İngilizlerin gözünden Çanakkale'deki başarısızlıklarının 5 nedeni

Gelibolu'da ne oldu?

Gelibolu harekâtı korkunç bir trajediydi. Müttefiklerin Gelibolu yarımadasını Osmanlı İmparatorluğu'ndan alma ve stratejik açıdan önemli Çanakkale Boğazı'nın kontrolünü ele geçirme girişimi, kibir, kan ve acı dolu bir ortamda başarısızlığa uğradı.

Çanakkale Boğazı'nın efsanevi Troya kentinin hemen karşısında yer alması, klasik tonları ile ''biraz daha şansla'' nelerin başarılabileceğine dair zengin bir ''korkunç keşkeler'' mitolojisi yaratılmasına yardımcı olmuştur.

Modern silah sistemlerine karşı yapılan ilk çıkarma olan Helles'teki kumsal çıkarması inanılmaz kahramanlıklara sahne olmuş ve V Plajı'ndaki denizi kanla kızıla boyamıştır.

Gelibolu bugün Avustralya ve Yeni Zelanda Ordu Birlikleri'nin Anzak Koyu'nda küçük bir köprübaşı oluşturma başarısıyla eşanlamlıdır. Karmakarışık çukurlar ve sırtlardan oluşan bu labirent Avustralyalılar için hala kutsaldır.

Ancak tüm bunlara rağmen kampanya tam bir başarısızlıktı. Asıl soru neden? İşte beş olası neden...

1-) Gelibolu harekatı kötü tasarlanmıştı

Birinci Dünya Savaşı, Almanya ve Fransa'nın devasa ordularının 1914'te Batı Cephesi'nde savaşa girmesiyle durdu. Osmanlı Türkleri Aralık 1914'te Kafkas dağlarında Ruslara saldırınca, Rusya müttefiklerinden yardım istedi.

İngilizler başka bir yerde tamamen kararlıydı ancak o sırada Amirallikte bulunan Winston Churchill liderliğindeki bir grup politikacı, Asya ve Avrupa'yı ayıran Çanakkale boğazlarının kontrolünü ele geçirmeyi amaçlayan Gelibolu yarımadasına yapılacak bir saldırı ile Rusya'ya yardım etmeye çalıştı.

Bunun Almanya'yı ''destekleyen'' müttefiklerden birini ortadan kaldıracağı, kararsız Balkan devletlerini etkileyeceği ve Doğu Cephesi'ndeki Rus silahlarını besleyecek mühimmatın ihracatı için Rusya'nın Karadeniz limanlarına giden deniz yolunu açacağı iddia ediliyordu.

Bunların çoğu saçmalıktı. Almanya için bir arka kapı yoktu; zafere giden kolay bir yol yoktu;
onu destekleyen müttefikler yoktu. Almanya iç iletişim hatları üzerinden hareket ediyordu ve bir Türk yenilgisi durumunda bile Avusturya-Macaristan müttefiklerini desteklemek için sadece takviye kuvvetler gönderecekti.

Son olarak İngiltere'nin kendi orduları için yeterli mühimmatı yoktu. Britanya savaşa olduğu gibi girmek zorundaydı; hayalperestlerin hayal ettiği gibi değil. Alman orduları Fransa'nın derinliklerindeydi ve Britanya müttefikini kaderine terk edemezdi.

Batı Cephesi'nin önceliği, Gelibolu seferine hiçbir zaman başarı şansı verecek kadar adam ve silah verilemeyeceği anlamına geliyordu. Bu nedenle asla başlatılmamalıydı.

2-) İngiliz ordusu hazır değildi

1915'in İngiliz Ordusu henüz savaşa hazır değildi. Dikenli teller, makineli tüfekler ve toplarla iyice mevzilendikten sonra Gelibolu harekâtının Türk birliklerine karşı herhangi bir şansı olması için yeterli silah ya da mermi yoktu.

Başarı, henüz var olmayan yüzlerce topun, henüz eğitilmemiş topçular tarafından ateşlenmesini, henüz icat edilmemiş karmaşık topçu tekniklerinin kullanılmasını ve henüz üretilmemiş yüz binlerce merminin ateşlenmesini gerektiriyordu.

Savaşın sıcağında henüz acı verici bir şekilde geliştirilmemiş piyade taktikleri ve henüz hayal edilmemiş destek silahları gerektiriyordu. Gelibolu, o cahil yılda başlatılan tüm seferlerin başarısızlıklarını paylaşıyordu.

Gerçekçi hedeflerin eksikliği, tutarlı bir planın olmaması, bunun ilk seferleri olacağı deneyimsiz birliklerin kullanılması, haritaların ve istihbaratın anlaşılamaması veya düzgün bir şekilde dağıtılamaması, ihmal edilebilir topçu desteği, tamamen yetersiz lojistik ve tıbbi düzenlemeler, düşmanın büyük ölçüde küçümsenmesi, beceriksiz yerel komutanlar, bunların hepsi amansız bir felakete yol açan yanlış yerleştirilmiş aşırı güven kırbaçlarıyla kaplandı.

Gelibolu daha başlamadan lanetlenmişti. Her geçen gün acıyı biraz daha uzattı ve öyle bir felaketle sonuçlandı ki bu felaket ancak kibirli palavralarla gizlenebildi.

3-) Yetersiz Liderlik

İngiliz komutan, İngiltere'nin en büyük askerlerinden biri olan General Sir Ian Hamilton idi. Aptal değildi ama Gelibolu için yaptığı planlar ölümcül derecede karmaşıktı. Her biri diğerinin başarısına bağlı olan, ancak işler ters gittiğinde yalnız kalan birden fazla saldırı başlattı.

