The European Council on Foreign Relations: Sudan iç savaşında bir yılda neler yaşandı?

İngiltere merkezli düşünce kuruluşlarından The European Council on Foreign Relations'da, birinci yılını geride bırakan Sudan iç savaşında yaşananların ve ülkedeki insani krizin değerlendirildiği bir analiz yayınlandı.

Bir yıl önce Sudan Silahlı Kuvvetleri ve paramiliter bir güç olan Hızlı Destek Güçleri arasında başlayan Sudan iç savaşının ülkeyi büyük bir felaketee sürüklediği belirtilen analizde, taraflar arasında yaşanan çatışmaların sonuçları ve barış görüşmelerinin neden başarısız olduğuna dair bilgiler de verildi.

Analizde ayrıca; ülkedeki insani felaketin, dünyada daha önce benzeri görülmemiş bir noktaya ulaştığına dikkat çekildi.

İşte The European Council on Foreign Relations'da yayınlanan analiz:

Sudan, 16 Nisan 2023'te ülkenin ordusu Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) ile Hızlı Destek Güçleri (RSF) olarak bilinen paramiliter bir grup arasında çatışmaların patlak vermesinden bu yana iç savaşın içinde.

İç savaş, ülkede zaten tehlikeli olan insani durumu daha da kötüleştirdi ve kitlesel açlık koşullarının yayılmasına neden oldu.

Bu arada komşu ülkeler bir milyondan fazla mülteciyi kabul ederek Afrika Boynuzu ve Sahel bölgelerinde daha geniş çaplı istikrarsızlık riski yarattı.

Sudan'daki çatışmanın nedeni nedir?

Savaşan iki taraf daha önce müttefikti ve 2019 yılında, devrilmeden önce otuz yıl boyunca ülkeyi yöneten diktatör Ömer El Beşir'i devirmek için güçlerini birleştirmişlerdi.

Sudan Silahlı Kuvvetleri lideri General Abdülfettah el-Burhan, fiili devlet başkanı olarak Ömer El Beşir'i yerini aldı. Burhan, 2021 yılında Sudan'ın geçici hükümetini deviren ikinci bir darbenin düzenlenmesinde Hemedti olarak da bilinen Hızlı Destek Güçleri Generali Mohamed Hamdan Dagalo tarafından desteklendi.

Ancak sivil bir hükümete geçiş için yapılan uluslararası baskının ortasında, Hızlı Destek Güçleri ulusal orduya entegre etme çabası, Nisan 2023'ün ortalarında Hemedti'nin şiddetli isyanını tetikledi.

Çatışmalar kısa sürede başkent Hartum ve çevresinde, Kuzey ve Batı Kordofan vilayetlerinde ve batı Darfur bölgesinde yoğunlaştı. Bu arada barış görüşmelerine aracılık etmek veya geçici bir hükümet kurmak için gösterilen uluslararası çabalar başarısız oldu.

Bunlar arasında Amerika Birleşik Devletleri ve Suudi Arabistan'ın sponsorluğunda yapılan ve en az on altı başarısız ateşkesle sonuçlanan müzakerelerin yanı sıra Afrika Birliği ve diğer bölgesel bloklar tarafından önerilen başarısız barış planları da yer aldı.

Temmuz 2023'te Sudan'ın komşularıyla Mısır öncülüğünde yapılan bir konferans insani yardım koridorları ve siyasi diyalog için bir çerçeve oluşturdu. Ancak çatışmayı çözmedi ve savaşan her iki taraf da koridorları kapatarak yardımların ulaştırılmasını engelledi.

Bu arada Sudan hükümeti, Hızlı Destek Güçler lideri Hemedti'ye erişimi nedeniyle Doğu Afrika ülkelerinden oluşan Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD) ile ilişkilerini kesti ve bazı yabancı medya kuruluşlarının ülkeye girişini yasakladı.

Amerika Birleşik Devletleri barış görüşmelerini yeniden başlatmayı hedeflediğini söylese de müzakere çabaları durmuş durumda.

İnsani durum ne kadar kötü?

Sudan'da çatışmalar başlamadan önce de ciddi bir insani kriz yaşanıyordu.

15 milyondan fazla insan ciddi gıda güvensizliği ile karşı karşıyaydı ve 3,7 milyondan fazla kişi ülke içinde yerinden edilmişti. Ülke ayrıca çoğunluğu Güney Sudan'dan olmak üzere yaklaşık 1.3 milyon mülteciye ev sahipliği yapıyordu.

BM mülteci ajansına göre, Nisan 2023'ten bu yana 8,6 milyondan fazla insan zorla yerinden edildi.

Bunların 6,6 milyondan fazlası ülke içinde yerinden edilirken, 1,8 milyona yakını komşu ülkelere kaçan mültecilerden oluşuyor. Nisan 2024 itibariyle, Sudan'daki çatışmalarda on beş binden fazla kişinin öldüğü teyit edilmiştir. Ancak gerçek rakamın çok daha yüksek olması muhtemeldir.

Çatışma ayrıca, Sudan'ın altyapısını tahrip ediyor. Hava saldırıları ve bombardıman yoğun yerleşim bölgelerindeki hastaneleri, hapishaneleri, okulları ve diğer tesisleri vurdu.

Sağlık yetkilileri, sağlık koşullarının hızla kötüleşmeye devam etmesi ve milyonlarca insanın temiz suya erişiminin olmaması nedeniyle kolera, dang humması ve sıtmanın çeşitli eyaletlerde dolaştığı konusunda uyarıda bulundu.

