Essequibo krizi: Venezuela-Guyana hattında neler oluyor?

Latin Amerika'da 200 yıldan fazla bir süredir "dondurulmuş sorun" olarak kabul edilen Guyana/Britanya-Venezuela sınır sorununu yeniden dünyanın gündemine damga vurdu.

Venezuela, komşusu Guyana'nın 3'te 2'sinde hak iddia eden bir referandum düzenliyor. 3 Aralık'ta sandık başına gidenlere, Guyana'nın Essequibo (ESQUİBO) bölgesi üzerinde Venezuela'nın haklarını tanıyıp tanımadıkları sorulacak.

Sömürgecilik tarihinin çözülmeyen krizi

Venezuela ile Guyana arasında yer alan ve neredeyse 200 yıldır kendisine ait olduğunu iddia eden Essequibo bölgesi; iki ülke arasında bir mücadelenin merkezi olduğu gibi 159 bin 500 kilometrekarelik (Türkiye'de İç Anadolu bölgesinin yüzölçümü kadar) doğal ve mineral kaynaklar açısından zengin bir alan.

Essequibo bölgesinde petrol yatakları, altın, elmas, uranyum, boksit, manganez ve her iki ülkenin de ekonomilerini etkilemekle suçladığı geniş bir biyolojik çeşitlilik ve hidrografik havzalar bulunuyor.

Venezuela, Guyana'nın çoğunun (üçte ikisinin) kendi bölgesi olduğunu söylese de bu iddia Guyana tarafından reddediliyor.

Guyana'nın tartışmalı bölgesinde ABD'li Exxon şirketinin petrol rezervleri keşfetmeye başlamasıyla son yıllarda çatışma alevlendi.

Brezilya ordusu Venezuela sınırına asker yığdı

Yaşanan gerilimin ardından, Brezilya ordusunun Venezuela sınırına askeri güç yığdığı iddia edildi. Venezuela ordusunun da Guyana sınırındaki tatbikatlarını artırdığı biliniyor.

Guyana Dışişleri Bakanı Robert Persaud, konuyla ilgili kaleme aldığı bir makalede Venezuela yönetimini suçlayarak, Caracas’ın eylemlerini "benzeri görülmemiş bir zorluk" olarak nitelendirirken, Venezuela’nın 1899’da Britanya Guyanası’na verilen topraklar üzerindeki hak iddiasıyla ilgili referandum çağrısında bulunan bir kararı kabul ettiğini hatırlatarak, 3 Aralık'ta yapılması planlanan referanduma dikkat çekti.

Bu referandum, Venezuela’nın bölgede atması muhtemel adımlar konusunda halkın iradesini yansıtacak.

Bu arada Guyana, Güney Amerika’da İngiliz Milletler Topluluğu’na (Commonwealth) üye olan ve resmi dili İngilizce olan tek ülke.

Ekim ayında Essequibo’da yapılan bir başka büyük keşif ise Guyana’nın rezerv miktarını Kuveyt veya Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) üzerine çıkardı ve bölgeye yönelik yeni sömürgeci hevesleri artırdı.

Yabancı askere yeşil ışık

Guyana Başkan Yardımcısı Bharrat Jagdeo da yabancı askeri üslerin kabul edileceğini belirterek şunları söyledi:

Ülkemizde ve sınırlarımızda barışı korumakla ilgileniyoruz ama tüm olasılıkları hesaba kattığımızdan emin olmak için müttefiklerimizle birlikte çalışacağız.

Ayrıca Jagdeo, “Asla askeri üslerle ilgilenmedik, ancak ulusal çıkarımızı korumak zorundayız” ifadeleriyle "birkaç ülkeyle savunma işbirliğinin sürdürüldüğünü" söyleyerek bölgenin eski "sömürgeci efendilerine" yeniden kapı araladı.

Jagdeo, ABD Savunma Bakanlığı’ndan iki ekibin gelecek hafta Guyana’yı ziyaret edeceğini de söyleyerek, “Ülkemizi savunmak için elimizdeki tüm seçenekler değerlendirilecektir. Her seçenek” ifadelerini kullanmıştı.

Venezuela'da petrol zengini ülke için ilhak referandumu: Maduro'dan vatandaşlık sözü

3 Aralık'ta yapılması planlanan 5 sorulu referandumun sonucuna göre, Yunanistan büyüklüğünde zengin petrol ve minerallere sahip toprakların ilhakı gündeme gelebilecek.

Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, sandıktan olası ilhak lehine oy çıkması için tüm gücüyle kampanya yürütüyor.

Guyana yönetimi referandumu durdurmak için Uluslararası Adalet Divanı'na başvuruda bulundu. Oylama kesin bir ilhak kararı anlamına gelmediği gibi, bunun hukuki ve fiili olarak nasıl gerçekleşeceği de belirsiz.

Bölge halkının coğunluğu Guyana yönetimine muhalif yerlilerden oluşuyor. Maduro, olası ilhak durumunda bu kişilere vatandaşlık verileceği sözünü verdi.

Venezuela Devlet Başkanı Yardımcısı Delcy Rodriguez: Yargısal sömürgeciliği reddediyoruz

Venezuela Devlet Başkanı Yardımcısı Delcy Rodriguez, Essequibo Nehri'nin batısındaki toprak anlaşmazlığının çözümü konusunda, "Dünyadaki bölgesel unsurlardan kaynaklanan diğer çatışmaların aksine, farklı bir anlaşmazlık yaşanıyor, yargısal sömürgecilik ifadelerini asla kabul etmeyeceğiz" dedi.

