Zelenski çocukluk arkadaşı ve sadık Başsavcısını neden görevden uzaklaştırdı

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, 17 Temmuz Pazar günü Başsavcı İrina Venediktova’yı ve Güvenlik Servisi Başkanı İvan Bakanov’u görevden uzaklaştırdı. 

Kararın hemen ardından Zelenskiy kameraların karşısına geçerek görevden uzaklaştırmaların sebebini bu sözlerle açıkladı

Zelenskiy ekibine yakınlığı ile bilinen Venediktova’nın ve Cumhurbaşkanının çocukluk arkadaşı Bakanov’un görevden uzaklaştırılması hiç kuşkusuz, Rusya ile savaş halinde olan ülkede ciddi ses getirdi. 

Özellikle Bakanov’ın Ukrayna Silahlı Kuvvetleri Disiplin Tüzüğü’nün 47’inci maddesi uyarınca, insan kayıplarına ve diğer ağır sonuçlara yol açacak, bu tür sonuçlar için risk oluşturacak şekilde görevlerini yerine getirmeme veya eksik yerine getirme suçlamasıyla uzaklaştırılması şok etkisi yarattı. Zira bu maddenin uygulanması, Bakanov’un en azından hizmet soruşturmasına tabi tutulacağı anlamına geliyor. 

Başsavcı İrina Venediktova ile ilgili ise Zelenskiy, Sıkıyönetim Hukuki Rejimi Yasasını uyguladı. Söz konusu yasanın 11.2. maddesi Cumhurbaşkanına sıkıyönetim döneminde üst düzey yetkilileri görevden alma, görevden uzaklaştırma, atama yetkisi veriyor.

Normal şartlarda ise Ukrayna Cumhurbaşkanının Başsavcıyı ve Güvenlik Servisi Başkanını görevden alma yetkisi yok. Ukrayna Anayasasına göre, Cumhurbaşkanının tek başına her hangi bürokratı görevden alma yetkisi bulunmuyor. Anayasa’nın 106. Maddesine göre, Cumhurbaşkanı Başsavcı atamasını veya görevden almasını sadece parlamentonun onayı ile yapabilir. 

Ukrayna Güvenlik Servisi Başkanı ile ilgili yetki ise daha farklı şekildedir. Anayasaya göre, Güvenlik Servisi Başkanını parlamento göreve atıyor ve görevden alıyor; ancak adaylık Cumhurbaşkanı tarafından öne sürülüyor. 

Yani her iki durumda gerek Başsavcının, gerekse de Güvenlik Servisi Başkanının atanması ve görevden alınması için sadece Cumhurbaşkanının iradesi yeterli değil, parlamentonun da onayı gerekiyor. 

İşte bu nedenle de Zelenskiy, 17 Temmuz kararlarında Anayasa’nın ilgili maddelerini değil, sıkıyönetim yasalarını ve Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin tüzüğünü yasal dayanak olarak öne sürdü; öte yandan sıkıyönetim kararlarındaki boşluklar nedeniyle bu kararlar bile “görevden alma” değil, Başsavcı ile ilgili “görevden uzaklaştırma”, Güvenlik Servisi Başkanı ile ilgili ise “görev yetkilerinden uzaklaştırma” olarak ifade edildi. Zira sıkıyönetim yasası Cumhurbaşkanına göreve atama ve görevden alma yetkisi veriyor, ancak bu atama ve görevden almanın hangi şekilde gerçekleştireceğine ilişkin net bir kural içermiyor – yani parlamento onayı gerekip gerekmediği açıklanmıyor. Bu nedenle de Başsavcı Venediktova’nın görevden alınması değil, görevden uzaklaştırılması gibi ifade tercih edilmiş. 