Aynı zamanda, artan gıda ve yakıt maliyetleri, şu anda yaklaşık on sekiz milyon insanı etkileyen gıda güvensizliğini daha da kötüleştiriyor. Dünya Gıda Programı, çatışmaların durdurulmaması halinde Sudan'ın "dünyanın en büyük açlık krizine" sahne olabileceğini söylüyor.

BM tahminlerine göre toplamda yaklaşık yirmi beş milyon insan, yani Sudan nüfusunun yarısından fazlası, yardıma ve korunmaya ihtiyaç duyuyor.

Mülteciler nereye gidiyor?

570,000'den fazla kişi ya da tüm yeni mültecilerin yüzde 45'i batıya, Çad'a yöneldi. 500,000'den fazla mülteci de daha önce Sudan'a kaçmış ve bu çatışma nedeniyle ülkelerine geri dönmüş olan Güney Sudanlılardan oluşuyor. Geri kalan mülteciler ise Orta Afrika Cumhuriyeti, Mısır ve Etiyopya'ya kaçmışlardır ki bu ülkelerin hepsinde de oldukça büyük mülteci ve ülke içinde yerinden edilmiş nüfuslar bulunmaktadır.

BM uzmanları Sudan'ın dünyanın en büyük ülke içinde yerinden edilme krizini yaşadığını ve çatışmalar devam ettikçe toplam mülteci sayısının artmaya devam edeceğini söylüyor.

Mültecilerin çoğunluğunu, cinsel saldırı ve cinsiyete dayalı şiddete karşı daha savunmasız olan kadın ve çocuklar oluşturuyor.

Komşu ülkeler nasıl tepki verdi?

Sudan'ın komşularının çoğu, kendi iç sorunlarının yanı sıra mülteci akınıyla da başa çıkmaya çalışıyor.

Sudan'a sınırı olan yedi ülkeden beşi yakın zamanda iç çatışma yaşadı ve daha önce Etiyopya ve Güney Sudan'daki şiddet ve kıtlıktan kaçan mülteciler şimdi Sudan vatandaşlarıyla birlikte kendi ülkelerine dönüyor.

Ayrıca çatışmalar tırmandıkça yabancı müdahalesine ilişkin endişeler de artıyor. Mısır'ın Sudan Silahlı Kuvvetler ile yakın bağları bulunurken, Rusya destekli Libyalı diktatör Halife Hafter de Hızlı Destek Güçleri'ne askeri malzeme gönderdi.

Sudan ordusu ve ABD'li milletvekilleri de Birleşik Arap Emirlikleri'ni Sudan Silahlı Kuvvetleri'e askeri malzeme sağlamakla suçladı ancak Abu Dabi bunu reddetti.

Kriz aynı zamanda Nil Nehri su kaynakları ve Sudan'dan geçen birkaç büyük petrol boru hattı üzerindeki bölgesel ekonomik işbirliği için de yaklaşan bir tehdit oluşturdu. İklim değişikliği, yıkıcı kuraklık ve sellere katkıda bulunarak göçmenlerin yerlerinden edilmesini arttırdı ve doğal kaynaklara erişim üzerindeki baskıyı arttırdı.

Ülkenin Kızıldeniz boyunca uzanan limanları da Yemen'deki İran destekli Husi isyancı hareketinin gemilere yönelik artan saldırıları nedeniyle tehlikeli bir konumda.

BM uzmanları Sudan'ın komşularının çok daha fazla yardıma ihtiyacı olduğunu söylüyor.

Orta Afrika Cumhuriyeti, kendi iç çatışmaları nedeniyle gelen mülteci akınlarıyla başa çıkamayacak durumda olduğu için daha fazla yardım çağrısında bulundu.

Çad, çatışmaların başlamasının hemen ardından Sudan'la olan kara sınırını kapattı ancak karşıya geçmeyi başaran mültecilere yardım etmeye devam ediyor. ABD'nin Birleşmiş Milletler Büyükelçisi Linda Thomas-Greenfield, Washington'un BM Güvenlik Konseyi'ni Çad üzerinden Sudan'a bir yardım ulaştırma operasyonu düzenlemesi için zorladığını söyledi.

Mısır'ın sınırı hala açık, ancak geçişler genellikle günlerce gecikiyor ve buradaki göçmenler büyük zorluklarla karşılaşıyor.

Çad, Cibuti, Mısır, Eritre, Kenya ve Güney Sudan dahil olmak üzere Afrika Boynuzu ve Sahel bölgelerindeki birçok ülke, bu sorunları kaynağında durdurmak umuduyla barış görüşmelerine katıldı.

Uluslararası kuruluşlar ne yaptı?

BM'ye bağlı bir dizi kurum, fon ve programlarını yıllardır Sudan'da uygulamaya çalışıyor.

Birleşmiş Milletler ve insani yardım ortakları, 2024 yılının başından bu yana ülke genelinde iki milyondan fazla insana gıda, su ve tıbbi hizmetler de dahil olmak üzere hayat kurtarıcı yardım sağladı ve yıl sonuna kadar on beş milyona yakın insana ulaşmayı hedefliyor.

Çatışma, Birleşmiş Milletler ve yardım kuruluşlarını ülke içindeki operasyonları geçici olarak durdurmaya veya küçültmeye zorladı.

Birleşmiş Milletler'in Sudan için 2024 yılında yaptığı 2,7 milyar dolarlık yardım çağrısının sadece yüzde 6'sı finanse edilmiş durumda. Geçen yılki çağrı ise talep edilen 2,6 milyar doların çok altında kaldı.