Uluslararası Uzay İstasyonu 25 yaşında

• ISS, 31 Ekim 2000'de Kazakistan'dan fırlatılan Expedition 1 ekibinin dört aylık göreviyle hayata geçti ve uzun süreli yaşam sistemleri monte edildi.
• İstasyon, 26 ülkeden 290'dan fazla kişiyi ağırladı; bunlar arasında uzay turistleri ve film yönetmenleri de bulunuyor.
• NASA verilerine göre, ISS 110 ülkeden 5.000'den fazla araştırmacının yürüttüğü 4.000'den fazla deneye ev sahipliği yaptı.
• ISS'nin 2030'da emekliye ayrılması ve NASA'nın SpaceX'e yaklaşık 1 milyar dolar ödeyerek sistemi okyanustaki ıssız bir bölgeye kontrollü inişle hizmet dışı bırakması planlanıyor.

Uzayda insan yaşamının 25 yıllık dönüm noktası

ABD ve Rusya’dan oluşan Expedition 1 ekibi, 31 Ekim 2000’de Kazakistan’dan fırlatıldı ve iki günlük yolculuk sonunda 109 metre uzunluğundaki ISS’ye ulaştı. Ekibin görevi, daha önce kimsenin yapmadığı şekilde, uzayda dört ay kalarak istasyonun yaşam destek ve iletişim sistemlerini kurmaktı.

Son 25 yılda ISS, altı yatak odalı bir evden daha büyük yapısıyla dikkat çekti; iki banyo, bir spor salonu ve panoramik bir pencereye sahip bu uzay laboratuvarının basınçlı hacmi 1.005 metreküpe, kütlesi ise neredeyse 420.000 kilograma ulaştı. İstasyon, insanlar için Ay'a geri dönüşü hedefleyen Artemis görevleri ve gelecekteki Mars yolculukları için başlıca eğitim alanı olarak kullanılıyor.

Uluslararası iş birliğinin mimarisi

ISS'in temelleri, uzayda yaşama hayaliyle 1950'li yıllarda ABD hükümeti tarafından atıldı ve 1984'te Başkan Ronald Reagan tarafından onaylandı. Projeye Avrupa, Kanada ve Japonya'dan ortaklar da dahil oldu. NASA’nın ifadesiyle, 1994'ten 1998'e kadar süren Mekik-Mir programı, ISS’nin “yolunu açtı” ve uzayda "işbirliği ve keşif çağını" başlattı.

Avrupa Uzay Ajansı (ESA), 1988'de NASA ile imzaladığı mutabakat zaptı ile projeye katıldı. ESA, fizik, malzeme ve yaşam bilimleri araştırmalarında uzmanlaşan Avrupa Columbus laboratuvarını inşa etti. Ayrıca, istasyona erzak ve itici madde taşıyan Otomatik Transfer Aracı (ATV) adı verilen ikmal gemileri üretti. Bu uluslararası iş birliğinin nihai sonucu, Dünya yörüngesine giren en büyük insan yapımı nesne oldu.

Tarihe geçen duygusal ve zorlu anlar

ISS, 25 yıllık tarihinde tarihi ve kişisel birçok anıya sahne oldu. İlk astronotlardan Rus Yuri Malenchenko, 2003 yılında Dünya’dan 380 kilometre yükseklikte eşi Ekaterina Dmitriev ile evlendi. 2004 yılında Amerikalı Mike Fincke, eşinin kızları Tarali'yi doğururken olan biteni ISS’den dinledi ve eşinin ailesinin dilinde "yıldız" anlamına gelen bir isim seçti.

Ancak istasyonda hüzünlü anlar da yaşandı; 2007’de Amerikalı Daniel Tani, annesinin trafik kazasında öldüğü haberini istasyonda aldı. En yakın tarihli ve unutulmaz görevlerden biri ise 2024'te yaşandı. Boeing’in yeni Starliner kapsülünü test etmek üzere istasyona çıkan astronotlar Butch Wilmore ve Suni Williams, kapsülün güvenliğiyle ilgili endişeler nedeniyle dokuz aydan fazla mahsur kaldılar. NASA, sonunda Elon Musk’a ait SpaceX’i devreye sokarak astronotları Dünya’ya geri getirdi.

Bilimsel miras ve geleceğe hazırlık

ISS, 110 ülkeden 5.000'den fazla araştırmacının yürüttüğü 4.000'den fazla deneye ev sahipliği yaparak büyük bir bilimsel miras yarattı. İstasyonda yürütülen testler sayesinde bilim insanları, uzay istasyonları arasındaki ticari uçuşlarda kullanılabilecek yaşam destek sistemleri geliştirdi. Araştırmacılar ayrıca sebzeler, tahıllar ve baklagiller dahil 50'den fazla bitki türü yetiştirerek, gelecekte sevkiyata ihtiyaç duymadan uzayda yaşamı sürdürme yöntemlerini deniyor.

Astronotlar, araç gereç ve yedek parçaların istasyonda 3D yazıcıyla üretilmesi konusunda da öncülük etti. İstasyonu ziyaret edenler arasında, 2001’de Ruslarla uçan Kaliforniyalı milyarder Dennis Tito ve 2021’de Ruslarla uzaya çıkan bir film ekibi gibi özel müşteriler de yer aldı.

İstasyonun sonu: 2030'da kontrollü iniş

Yüksek sayıda kenetlenme, ayrılma ve uzaydaki aşırı sıcaklık değişimleri nedeniyle "teknik ömrünün" sonuna yaklaşan ISS, 2030 yılında emekliye ayrılacak. Rusya, Amerikalılarla ISS üzerinde 2028’e kadar çalışmaya devam edecek. NASA, istasyonu emekliye ayırdıktan sonra tüm sistemi yörüngeden çıkaracak.

ISS, önce Dünya’ya daha yakın bir yörüngeye indirilecek, ardından Pasifik Okyanusu’ndaki ıssız bir bölgeye kontrollü iniş yapacak bir yeniden giriş göreviyle hizmet dışı bırakılacak. NASA, bu görevi gerçekleştirmesi için SpaceX’e yaklaşık 1 milyar dolar ödeme yapmayı planlıyor. ABD, gelecekteki Ay ve Mars misyonları için yörüngede ISS’nin yerini alacak “ticari olarak sahip olunan ve işletilen platformlar” kullanmayı hedefliyor.