Güvenlik Servisi Başkanı Bakanov’a gelince, Ukrayna Silahlı Kuvvetleri disiplin hükümlerini ancak komutan uygulayabilir. Peki Cumhurbaşkanı Ukrayna Güvenlik Servisi Başkanının komutanı mı?  Bunun net cevabı Ukrayna yasalarında yok, ama cevap evet. Çünkü Ukrayna Güvenlik Servisi yasasına göre, bu kurum direkt Cumhurbaşkanına bağlıdır. Ukrayna Güvenlik Servisi’nin organizasyon şemasını Cumhurbaşkanı belirliyor; Güvenlik Servisi Başkanı adayını Cumhurbaşkanı  belirliyor, kurumun faaliyeti ile ilgili kontrol yetkisi de Cumhurbaşkanında ve onun yetkilendirdiği kurumlarda. Dolayısıyla, savaş yasaları da dikkate alınınca Zelenskiy Bakanov’un komutanı pozisyonunda. Ancak yine de yasalar Ukrayna Güvenlik Servisi Başkanını her hangi bir askeri görevli ile aynı tutmadığı için karar görevden alma değil, “yetkilerin elinden alınması” şeklinde ifade edilmiş.  

Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Ofisinden yapılan açıklamada da Bakanov ve Venediktov’un henüz nihai olarak görevden alınmadığı, soruşturma sırasında uzaklaştırıldığı açıklandı. Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkan Yardımcısı Andrey Smirnov, gerekli araştırmalardan sonra Zelenskiy’nin Başsavcı ve Güvenlik Servisi Başkanının görevden alınması kararını parlamentoya sunup sunmama kararı vereceğini söyledi. Şimdilik Başsavcı görevini Venediktova’nın yardımcısı Aleksey Simonenko, Güvenlik Servisi Başkanı görevini ise Bakanov’un yardımcısı Vasili Malyuk geçici olarak yerine getirecekler. 

Zelenski çocukluk arkadaşından neden vazgeçti?

1974 doğumlu İvan Bakanov, Volodimir Zelenskiy’nin çocukluk arkadaşı. Cumhurbaşkanı ile aynı şehirde (Kriviy Rih) doğan, aynı mahallede büyüyen, aynı okula birlikte giden, aynı üniversitenin farklı bölümlerini aynı zamanda bitiren Bakanov’un medyaya belli olan iş kariyeri 2013’te başlıyor. Zelenskiy’nin Kvartal 95 şirketinin başına geçen İvan Bakanov’un adına kayıtlı olan “Stüdyo Kvartal 95” ve “Kvartal 95” adlı şirketlerin kurucusu ve son yararlanıcısı, Kıbrıs Rum kesiminde kayıtlı Green Family LTD şirketidir. Şirketin iki sahibi var – Bakanov’un eşi Oksana Lazarenko ve Marina Razomova Georgi. 

2017 senesinde ise Bakanov Zelenskiy ile birlikte siyaset sahnesine atıldı. 2 Aralık 2017-27 Mayıs 2019 tarihleri arasında Halkın Hizmetkarı Partisi Genel Başkanı oldu. 2019 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise Bakanov Zelenskiy’nin seçim ofisinin başına geçti. 

Zelenskiy Cumhurbaşkanı olduktan sonra – 2019 Mayıs sonunda Bakanov’a binbaşı rütbesi verildi.  Bu rütbe, Bakanov’un Ukrayna Güvenlik Servisi’nde üst düzey görev ala bilmesi için gerekliydi. 22 Mayıs 2019’da Bakanov Ukrayna Güvenlik Servisi Başkanının Birinci Yardımcısı görevine getirildi. Aynı zamanda Güvenlik Servisi nezdinde Yolsuzlukla ve Organize Suçlarla Mücadele Dairesi Başkanı olarak atandı. Ukrayna Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi üyeliğine getirildi. Haziran 2019’da artık Ukrayna Güvenlik Servisi Başkan Vekili olarak görev yapılıyordu.  29 Ağustos 2019’da ise bu göreve resmen atandı. 

