İngiltere’nin Pompeii’si

2,850 yıl önce yaz sonları. Bir yangın, İngiltere'nin doğusundaki sulak alanların arasından geçen bataklıklı, yavaş akan bir nehrin üzerine tünemiş bir köyü sarar.

Sadece dokuz ay önce odun, saman, çim ve kilden inşa edilen sıkışık yuvarlak evler alevler içinde kalır.

Sakinleri, yarısı yenmiş bir kase yulaf lapasının içindeki tahta kaşık da dahil olmak üzere tüm eşyalarını geride bırakarak kaçar. Kapana kısılan ve diri diri yanan besili kuzuları kurtarmak için zaman yoktur.

Bu sahne, arkeologlar tarafından yakalanan, Tunç Çağı sonu Britanya'sında, günümüzde Peterborough kasabası yakınlarında bulunan ve Must Çiftliği olarak bilinen bir zamanların gelişen topluluğuna ait canlı ve dokunaklı bir enstantanedir.

Araştırma ekibi Çarşamba günü, Cambridgeshire bölgesinde 1.4 milyon dolar (1.1 milyon £) harcayarak gerçekleştirdikleri kazı ve analiz çalışmalarını anlatan iki ciltlik bir monografi yayınladı.

Konunun uzmanları tarafından "arkeolojik bir nirvana" olarak tanımlanan bu alanın, MS 79 yılında Vezüv Yanardağı'nın patlamasıyla sonsuza dek donan ve antik Roma hakkında eşsiz bilgiler veren kente atıfta bulunarak, Britanya'da "Pompeii önermesini" karşılayan tek alan olduğunu söylüyorlar.

Cambridge Üniversitesi Cambridge Arkeoloji Birimi'nde arkeolog olan ve 2016 yılında kazı yapan 55 kişilik ekibin bir üyesi olan Chris Wakefield: "Tipik bir Tunç Çağı bölgesinde, eğer bir eviniz varsa, muhtemelen yerde bir düzine direk deliği vardır ve bunlar bir zamanlar durduğu yerin karanlık gölgeleridir.

Eğer gerçekten şanslıysanız, birkaç çanak çömlek parçası, belki de içinde hayvan kemikleri olan bir çukur bulursunuz. Bu, o sürecin tam tersiydi. İnanılmazdı," diyor

"Tüm balta izleri ahşabı şekillendirmek ve yontmak için kullanılmıştı. Bunların hepsi taze görünüyordu, sanki geçen hafta biri tarafından yapılmış olabilirlerdi," diye ekledi Wakefield.

Alanın ve içindekilerin dikkat çekici bir şekilde korunmuş olması, arkeoloji ekibinin Tunç Çağı toplumuna dair kapsamlı yeni bilgiler edinmesini sağladı - MÖ 9. yüzyılda Britanya'da günlük yaşamın nasıl olduğuna dair mevcut anlayışı altüst edebilecek bulgular.

Romalıların Britanya'ya gelişinden 8 yüzyıl öncesine tarihlenen alanda, nehir yatağından yaklaşık 2 metre yukarıda duran ve sivriltilmiş direklerden oluşan 2 metrelik bir çitle çevrili dört yuvarlak ev ve kare bir giriş yapısı ortaya çıkarıldı.

Arkeologlar yerleşimin muhtemelen iki kat daha büyük olduğuna inanıyor. Ancak 20. yüzyıldaki taşocakçılığı diğer kalıntıları yok etti.

Yangından dolayı kömürleşmiş olsa da, kalan binalar ve içindekiler, fens veya sulak alanların oksijensiz koşulları nedeniyle son derece iyi korunmuş ve arkeolojik kayıtlarda nadiren hayatta kalan birçok ahşap ve tekstil ürünü içeriyor.

Yerleşimin izleri bir arada, rahat bir ev hayatı ve göreceli bolluk tablosu çizmektedir.

Araştırmacılar, kavanoz, kase, fincan ve tencere gibi 128 seramik eser ortaya çıkardı ve yangın sırasında 64 tencerenin kullanımda olduğu sonucuna vardı. Ekip bazı saklanmış kapları düzgünce iç içe yerleştirilmiş olarak buldu.

Alanda bulunan ketenden yapılmış tekstil ürünleri yumuşak, kadifemsi bir his veriyordu ve düzgün dikiş ve etek uçlarına sahipti, ancak giysi parçalarını tek tek tanımlamak mümkün değildi.

Ahşap eserler arasında söğüt, kızılağaç ve akçaağaçtan oyulmuş kutular ve kaseler, birçoğunun ipliği hala takılı olan 40 bobin, çeşitli aletler ve 15 ahşap kova yer alıyordu.

Wakefield, "Bu kovalardan birinin... dibinde bir sürü kesik izi vardı, bu yüzden Tunç Çağı mutfağında yaşayan insanların doğaçlama bir doğrama tahtasına ihtiyaç duyduklarında kovayı ters çevirip doğrama yüzeyi olarak kullandıklarını biliyoruz" dedi.

"Bu küçük anlar bir araya gelerek neler olup bittiğine dair daha zengin, daha dolu bir resim ortaya koyuyor."

Her şeyin durmasına neden olan olayın koşulları hala biraz gizemini koruyor. Araştırmacılar yangının yaz sonu ya da sonbahar başında meydana geldiğini düşünüyor çünkü bir hane tarafından saklanan kuzuların iskelet kalıntıları, tipik olarak ilkbaharda doğan hayvanların üç ay ila altı aylık olduğunu gösterdi.

