Mardin'deki Uluköy Mağarası'nda 400 bin yıllık yaşam izleri

• Mardin'deki Uluköy Mağarası kazılarının üçüncü sezonunda, Paleolitik Çağ'a ait silahlar, kazıyıcılar ve hayvan kemiklerinin yanı sıra bu yıl ilk defa obsidyen aletler bulundu.
• Yeni keşfedilen obsidyen aletlerin, Anadolu'daki insan toplulukları arası değiş tokuşun ve etkileşimin günümüzden 160 bin ila 200 bin yıl öncesine dayandığını gösterdi.
• Kazı, Kuzey Mezopotamya'da yapılan ilk ve tek Paleolitik dönem mağara kazısı olma özelliği taşıyor ve mağarada Homo Erectus'tan modern insana kadar en az dört farklı insan türünün yaşadığı düşünülüyor.

Mardin'in Kızıltepe ilçesine bağlı Gurs Vadisi'nde yer alan Uluköy Mağarası'nda, Mardin Müze Müdürlüğü başkanlığında yürütülen kurtarma kazıları üçüncü sezonunda da önemli sonuçlar vermeye devam ediyor. Mardin Artuklu Üniversitesi (MAÜ) Arkeoloji Bölümü'nden Doç. Dr. Ergül Kodaş'ın bilimsel danışmanlığında, 3 yıl önce bir yüzey araştırmasıyla tespit edilen mağaradaki çalışmalar titizlikle sürdürülüyor.

Geniş bir uzman ekibin yer aldığı kazı, MAÜ Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kodaş, Antropoloji Bölümünden Araştırma Görevlisi Dr. Çağdaş Erdem, Antropolog Dr. Birkan Gülseven, Dr. Charlotte Labedan Kodaş, Dr. Mübarek İpek, Öğretim Görevlisi Onur Dinç, Araştırma Görevlisi Bahattin İpek ve arkeologlar Mehmet Şan, Samet Akatay, Hatip Aksin, Esra Acar ile Rüstem Cin tarafından yürütülüyor.

Orta paleolitik döneme ait ilk obsidyen aletler bulundu

Bu yıl 23 metre uzunluğa ve 16 metre derinliğe ulaşan kazı alanında daha derin katmanlara inen ekipler, Paleolitik Çağ insanlarının kullandığı silahlara ve avladıkları hayvanlara ait kemik kalıntılarına ulaştı. Bu seneki bulguları daha da özel kılan ise ilk kez gün yüzüne çıkarılan obsidyen aletler oldu.

Bulunan tüm eserler, Mardin Müzesi bünyesindeki restorasyon, konservasyon ve analiz laboratuvarında uzmanlar tarafından incelenerek temizleniyor. Kazının bilimsel danışmanı Doç. Dr. Ergül Kodaş, 2022'de tespit ettikleri mağarada bazı tahribatlar nedeniyle 2023'te Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü izniyle kurtarma kazılarına başladıklarını belirtti.

Kodaş, özellikle Orta Paleolitik dönemin başına ve Erken Üst Paleolitik döneme ait çok sayıda yeni veriye ulaştıklarını ifade ederek, obsidyen buluntuların önemini şu sözlerle vurguladı:

"Obsidyenin değiş tokuş malzemesi olarak Geç Paleolitik dönemde kullanıldığını düşünüyorduk. Uluköy Mağarası'nda Orta Paleolitik dönem başlarında bulduğumuz tabakada ortaya çıkan obsidyen aletler aslında bu sirkülasyonun Anadolu'da, milattan önce 160 binle 200 bin yıl kadar daha eskiye gidebileceğini göstermesi açısından çok önemli. Bu sadece Mardin bölgesi için değil tarih öncesi dönemde yakın doğuda obsidyen ticaretinin olduğunu, insan sirkülasyonunun yaşandığını göstermesi açısından çok kıymetli."

En az dört farklı insan türü bu mağarada yaşadı

Doç. Dr. Kodaş, Türkiye'de 60-70 yıldır devam eden mağara kazıları olduğunu, Uluköy'ün ise henüz çok yeni olmasına rağmen insanlık tarihi için büyük önem taşıyan bulgular sunduğunu ifade etti. Kazının Güneydoğu Anadolu'da az sayıda yapılan Paleolitik çalışmalardan biri olması ve tüm Kuzey Mezopotamya'daki tek mağara kazısı olması, elde edilen verilerin değerini artırıyor.

Kodaş, elde edilen kemikler üzerinden genetik incelemeler de yapıldığını belirterek, buluntuların bölgesel çerçevenin ötesinde etkiler yaratma potansiyeli taşıdığına dikkat çekti. Kodaş, mağaranın tarihin akışını değiştirebilecek potansiyelini şu ifadelerle açıkladı:

"Buraya Homo Erectus'un son evresinde yerleşmeye başlamışlar. Büyük ihtimalle Arkaik Sapiensler, Neandertaller ve modern Sapiens, burada en az dört farklı insan türü yaşamış ve yaklaşık 300 bin-400 bin yıl boyunca iskan görmüş. Bu nedenle kazı çok önemli. İnsanlık tarihini özellikle yakın doğu merkezli olarak Afrika'dan çıkıp dünyaya yayılan bu insan türlerinin geçiş güzergahında olmasından dolayı Uluköy Mağarası insanlık tarihini değiştirebilecek bir potansiyele sahip."

Arkeolojik buluntuların tarihe ışık tutacağına inanıyoruz

İl Kültür ve Turizm Müdürü Ayhan Gök ise Mezopotamya'daki tek Paleolitik mağara kazısı olması nedeniyle çalışmaları büyük bir dikkatle takip ettiklerini belirtti. Gök, mağaranın yaklaşık 400-450 bin yıllık bir geçmişe sahip olduğunu ve bu yönüyle eşsiz bir kazı niteliği taşıdığını söyledi.

Sürecin henüz başında olmalarına rağmen çok sayıda buluntuya ulaşıldığını kaydeden Gök, sözlerini şöyle tamamladı:

"Süreç ilerledikçe çok daha kıymetli arkeolojik buluntulara ulaşmayı hedefliyoruz. Yaşam Mezopotamya'da başladı. Bölgedeki kazılarla tarihi katman katman takip edebiliyoruz. Uluköy kazısını diğer kazılardan ayıran en önemli unsur, bölgedeki tek Paleolitik mağara kazısı olması. Bu nedenle burada bulunacak arkeolojik buluntuların tarihe ışık tutacağına inanıyoruz."