Zelenskiy’nin Bakanov’u görevden alacağına ilişkin haberler bir ay önce basına yansıdı. Politico dergisi, Zelenskiy’nin bir takım başarısız operasyonlar ve Herson’daki kayıplar nedeniyle Bakanov’u görevden uzaklaştırmak niyetinde olduğunu yazdı. 

Dergi, Cumhurbaşkanına yakın 4 kaynağa ve Kiev’de reformlarla ilgili danışmanlık yapan Batılı bir diplomata dayandırdığı haberinde Zelenskiy’nin Bakanov’u daha uygun biri ile değiştirmeye çalıştığını bildiriyordu. Haberde, Güvenlik Servisi Başkanının Rusya’ın 24 Şubat’ta başlattığı topyekün işgal saldırısından sonraki yeni tehditlere uygun davranamadığı kaydediliyordu. Haber yayınlandığı günlerde Zelenkisy “Bakanov’u görevden almak istersem alırım” diye yorum yapmış,  ancak tüm kolluk kuvvetlerinde teftişin sürdüğünü, görev konularının bu teftiş sonunda çözüleceğini de sözlerine eklemişti: “Bazı kolluk kuvvetlerinin temsilcileri görev yerlerinde bulunmak, devletini ve halkını korumak yerine bir yerlere kayboluyorlar. Farklı sebepler öne sürüyorlar. Ben vilayetleri geziyorum ve raporları bizzat dinliyorum. Bu nedenle her hangi bir kolluk kuvveti yöneticisinin değiştirilmesi sadece bu raporlara bağlı olacak.  Ben bu konuyla ilgileniyorum”. 

Bu açıklamaların ardından Cumhurbaşkanına yakın kaynaklar Zelenskiy’nin  Güvenlik Servisi’ne yönelik eleştirileri listesinde gerçekten Herson’un hızlı kaybı ve Güvenlik Servisi içerisindeki sorunların bulunduğunu bildiriyorlardı. 

Ukrayna basınında yer alan iddialara göre, Cumhurbaşkanı, işgal ordusunun Kırım’dan çıkarak hızla Herson’u işgal etmesinin, neredeyse Mikolayiv’e girmesinin ve Mariupol’ü  ablukaya almasının sebebini Ukrayna Güvenlik Servisi’nin büyük hesap hatası olarak değerlendirdi. Herson Vilayet Konseyi Başkanı Aleksandr Samoylenko o günlerde  Ukrinform ajansına yaptığı açıklamada Hersin Güvenlik Servisi Başkan Yardımcısının Rusya’ya mayınlı alanların haritalarını verdiğini, Rusya’nın Herson’daki uçuş eylemlerini koordine ettiğini doğruladı. O zaman Zelenskiy, Ukrayna Güvenlik Servisi’nin Herson İdare Başkanı Sergey Krivoruçko’nun general rütbesini aldı ve Ukrayna Güvenlik Servisi İç Güvenlik Daire Başkanı Andrey Naumov’u görevden aldı. Savaş başladıktan sonra kaçan Naumov, Sırbistan’da yakalandı.  

Mayıs ayında ise Cumhurbaşkanı aynı gerekçeyle – kendi şehrini Rusya saldırganlığından koruyamaması nedeniyle Harkiv Gvenlik Servisi Başkanı Roman Dudin’i görevden aldı.

Ukrayna basınına  göre, Zelenskiy bir süredir Bakanov’un görevden alınmasının lehinde ve aleyhinde olan argümanları gözden geçirdi. Özellikle de Bakanov’un yerine güvenilir bir aday bulamamasının Cumhurbaşkanının kararını geciktirdiği bildiriliyor. 

