkate alarak taraf değiştirdi ve Beşir'in devrilmesinde önemli rol oynadı. Dagalu, Nisan 2019'da ülkeyi yönetmek için kurulan Geçici Askeri Konsey ve Ağustos 2019'da asker-sivil ortaklığında devlet başkanlığı yetkilerini ele alan Egemenlik Konseyinde ikinci adam pozisyonunu korudu.

Çatışmanın fitili ateşleniyor

Yeni kurulan sistem Sudan ordusuna paralel ve kendi ekonomik kaynaklarına sahip sınır aşırı bir paramiliter gücü kabul etmeyeceğini açıklayarak 2022 yılında HDK'ni Sudan ordusuna entegre etme kararı aldı.

Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan HDK'nin entegrasyonunun 2 yılda yapılmasını öngörüyorken Dagalu ve HDK ise entegrasyonun 10 yılda yapılmasını istedi.

İki tarafın uzlaşmaya varamaması üzere HDK, 13 Nisan'da Hartum'dan yaklaşık 350 kilometre uzaklıktaki Meravi şehrindeki havalimanı ve askeri üssün yakınına çok büyük bir birlik sevk etti. Bu üs hava gücü olmayan HDK'nin aldığı stratejik bir önlemi anlatıyordu çünkü Meravi'deki üste Sudan ordusuna ait MİG tipi savaş uçakları vardı.

2023 yılının Nisan ayındaki bu hamle ve Dagalu'nun Egemenlik Konseyine karşı sert açıklamalarının ardından 15 Nisan 2023 Cumartesi günü HDK ile Sudan ordusu arasında şiddetli çatışmalar başladı. Sudan Doktorlar Birliği'nden yapılan açıklamada, çatışmaların ilk gününde en az 56 sivilin hayatını kaybettiği belirtildi.

Sudan ordusu ve HDK'nin askeri kapasitesi:

Sudan ordusu Afrika’daki en güçlü 10 ordu arasında gösteriliyor. 200 bine yakın asker, 170 tank, yaklaşık 7 bin askeri araç, 389 top ve 45'i savaş jeti olmak üzere 191 savaş uçağına sahip.

HDK'nin personel sayısı ise 100 bin civarında. 10 bin silahlı araç, uçaksavar ve topu bulunuyor. 2023 yılında başlayan çatışmaların ardından HDK özellikle Birleşik Arap Emirlikleri'nden ve Rus paralı askeri şirketi Wagner unsurlarından ciddi lojistik ve muharip destek alıyor.

BAE’nin HDK’ne insansız hava araçları, anti personel ve anti tank mühimmatları ile askeri lojistik sağladığı; HDK ile hareket eden Wagner unsurlarının mali ihtiyaçlarını karşıladığı, HDK için başta Libya’daki Hafter güçleri ve Rusya olmak üzere üçüncü ülke ve gruplardan silah sağladığına dair çok sayıda rapor ve delil var.

Açık kaynak verileri de BAE'nin Hızlı Destek Güçleri'ne (HDK) silah tedarik ettiğini gösteriyor. Ayrıca Sudanlı askeri yetkililer, uluslararası medyaya HDK’nden ele geçirilen insansız hava araçlarını ve mühimmatları gösterdi.

Sudanlı yetkililerin paylaştığı görüntülerde etiketli kasalar, Sırbistan'da üretilen ve BAE Silahlı Kuvvetleri'ne gönderilen mühimmatları gösteriyor. Sudan Çatışma Gözlemevi, Haziran 2023 ile Mayıs 2024 arasında 32 uçuşu takip etti ve bunların BAE'den HDK’ne silah transferleri olduğu sonucuna vardı.

HDK soykırımları:

HDK ilk kurulduğu zamandan bu yana aktif olarak bulunduğu tüm bölgelerde soykırım suçları işledi. Birleşmiş Milletler'e göre 2003 ile 2008 yılları arasındaki çatışmada tahmini 300.000 kişi öldü ve 2,5 milyon kişi daha yerinden edildi. Uluslararası Ceza Mahkemesi, Ömer Hasan el-Beşir'i 2009'da soykırım ve insanlığa karşı suçlardan suçlayarak soykırım şiddetine ilişkin soruşturmalar başlattı. Bu soykırımları gerçekleştiren ise HDK idi.