Bir bütün olarak ele alındığında, planları tamamen gerçek dışıydı. Her şeyin yolunda gitmesi gerekiyordu ama planları inanılmaz kahramanlıklar gerektiriyordu, acemi birliklerin gaziler gibi performans göstermesi ve beceriksiz astların Napolyon gibi liderlik etmesi gerekiyordu.

Hepsinden önemlisi, planları Türklerin çok az direniş göstermesini gerektiriyordu. Çıkarma başarısız olduğunda kendisi dışında herkesi suçladı.

Arkamızda bir sürü olumsuz etki vardı: Fransa'daki kendi Genel Karargâhımız, Savaş Bakanlığı'nın imparatorluk genelkurmay başkanı, Amiralliğin birinci deniz lordu, Fransız kabinesi ve İngiliz basınının en iyi örgütlenmiş kısmı.

Kader böyle istedi. Zayıf kalpler ve cılız iradeler bir süreliğine Anzak, Helles ve Suvla fedakarlıklarını boşa çıkarmayı başarmış gibi görünüyordu. Sadece ölüler sonuna kadar dayandı.

General Sir Ian Hamilton

Hamilton'ın karşısında bir Alman, General Otto Liman von Sanders vardı. İstikrarlı bir profesyonel olan Liman, İngilizlerin ne yaptığını anlayana kadar yedeklerini elinde tutmuş ve onları yıkıcı bir etki yaratmak için kullanmıştır. Türk astlarından biri olan Albay Mustafa Kemal konusunda çok şanslıydı.

Kemal, 25 Nisan'da 57. Alayını Anzaklara karşı harekete geçirirken söylediği tüyler ürpertici sözler efsaneye dönüşmüştür:

Ben size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölene kadar geçecek zaman içinde yerimizi başka birlikler ve komutanlar alabilir.

Albay Mustafa Kemal

Bu yılmaz savaşçı ruh, Türk birliklerine zafer için ilham verdi.

4-) Türkler deneyimliydi ve iyi yönetiliyordu

Savaştan sonra Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk olan Albay Mustafa Kemal, vatandaşlarının Gelibolu'da gösterdiği cesaret ve kararlılığı özetlemiştir. Türk askerlerinin büyük bir kısmı 1912-13 Balkan savaşlarında savaşmışlardı ama hepsi de hayatın zor olduğu bir ülkeden geliyordu.

Anavatanlarını savunmak için savaşırken sert, iyi disiplinli askerler oldular.

Ama bir de Arıburnu kıyılarına en gelişmiş savaş makineleriyle donanmış olarak çıkan düşmanı düşünün, (onlar) büyük ölçüde bu kıyılarda kalmaya zorlandılar. Böylesine güçlü bir düşmana karşı vatan ve din sevgisi ve kahramanlıkla başkentleri İstanbul'un kapılarını koruyan subaylarımız ve askerlerimiz gurur duyacağımız bir statüye hak kazanmışlardır.

Emrim altında savaşan birliklerin tüm mensuplarını kutluyorum. Hayatlarını feda edenleri derin ve ebedi hürmetle anarım...

Albay Mustafa Kemal

Buna karşılık, İngiliz 29. Tümeni ve iki Fransız tümeni dışında, savaşa katılan Müttefik birliklerinin çoğu yetersiz eğitimliydi. Anzaklar, Kraliyet Deniz Tümeni'nin yedekleri, Territorials ve Kitchener'in 1914'te kurduğu Yeni Ordular'ın ilki istekli değildi; sadece Gelibolu gibi acımasız bir ortamda savaşa henüz hazır değillerdi.

Türkler deneyimliydi ve iyi yönetiliyorlardı. Kazanmaya kararlıydılar ve kazandılar da.

5-) Lojistik bir kâbustu

Birleşik Krallık yaklaşık 2.000 mil uzaktaydı ve en yakın ''gerçek'' üs, geniş rıhtımları, vinçleri, mavnaları, römorkörleri ve bol işgücüyle Mısır'daki İskenderiye'ydi. Yine de İskenderiye'den Gelibolu'ya yaklaşık 700 mil uzaklıktaydı.

Helles'ten yaklaşık 60 mil uzaklıktaki Limni adasındaki Mudros ileri üssü iyi bir doğal demirleme yerine sahipti. Ancak sunduğu tek şey buydu, liman tesisleri yoktu. Burayı bir askeri ikmal üssü haline getirmek için olağanüstü bir çalışma gerekiyordu.

İmroz'da gelişmiş bir ikmal deposu vardı ama o zaman bile Gelibolu yarımadasına kadar 15 millik bir açık deniz vardı ve binlerce tonluk gerekli gıda maddesi ve mühimmatın açık sahillere indirilmesi gerekiyordu.

Ellerindeki tek şey derme çatma iskelelerdi ve bunlar da denizin ham gücü karşısında kısa ömürlüydü. Seferin her günü Türk mermileri kumsallara düşerken, kısa süre sonra U-botları açıkta pusuya yattı.

Gelibolu, sorumlu bir kurmay subayın saçını başını yolmasına neden olacak lojistik bir kâbustu. Bir savaş yöntemi olarak ise delilikti...

Peter Hart, Birinci Dünya Savaşı konusunda uzmanlaşmış bir askeri tarihçidir. Gallipoli kitabının yazarıdır.