Macellan keşif gezisi neden tehlikeliydi?

20 Eylül 1519'da, bağlılığını İspanya'ya kaydıran Portekizli bir denizci olan Ferdinand Macellan komutasındaki beş gemi ve 260 denizciden oluşan bir filo, İspanya'nın Sanlúcar de Barrameda limanından yola çıktı.

Macellan, Avrupalıların tatlandırıcı ve ilaç olarak göz diktiği küçük hindistancevizi, karanfil ve diğer baharatların kaynağı olan Endonezya'daki küçük bir takımada olan Baharat Adaları'na su yoluyla batıya doğru bir güzergah bulmaya çalıştı. Bunu başarırsa, insanlık tarihinde ilk kez dünyanın çevresini dolaşacaktı.

Binlerce millik keşfedilmemiş sularda yelken açmayı ve Amerika boyunca Atlantik Okyanusu'ndan Pasifik'e kadar daha önce keşfedilmemiş bir geçit bulmayı içeren cüretkar bir plandı. Ancak başarılı olmasının Tanrı'nın isteği olduğuna inanan Macellan, başarıdan emindi.

2003 tarihli Over the Edge of the World: Macellan’ın Korkunç Dünya Turu kitabının yazarı Laurence Bergreen, denizcinin ‘seyrüsefer zekasının, kişisel cesaretin ve zorluklara kayıtsızlığın benzersiz bir örneği’ olduğunu söylüyor.

Sonunda, Macellan'ın arayışı onun hayatına mal olacak ve ölüm ya da firar nedeniyle gemilerinden biri ve mürettebatının çoğu dışında hepsini kaybetmesine yol açacaktı.

İşte Macellan'ın keşif gezisini bu kadar tehlikeli yapan bazı etkenler ve kaşif ile ekibinin bu engellerin hepsini olmasa da bazılarını nasıl aştığı:

Macellan hedefine nasıl ulaşacağını gerçekten bilmiyordu.

Bergreen'e göre Macellan başlangıçta Portekiz Kralı Manuel'den Baharat Adaları'na bir su yolu keşfetmek için bir sefer izni vermesini sağlamaya çalıştı, ancak ondan hoşlanmayan kral bu fikri boşa çıkardı. Hayal kırıklığı içinde, planını başka bir yerde ortaya koymak için Manuel'den izin aldı ve 1517'de İspanya'ya taşındı ve burada fikri hakkında yetkililerle lobi yaptı.

Macellan, bir satış noktası olarak, Baharat Adaları'nın, İspanya ve Portekiz'in Hıristiyan olmayan dünyayı aralarında bölmeyi kabul ettikleri 1494 Tordesillas Antlaşması ile tanımlanan İspanyol krallığı içinde bulunduğuna olan inancını ilan etti. Macellan buna gerçekten inanmış olabilir, çünkü Portekizli denizci Francisco Serrão adında bir arkadaşı vardı. Baharat Adalarına yerleşmiş ve adaları gerçekte bulundukları yerin çok doğusuna yerleştirdiği Macellan mektupları yazmıştı.

Macellan gideceği yer konusunda yanılmakla kalmamış, oraya varmak için izleyeceği yol konusunda da daha kararsızdı.

Macellan, İspanyol yetkililere planının kara sona erene kadar Güney Amerika'nın doğu kıyısı boyunca yelken açmak olduğunu söyledi ve hatta rotayı göstermek için onlara bir küre gösterdi. Gerçek mesafeyi bilmese de, Baharat Adaları'ndan gidiş-dönüş yolculuğunun iki yıldan fazla sürmeyeceğini tahmin ediyordu.

Ancak Macellan, Amerika'yı nasıl geçeceği konusunda karasızdı. Tarihçi Jerry Brotton'un 12 Haritada Dünya Tarihi'ne göre, sunuma tanık olan Bartolome de las Casas adlı bir rahip ve yazar, Macellan'a, "Diğer denize geçecek bir boğaz bulamazsan ne yapacaksın?" diye sordu. Macellan ise soruyu geçiştirdi.

Macellan nihayet Atlantik'i geçip Güney Amerika'ya vardığında, geçidi bulmak beklediğinden çok daha zor oldu. Gemilerinden biri olan Santiago, arama sırasında bir fırtınada enkaza döndü ve terk edilmek zorunda kaldı.

Macellan mürettebatından bazılarının isyanını bastırmak zorunda kaldı.

Bergreen, "Usta bir denizci olarak karşılaştığı en büyük tehlike, uçsuz bucaksız bir okyanusta yelken açmanın fiziksel tehditleri, fırtınaları veya doğal tehlikeleri değildi" diye açıklıyor. "Birçok farklı ülkeden gelen ve farklı diller konuşan ve genellikle ona ve birbirlerine karşı olan asi, liderliğini yaptığı gruptu."