“Eşyalarımıza el koydular. Çiftlik hayvanlarımızı aldılar. Erkekleri dövdüler. Ve sonra bize tecavüz ettiler. Bize grup halinde tecavüz ettiler. Bazı kadınlara 8 ya da 10 erkek tecavüz etti. On yedi kadın birlikte tecavüze uğradı. Hepimiz tecavüze uğradık. Reşit olmayan kızlara bile tecavüz edildi.” 38 yaşındaki Golo bölgesi sakini Mahassan, 2015 yılında HDK'nın Sudan ordusu adı altında işlediği savaş suçlarının bir mağduru olarak bu cümlelerle durumu anlatıyordu.

Darfur'da işledikleri savaş suçlarına 2023 yılında patlak veren çatışmalar sırasında da devam eden HDK savaşın ilk 8 ayında, Nisan 2023 ile Ocak 2024 arasında, 1746 sivili öldürdü.

Hızlı Destek Güçleri (HDK) 15 Haziran 2023 günü erken saatlerde Batı Darfur'un başkenti El Geneina'da 25 yaralı hastanın tedavi edildiği derme çatma bir sağlık kliniğine saldırdı. Daha önceki bir saldırıda bacağından vurulan Ali olanları şöyle anlattı:

Ali ve yaralı kadın, HDK şehre saldırmaya devam ederken, hastaların ve sağlık çalışanlarının cesetleriyle çevrili bir şekilde on saat boyunca klinikte kaldılar. Saat 17.00 sularında, üniformalı yedi silahlı adamdan oluşan başka bir grup kliniğe girdi. Ali, “İçlerinden biri hayatta olduğumu gördü ve yanıma gelip elini kırık bacağımın üzerine koydu,” diye anlattı.

Bir başka olayda ise HDK'nın soykırım yanlısı tutumunun en alt seviye milislere kadar nasıl işlediğini anlatıyor: Bargo kabilesinden olan 35 yaşındaki Shula, Haziran ortasında yol üzerindeki kontrol noktalarından birinde iki genç adamın kendisine “Massalit olsaydın gitmene izin vermezdik. Massalitler evlerine dönmeyecek. Ama sen Bargo olduğun için sorun yok," dediğini söyledi.

Uluslararası Uppsala Çatışma Veri Merkezi'nin (UÇVM) verilerine göre HDK kuvvetlerinin sivillere karşı işlediği suçlar başkent Hartum ve güneyindeki Gezira bölgesi ile Darfur'un El Feşir bölgesinde yoğunlaşıyor. Özellikle Darfur bölgesinde Arap olmayan Masalit Kabilesi'ne yönelik HDK saldırıları savaş suçlarının ötesinde bir soykırım olarak nitelendirilebilir.

UÇVM verilerine göre RSF milisleri 2023 yılında Darfur'un batısında el-Cuneyma, Kureynik ve Misterei bölgelerinde çoğu Masalit Kabilesi üyelerinden oluşan en az 1400 kişiyi öldürdü.

HDK'nın yaygın savaş suçlarından biri ise tecavüz. Kadınların yanı sıra reşit olmayan kız ve erkek çocuklarını da hedef alan bu suç Darfur ve Gezira bölgesinde HDK milisleri tarafından sık sık işleniyor. Uluslararası raporların tahminlerine göre toplumdaki kabul teamülleri nedeniyle HDK milisleri tarafından tecavüz edilenlerin pek azı bunu bir suç olarak bildiriyor. Yine de HDK'nın Ocak ve Ekim 2024 tarihleri en az 34 sivile tecavüz ettiği bu yıl raporlara geçti. Aynı tarihler arasında HDK 921 sivili öldürdü. Çoğu seks kölesi olarak kullanılmak üzere HDK üslerine götürülen 134 kişi ise milisler tarafından kaçırıldı.

HDK milislerinin son soykırım ve savaş suçu ise geçtiğimiz hafta başkent Hartum’un güneyindeki Gezira bölgesinde kayda geçti. HDK milisleri silahsız sivillerin yaşadığı üç köyün bulunduğu alanda en az 124 sivili öldürdü.

HDK milisleri Sudan'da savaş suçu ve soykırıma varan katliamlarına devam ediyor.