Sultan İbrahim gerçekten deli miydi?

• Sultan İbrahim, ağabeyi IV. Murad'ın uyguladığı katı kurallar nedeniyle 22 yıl boyunca "Kafes" adı verilen odada, her an öldürülme korkusuyla yaşadı.
• Bu uzun süreli tecrit ve yaşadığı travmaların, tahta çıktığındaki davranışlarını ve psikolojisini derinden etkilediği bu nedenle psikonevroz hastası olduğu düşünülmektedir.
• Samur kürke ve ambere olan aşırı düşkünlüğü, ani öfke nöbetleri ve saraydaki güç odaklarının (özellikle annesi Kösem Sultan ve Cinci Hoca gibi figürlerin) etkisi altında kalması, "deli" olarak anılmasına zemin hazırladı.
• Tarihçiler, İbrahim'in klinik olarak "deli" olmasından ziyade, tecrübesiz, psikolojik olarak yıpranmış ve siyasi rakipleri tarafından kolayca manipüle edilmiş bir padişah olduğunu, "deli" yaftasının ise onu tahttan indirmek için kullanılan siyasi bir araç olduğunu vurgulamaktadır.

Ölüm korkusuyla geçen bir şehzadelik: Kafes travması

Sultan İbrahim'in kişiliğini anlamanın yolu, tahta çıkmadan önceki hayatını bilmekten geçer. Ağabeyi IV. Murad'ın saltanatı sırasında, diğer kardeşleri gibi kendisinin de her an öldürülebileceği korkusuyla yıllarını Topkapı Sarayı'ndaki Şimşirlik'te (Kafes) geçirdi.

Ağabeyinin vefat haberi kendisine ulaştığında dahi, bunun bir tuzak olduğuna inanarak odasından çıkmayı reddetti. Annesi Kösem Sultan'ın, IV. Murad'ın naaşını göstererek onu ikna etmesi, İbrahim'in nasıl bir ruh hali içinde tahta oturduğunun en net kanıtıdır.

Sultan İbrahim’in kendi el yazısı ile fikirlerini söylediği ve çektiği ızdırapları anlattığı hatt-ı hümâyûnlarının doktorlar tarafından incelenmesiyle psikonevroz hastası olduğu düşünülmektedir.

Saraydaki güç odaklarının etkisi ve tartışmalı kararları

Saltanatının ilk yıllarında, devlet yönetimi büyük ölçüde annesi Kösem Sultan ve dönemin liyakatli sadrazamı Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın elindeydi. Ancak zamanla padişah, çevresindekilerin ve özellikle "Cinci Hoca" olarak bilinen üfürükçü Karabaşzade Hüseyin Efendi'nin etkisi altına girdi.

Kemankeş Paşa'nın idam edilmesiyle birlikte devlet idaresinde kontrolü kaybetmeye başladı. Hazineyi tüketen aşırı israfları, samur kürk ve amber gibi lükslere olan tutkusu ve Girit seferi gibi önemli bir savaş sürerken aldığı mantıksız kararlar, hem halkın hem de devlet erkanının tepkisini çekti.

"Deli" lakabı bir yafta mıydı, yoksa gerçek bir teşhis mi?

Sultan İbrahim'in davranışları şüphesiz dengesiz ve bir hükümdara yakışmayacak nitelikteydi. Ancak modern tarihçiler, bu eylemlerin ardındaki nedenlere odaklanarak "deli" yaftasını sorgulamaktadır.

Onu tahttan indiren ve katline ferman veren siyasi iradenin, bu eylemlerini meşrulaştırmak için padişahın akli dengesinin bozuk olduğunu öne sürmesi, tarihi bir gereklilikti. Sonuç olarak, Sultan İbrahim'in klinik anlamda bir "deli" olmaktan çok, yaşadığı ağır travmaların sonucu olarak akli ve duygusal dengesi bozulmuş, tecrübesiz ve kolay yönlendirilen bir kişilik olduğu görüşü bugün daha fazla kabul görmektedir.