Keşif gezisinin ayrıntılı bir günlüğünü tutan ve daha sonra Macellan'ın Dünya Turu adlı bir kitap olarak yayınladığı Antonio Pigafetta, "Ona eşlik eden kaptanlar ondan fazlasıyla nefret ediyorlardı," diye yazmıştı. "Onun bir Portekizli olması ve onların İspanyol olması dışında nedenini bilmiyorum."

Filonun fırtınalarla hırpalandığı Atlantik üzerinden Brezilya'ya zorlu bir yolculuktan sonra, Victoria'daki bir subay olan Antonio Salamón Aralık 1519'da bir denizci çırağına cinsel tacizde bulunmaktan yargılanıp boğularak idam edildiğinde gerilim arttı. İşler daha da kötüleşti. Kaptanlardan biri olan Juan de Cartagena, Macellan'ı Portekizli bir çifte ajan olmakla ve görevi sabote etmekle suçladı.

Cartagena ve diğerleri, Nisan 1520'de bir isyan çıkarmak ve Macellan'ı öldürmek için bir plan yaptılar. Ancak Portekizli tarihçi Gaspar Correa'nın hesabına göre, Macellan onların ihanetini önceden tahmin etmişti. Vurmaya çalıştıklarında, ona sadık bir subay bir hançer çekti ve ‘onu diğer gemilerden görebilmeleri için’ cesedi daha sonra ayaklarından asılan asi Luis de Mendoza'nın boğazını kesti.

Macellan diğer komplocuları yakaladı ve acımasızca cezalandırdı. Bir kaptanın kafası kesildikten sonra, sadakatsizliğin bedeline bir örnek olarak vücudu çekildi ve dörde bölündü. İkinci bir komplo kurmaya çalışan Cartagena, kıyıdaki küçük bir adada açlıktan ölmeye terk edildi.

Macellan'ın ciddiyeti bugün şok edici görünebilir, ancak Bergreen onun zamanında o kadar da sıra dışı olmadığını söylüyor. Tarihçi, "Kaptanların denizcileri üzerinde ölüm kalım güçleri vardı ve bazen bunu kullandılar" diye açıklıyor.

Ancak bu, tüm muhalefeti bastırmadı. San Antonio adlı bir geminin subayları ve mürettebatı, Kasım 1520'de kaçmayı ve İspanya'ya dönmeyi başardı.

Pasifik, Macellan'ın hayal ettiğinden çok daha büyük çıktı.

Kasım 1520'de Macellan nihayet kıtanın güney ucu ile Tierra Del Fuego adası arasında geçen doğal bir kanal olan Macellan Boğazı'nı keşfetti. O ve kalan üç gemisi sonunda çok sakin göründüğü için Pasifik adını verdiği okyanusa yelken açabildiler.

Bergreen, "Dünyanın etrafını dolaşmak ve Baharat Adaları'na gitmenin kolay lokma olacağını düşündü ve sonra zaferle evine gidecekti" diyor. "Tabii ki öyle olmadı."

Güney Amerika kıyıları gözden kaybolduğunda, Macellan kendini hayal ettiğinden çok daha büyük bir okyanusun ortasında buldu.

"Pasifik'i geçiyor, bir gün kara bulmayı umuyor ancak gezegendeki en büyük su kütlesini geçtiğinin farkında değil," diye açıklıyor Bergreen.

Yolculuk uzadıkça, gemi mürettebatı son derece seyrek bir diyetle geçinmek ve sularını paylaşmak zorunda kaldı. Bu durum Macellan'a bile zarar verdi. Bergreen, "Bir noktada, belki de yiyecek kıtlığından dolayı sinirlendi ve daha az mantıklı olmaya başladı," diye açıklıyor. Kaşif, kullanmakta olduğu haritaların son derece yanlış olduğunu fark etti. Macellan onları aniden denize attı.

Macellan'ın adamları dehşete kapılmıştı. Bergreen, "Haritalar olmadan mahvolacaklarını düşündüler" diyor. Aksine, fiilen özgürleştirildiler. Haritalar olmadan, Macellan okyanus ortamındaki işaretleri okuyarak gezinmek zorunda kaldı. Pasifik boyunca esen alize rüzgarlarını keşfetti ve bir denizci olarak becerisi gemilerinin tasarımının çevikliği ve manevra kabiliyetiyle birleştiğinde kendisi ve adamları açlıktan ve susuzluktan ölmeden önce Pasifik'i hızla geçmesini sağladı.