Rodriguez, Guyana'nın bağımsızlığından önce Birleşik Krallık ile imzalanan Cenevre Anlaşması'nı hatırlatarak, bunun dışında taraflar arasındaki ihtilafı çözecek yargısal bir kararın olmadığını kaydetti.

Sorunların çözümü için diyalog çağrısında bulunan Rodriguez, "Her iki taraf için de tatmin edici, pratik, doğrudan siyasi müzakereler, barışçıl müzakereler ve dostane görüşmeler yoluyla çözüm bulana kadar varız" ifadesini kullandı.

Rodriguez, 3 Aralık'ta Guyana ile ihtilaflı oldukları Esequibo bölgesi sorununu referanduma taşıdıklarını vurgulayarak, bunun anayasal bir hak olduğunu söyledi.

Komşu ülke Guyana hükümetinin Uluslararası Adalet Divanı'na (ICJ) başvurarak, referandumun askıya alınması talebine değinen Rodriguez, "Guyana'nın yaptığı şey Venezuela'nın içişlerine müdahaledir. Bu Guyana açısından bir çaresizlik çığlığıdır" değerlendirmesinde bulundu.

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, 10 Kasım'daki açıklamasında, Venezuela ve Guyana'nın ihtilaflı Esequibo bölgesinden dolayı ortaya çıkan ve son günlerde artan sınır anlaşmazlığından endişe duyduğunu bildirmişti. ICJ, 6 Nisan'da, Guyana-Venezuela arasındaki "Esequibo" davasını kabul etmişti.

ESEQUİBO krizi

Venezuela ile Guyana arasındaki Esequibo bölgesi anlaşmazlığı, Guyana'nın bağımsızlığından önceki döneme dayanıyor.

Guyana'nın İngiliz sömürgesi olduğu dönemde, 1899 tarihli sınır tahkimi kararına göre Esequibo Nehri'nin batı sınırı olarak belirlenmesi ancak 1966'da Guyana'nın bağımsızlığını kazanmasının ardından bu sınırı tanımaması iki ülke arasında anlaşmazlığa neden oldu.

Halihazırda, Esequibo bölgesi ve Guyana Esequiba olarak bilinen bölge Guyana'nın ortalarında bulunan Esequibo Nehri'nin batısında ülkenin ise kuzeyinde yer alıyor.

Bölgenin doğal kaynaklar açısından son derece zengin olduğu biliniyor.

Tartışma ne zaman başladı?

Anlaşmazlık, Hollanda'nın Büyük Britanya'ya şu an Guyana ve Surinam'ın haklarını verdiği sömürge dönemlerine dayanıyor, ancak anlaşmada bazı sınır sınırları net değildi.

Siyasi açıdan, Venezuela ile Guyana arasındaki anlaşmazlığın geçmişi Latin Amerika ülkelerinin bağımsızlık sürecine, Napolyon Savaşları ve Viyana Kongresi'nden sonra meydana gelen jeopolitik değişikliklerin bağlamına dayanmaktadır.

Bu nedenle 1835-1840 yılları arasında bölgeye gönderilen İngilizler, sınırları belirlemek için Alman kaşif Robert Schomburgk'a karasal sınırları çizdirdi.

1841'de, Venezuela'nın bu topraklar için Büyük Britanya'ya ilk resmi iddiası/talebi, İngiliz sömürgecilerin egemenliklerine girmesini kınadıktan sonra ortaya çıktı.

O zamana kadar, Büyük Britanya güçlü bir imparatorluktu, bu yüzden Caracas, Monroe doktrinini çağırarak ABD'den yardım istedi.

Yani "Amerikalılar için Amerika" sloganıyla ilk tahkimde çatışma tetiklendi.

Bu dava, 1899 Paris Tahkimi olarak tanındı ve bölgeyi Büyük Britanya'ya veren bir kararla sona erdi. Venezuela kararı reddetti, ancak o sırada itiraz edemedi.

Venezuela ve Guyana'nın iddiaları nelerdir?

Venezuela: Öncelikle, uluslararası hukukta devletlerin tarihsel olarak kendilerine ait olan topraklar üzerindeki hakimiyetine atıfta bulunan "uti possidetis iuris" ilkesine başvuruyor.

Ve bu anlamda Caracas, Essequibo bölgesinin Venezuela'ya olduğunu iddia ediyor; çünkü 1777'de oluşturulan genel komutanlığa bağlı bir eyaletti.

Guyana: Venezuela'nın talep ettiği bölgenin yaklaşık 160 bin kilometresini 1899 Paris Tahkim Kararı ile kendisine devredilen ve Alman Schomburgk'un çizdiği sınırlar olduğu iddiasını koruyor.

Bu karar, Caracas tarafından 60 yıl sonra, anlaşmanın doğruluğunu tehlikeye atan belgelerin bulunmasının ardından BM'den önce kınandı.

Bu ihbarın bir sonucu olarak, Venezuela ve İngiltere, bir çözüm bulmak için 17 Şubat 1966'da Cenevre Anlaşması olarak bilinen anlaşmayı imzaladılar.