Bir diğer iddiaya göre ise Bakanov’un görevden alınmasında Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Ofisi’ndeki iç çatışmalar etkili oldu. Bakanov’un Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Yermak ile  sorunlar yaşadığı daha önce de defalarca medyanın gündemine gelmişti. Bir sene önce Zelenskiy Ukrayna Güvenlik Servisi Başkanının iki yardımcısını görevden aldığında da Cumhurbaşkanlığı Ofisi Danışmanı Mihaylo Podolyak bunu kurum içindeki eksikliklerle açıklamış, açık eleştirilerde bulunmuştu: “Cumhurbaşkanı için Ukrayna Güvenlik Servisi’nin çalışmalarının hızlandırılması büyük önem arz ediyor. Ancak maalesef son dönemde Güvenlik Servisi’nin bu alanda yeterli çalışmasını göremiyoruz. Yeni yönetim kararları, mobilize olmak, karar alma mekanizmasını hızlandırmak gerekiyor. Ulusal güvenliğimiz için tehdit oluşturan davaların nihayet sonlandırılması gerekiyor”…

Sadık savcı neden uzaklaştırıldı?

İrina Venediktova, Başsavcılık Ofisi Başkanı (kurumun resmi adı böyle) görevine atanana kadar Halkın Hizmetkarı Partisi milletvekili; parlamentonun hukuk politikaları komitesi başkanı, Devlet Soruşturma Bürosu Genel Müdür Vekili görevlerini yapıyordu. Devlet Soruşturma Bürosu Başkan Vekili görevinde bulunduğu zaman eski Cumhurbaşkanı Yanukoviç’in avukatı Aleksandr Babikov’u kendi yardımcısı olarak atamasıyla ciddi skandala neden oldu. 

Venediktova Zelenskiy’nin seçim ofisinde yargı reformu uzmanı olarak görev aldı, ardından danışmanlığa terfi etti.  17 Mart 2020’de Başsavcılık Ofisi Başkanı oldu. Görevdeki ilk senesinde Venediktova, rüşvet almakla  suçlanan Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkan Yardımcısı Oleg Tatarov’un dosyasına bakan savcıları değiştirmesinden ve dosyayı Ukrayna Yolsuzlukla Mücadele Bürosu’ndan alıp Ukrayna Güvenlik Servisi’ne vermesinden dolayı ciddi eleştirilere maruz kaldı. O zaman Venediktova’nın bu faaliyeti Zelenskiy’nin “adamlarını” koruma operasyonu olarak değerlendirildi. Zelenskiy’e yönelik ciddi eleştirileri de beraberinde getiren bu kararın Venediktova’nın sadakat gösterisi olduğu iddia edildi. Ancak işin daha ilginç yanı, Venediktova’nın yerine Başsavcı Vekili olarak atanan Simonenko’nun Tatarov’a daha yakın olması. Tatarov’un dosyasının Yolsuzlukla Mücadele Bürosun’dan alınıp Güvenlik Servisi’ne verilmesi kararının altında da onun imzası var. Öte yandan, Simonenko’nun 2021 senesinde Tatarov’un doğum günü kutlamasına katılması da Ukrayna basının dikkat çektiği bir diğer yakınlık noktası.  Daha da ilginç olan ise aynı kutlamada şimdi Güvenlik Servisi Başkan Vekili olarak atanan Vasili Malyuk’un da yer alması. 

Bu detaylara da dikkat çeken Ukraynalı bazı uzmanlar hem Bakanov’un, hem de Venediktova’nın görevden uzaklaştırılmasını ve yerine yapılan atamaları  Yermak-Tatarov ikilisinin “zaferi” olarak değerlendiriyor.

Öne sürülen iddialardan hangisinin gerçek olup olmadığını söylemek çok zor. Ancak bu tür ani ve sert uzaklaştırma kararlarının artık Zelenskiy’nin alışılmış stili olduğunu söylemek mümkün. Yakın günlerde bu görevden almalara yenilerinin eklendiğini, görevden almaları soruşturmaların, hatta belki hapislerin takip edeceğini görmek de sürpriz olmayacak….