Macellan'ın kendine aşırı güveni ölümcül oldu.

Avustralya Katolik Üniversitesi akademisyenleri Kate Fullagar ve Kristie Patricia Flannery'ye göre, Macellan Mart 1521'de Filipinler'e ulaştığında, yerli halkı Katolikliğe dönüştürmek ve onları İspanyol Kralı'nın yetkisi altına sokmak için bir fırsat gördü.

İspanyollarla ittifak yapmanın avantajlarını gören bazı yerel yöneticiler Macellan'a katıldı. Ancak Mactan adasının şefi Lapu Lapu bunu reddetti. Askerlik tecrübesi olan Macellan saldırmaya karar verdi. 27 Nisan 1521'de, o ve 60 silahlı adam ve 20 ila 30 yerli müttefikten oluşan küçük bir İspanyol kuvveti, şafak vakti bir amfibi istila girişiminde bulundu.

Bergreen'in de belirttiği gibi, Macellan üstün teknolojisinin -tüfek ve zırh- tahta mızraklarla donanmış yerli halkın üstesinden geleceğini varsaydı. Bunun ölümcül bir yanlış hesap olduğu ortaya çıktı.

Pigafetta'nın hesabına göre, Macellan'ın adamlarını suya atlamak ve karaya çıkmak için yürümek zorunda bırakan sudaki kayalar nedeniyle işgal gücünün tekneleri kıyıya fazla yaklaşamadı. 1.500'den fazla savaşçı onları bekliyordu. Macellan'ın silahşörleri ve arbaletli okçuları savunuculara ateş açtılar, ancak kaos içinde onları vuramadılar.

Pigafetta, "Bize fırlattıkları mızraklar ve taşlar o kadar çoktu ki, direnemedik," diye yazdı Pigafetta. Macellan'ın kendisi de zehirli bir okla bacağından vuruldu ve miğferi saldırganlar tarafından düşürüldü. Bir savaşçı onu bir bıçakla bacağından kesene kadar hayatta kalmak için çok mücadele etti ve düştü, diğerlerinin Macellan'ın üzerine üşüşmesine ve onu kesip bıçaklayarak öldürmesine izin verdi.

Macellan'ın gemilerinden sadece biri ve 18 denizci geri dönebildi.

İspanyollar o kadar çok zayiat verdiler ki, başka bir gemileri olan Concepción'u terk etmek zorunda kaldılar çünkü onu kullanacak yeterli adamları kalmamıştı. Kalan iki gemi sonunda Kasım 1521'de Baharat Adalarına ulaştı.

Kalan iki gemiden biri olan Trinidad bakıma muhtaç durumdaydı ve revizyon için geride kaldı. Daha sonra Portekizliler tarafından ele geçirildi ve sonunda bir fırtınada battı. Bu, yalnızca Afrika'nın Horn Burnu çevresinde yelken açmak ve Afrika'nın batı kıyısı boyunca Avrupa'ya doğru ilerlemek için Victoria'yı bıraktı.

Bergreen’in kitabında anlattığı gibi, 6 Eylül 1522'de Victoria, üç yıl önce ayrıldığı İspanyol limanına ulaştı. Victoria'nın yırtık pırtık yelkenleri ve hırpalanmış, güneşten ağarmış gövdesi, maruz kaldığı sıkıntının kanıtıydı. Orijinal 260 denizciden sadece 18'i kalmıştı ve yetersiz beslenme ve maruz kalma nedeniyle o kadar zayıftılar ki yürümekte veya konuşmakta güçlük çekiyorlardı.

Hayatta kalanlar bir sürü baharat getirmeyi başardılar, Macellan'ın Asya'ya batıya doğru bir rota oluşturma fikrinin pratik olamayacak kadar yavaş, maliyetli ve düpedüz tehlikeli olduğu açıktı.

Macellan'ın seferi tarihi nasıl etkiledi?

Keşif seferi o zamanlar bir başarısızlık gibi görünse de, Macellan'ın arayışı dünyayı önemli şekillerde değiştirdi.

Keşif, dünyanın etrafını dolaşarak dünyanın yuvarlak olduğuna dair geriye kalan tüm şüpheleri ortadan kaldırdı ve ayrıca Kuzey ve Güney Amerika'nın Asya'dan ayrı kıtalar olduğunu ve gezegenimizin yüzeyinin çoğunlukla suyla kaplı olduğunu gösterdi.

İngiliz denizci, korsan ve köle tüccarı Sir Francis Drake'in, 1577-1580'de dünyanın çevresini dolaşarak Macellan seferinin başarısını yakalaması için bir yarım yüzyıl daha geçmesi gerekecekti.