Ancak, yıkıcı yangına tam olarak neyin sebep olduğu belirsizliğini koruyor. Yangın kazara ya da kasıtlı olarak başlatılmış olabilir.

Araştırmacılar bölgede 3 metreden uzun sapları olan bir yığın mızrak buldu ve birçok uzman o dönemde savaşın yaygın olduğunu düşünüyor. Ekip bir adli tıp yangın müfettişiyle birlikte çalıştı ancak sonuçta yangının nedenine işaret eden belirli bir "dumanı tüten silah" ipucu tespit edemedi.

"Arkeolojik bir alan yapboz gibidir. Tipik bir sit alanında 500 parçadan 10 ya da 20'sine sahip olursunuz," diyor Wakefield. "Burada elimizde 250 ya da 300 parça vardı ama yine de bu büyük yangının nasıl çıktığına dair tam bir resim elde edemedik."

University College London Arkeoloji Enstitüsü'nde Britanya'nın geç dönem prehistoryası profesörü olan Mike Parker Pearson, hem raporu hem de bölgeyi "istisnai" olarak nitelendirdi. Kendisi araştırmada yer almadı.

Pearson e-posta yoluyla yaptığı açıklamada, "Yangın bölge sakinleri için bir felaket olmuş olabilir ama arkeologlar için bir nimet, Tunç Çağı'ndaki yaşamın eşsiz bir fotoğrafı" dedi.

Korunan dört evdeki eşyalar "dikkat çekici ölçüde tutarlıydı". Her birinde oraklar, baltalar, oyuklar ve saç ya da kumaş kesmek için kullanılan el usturalarından oluşan bir alet takımı bulunuyordu.

En büyüğünde yaklaşık 50 metrekare taban alanı bulunan konutların her birinin, modern bir evdeki odalarla karşılaştırılabilecek farklı etkinlik alanlarına sahip olduğu görüldü.

Parker Pearson, "Arkeoloji ekibi, tüm bu buluntuların - çömlekler, dokuma ağırlıkları, aletler ve hatta koyun dışkıları - konumlarını belirleyerek, evlerin iç mekan kullanımını yeniden yapılandırdı" dedi.

"Mutfak alanı doğuda, depolama ve dokuma alanı güney ve güneydoğuda, kuzular için ağıl alanı ve uyku alanı kuzeybatıdaydı, ancak her evin kapısının nerede olduğunu bilmiyoruz."

Bulunan eşyaların hepsi pratik kullanıma yönelik değildi, örneğin 49 cam boncuk ve kehribardan yapılmış diğerleri gibi. Arkeologlar ayrıca, muhtemelen kaybedilen bir sevilenin hatırası olan, dokunulduğunda pürüzsüz hale gelen bir kadın kafatası da ortaya çıkardı.

Araştırmacıların bulduğu bazı eşyalar 27 Nisan'dan itibaren Peterborough Müzesi ve Sanat Galerisi'nde "Tunç Çağı Yerleşimi Must Farm ile Tanışın" başlıklı bir sergide sergilenecek.

Biyolojik kalıntıların laboratuvar analizleri, topluluğun bir zamanlar tükettiği yiyecek türlerini ortaya çıkardı. Üzerinde yapımcısının parmak izleri bulunan bir çömlek kâsede, hayvansal yağla karıştırılmış bir buğday lapası olan son yemek bulunmuştur.

Kase ve çömleklerin kimyasal analizleri geyikle birlikte bal izleri de göstermiştir; bu da yemekleri kullanan insanların balla sırlanmış geyik eti yemiş olabileceklerini düşündürmektedir.

Evlerin bulunduğu yerin altındaki atık yığınlarında bulunan antik dışkı, topluluğun sahiplerinin yemek artıklarıyla beslenen köpekler beslediğini gösterdi. Ve fosilleşmiş insan dışkısı ya da koprolitler, en azından bazı sakinlerin bağırsak solucanlarından muzdarip olduğunu gösterdi.

Atık yığınları ya da çöp bidonları, yerleşim yerinin ne kadar süreyle kullanıldığını gösteren kanıtlardan biriydi; ince bir çöp tabakası, yerleşim yerinin alevler içinde kalmadan dokuz ay ila bir yıl önce inşa edildiğini gösteriyordu.

Wakefield, diğer iki faktörün de bu mantığı desteklediğini söyledi.

"İkincisi, inşaatta kullanılan ahşabın birçoğunun mevsimsiz olmasıydı, hala etkili bir şekilde yeşildi, uzun süre yerinde kalmamıştı" dedi.

"Üçüncüsü ise insan yerleşimi ile ilişkili olan böcek ve hayvan türlerinin eksikliğiydi. Böceklerin (içeri) girmesi uzun sürmezdi... ancak 18000'den fazla kerestenin hiçbirinde buna dair bir kanıt yok."

Zengin ve çeşitli içeriğe sahip alanın sadece bir yıl boyunca kullanılmış olması, ekibin MÖ 9. yüzyıldaki "günlük yaşam vizyonlarını" alt üst etti ve 1608 sayfalık rapora göre Tunç Çağı toplumlarının geleneksel olarak düşünüldüğünden daha az hiyerarşik olduğunu gösterebilir.

Yazarlar raporda "Burada bir ömür boyu değil, sadece bir yıllık malzeme birikimi görüyoruz" dedi.

"Bu durum, tunç aletler ve cam boncuklar gibi eserlerin genellikle düşündüğümüzden daha yaygın olduğunu ve bunların bulunabilirliğinin aslında kısıtlı olmayabileceğini düşündürmektedir."