Fare düğünü parşömeni, Orta Çağ Japonya’sını aydınlatıyor

Mutfakta fare olması, tipik olarak temizlik ve emniyetle ilgili sorunlara işaret ediyor. Ancak Orta Çağ Japonya’sında mutfakta farelerin bulunması, tamamıyla farklı bir anlam ifade ediyor olabilir.

1550 ile 1650 yılları arasında oluşturulan ve bir fare düğünü ziyafetini tasvir eden anonim bir Japon resim parşömeni olan “The Illustrated Rat’s Tale” (Nezumi no sōshi emaki) için de durumun böyle olduğu söylenebilir.

Kansas Ünivesitesi’nde tarih profesörü Eric Rath, “Orta Çağ ve erken modern dönem Japonya’sında fareler hakkında yazılmış oldukça fazla hikaye vardı ve bunların çoğu illüstrasyonlarla metinleri birleştiren resim parşömenlerini oluşturuyordu. Ancak bu örneği farklı kılan, ayrıntılı yemek pişirme kısımlarıydı. Bu döneme ait yemek pişirme biçimlerini tasvir eden yalnızca bir resim parşömeni daha var, bu nedenle bir yemek tarihçisi olarak, bu fare hikayesinden neler öğrenebileceğimi görmek istedim.” diyor.

Sonuç olarak Rath, “What Rats Reveal about Cooking in Late Medieval Japan” adlı makaleyi kaleme aldı. Makalede bu sanat eserinin, bu dönemde yemek hazırlama sürecindeki personel ve prosedürler hakkında bilgi sahibi olmak için nasıl önemli bir kaynak sağladığı, cinsiyetlendirilmiş ve statü bilinçli iş bölümünün nasıl yansıtıldığı, yemeğin otoritenin temsil edilmesinde nasıl güçlü bir rol oynadığı inceleniyor.

“Resimli Fare Hikayesi”ni oluşturanlar, kemirgenlerin insan rollerini üstlendiklerini gösteriyor. Bu nedenle parşömen, aynı zamanda Japon toplumunun bir temsili olarak da değerlendirilebilir.

Rath, “Başka bir ifadeyle, sanatçıların bir ziyafet için hazırlanan fareleri tasvir etme biçimleri, diğer görsel kaynakların çok az olduğu 16. yüzyıldaki elit hanelerin mutfaklarındaki iş bölümü ve iş akışı hakkında bilgiler sağlıyor. Özel eğitimli erkek (fare) şeflerin et dilimlemek gibi prestijli görevleri üstlendiğini, kadın işçilerin ise pirinci dışarıda öğütmek gibi ağır işleri yaptığını öğreniyoruz.” diyor.

Profesör ilk olarak, New York Halk Kütüphanesi’nde bu parşömenin bir kopyasının mevcut olduğunu öğrendi. Daha sonra, New York Mutfak Tarihçileri’nden bu ögeyi inceleyebilmesine olanak tanıyan bir ödenek aldı.

Parşömen, sınıf ve toplum üzerine genel yorumların yanı sıra bazı spesifik yorumlara da yer veriyor.

Rath, “1500’lerin sonlarının önde gelen kültürel etkileyicilerinden biri, çoğu kişinin Japonya’nın çay seremonisi geleneklerini oluşturduğunu iddia ettiği çay ustası Sen no Rikyu idi. Resim parşömeninde, bir fare minyatürü var. Aynı zamanda, farelerin tıpkı insanlar gibi sake içmeye oldukça düşkün oldukları görünüyor.” diyor.

Rath, modern Japonya’da fareler ile yemek pişirme arasında spesifik bir bağlantının bulunmadığını söylüyor.

Rath, “Günümüzde hiç kimse mutfakta fare görmekten hoşlanmaz ve aynı şey Orta Çağ Japonya’sında da geçerliydi. Fareler yiyecek tüketicisi olarak biliniyorlar ve onlarla ilgili hikayelerin çoğunda iştahlarından bahsediliyor. Üzerinde çalıştığım resim parşömeninde fare karakterlerinden bazıları ‘Fasulye Sever Tobei’, ‘Obur Kötü Taro’ ve ‘Pirinç Çiğneyen Kuranojo’ isimlerine sahipti.” diyor.

Ancak “Resimli Fare Hikayesi”, fareleri üretici konumuna getirerek tüketici olma fikrini tamamen değiştiriyor çünkü bu, bir insanla evlenmek isteyen bir fare lordunun hikayesi olma özelliğini taşıyor. Bu nedenle, ‘şogun’ tarzında gösterişli bir düğün ziyafeti düzenlenmesi gerekiyordu.

Rath, “Düğün, ‘Ratatouille’ filmindeki farenin Orta Çağ Japonya’sındaki eşdeğeri olacak şekilde özel fare aşçıların yer aldığı muazzam ve kompleks bir ziyafeti gerektiriyordu.” diyor.

Kansas Üniversitesi’nin 22 yıllık emektarı Rath, suşi tarihi üzerine bir ders veriyor. “Oishii: The History of Sushi” (Reaktion Books/University of Chicago Press,2021) adlı kitabı, İngilizce yazılmış ilk kapsamlı suşi kroniğini oluşturuyor. Gastronomica için yazdığı “Sake Journal (Goshu no nikki): Japan’s oldest Guide to Brewing” başlıklı önceki makalesi, sake yapımına ilişkin en eski Japonca kılavuzun ilk İngilizce çevirisini sağlıyor.

Farelere gelince, Rath onlar hakkında ilk kez yazıyor. Ancak onlarla evdeki beraberliğinden hoşnut bulunuyor.

Rath, “Kızım, beşinci sınıf öğretmeninden iki tane ‘erkek’ fare aldı ve bunlardan bir tanesinin aslında dişi olduğunu öğrendik. Böylelikle, Mama-Razzi ve Papa-Razzi liderliğinde bir evcil fare ailemiz olmuş oldu. İyi evcil hayvanlar olduklarını kanıtladılar.” diyor.

Parşömenin Geç Orta Çağ Japonya’sındaki yemek kültürüne ilişkin sağladığı bilgilerin yanı sıra Rath’ın makalesi, yemek tarihinin disiplinler-arası doğasını gözler önüne seriyor.

Rath, “Bu, benim gibi bilim insanlarının sıkça diğer alanlardan fikir edindiği ve geçmiş hakkında yazarken bir dizi kaynaktan yararlandığı bir disiplin.” diyor.