Kadın Firavun Hatşepsut tarihten silinmekten nasıl kurtuldu?

Hatşepsut, Mısır’ı önce ortak naip, ardından firavun olarak toplam 21 yıl boyunca yönetti. O, Mısır tarihinde iktidarı bu kadar uzun süre elinde tutabilen az sayıdaki kadından biriydi.

Hatşepsut, Mısır’ın zenginliklerle dolu olduğu eski Mısır’ın altın çağlarından birinde hüküm sürdü.

Ülkenin her yerinde anıtsal eserler inşa etti: sayısız tapınak, Karnak’taki Amun Tapınağı’nda dört dev dikilitaş ve onun başarılarını kutlayan ve dualarını ölümsüzleştiren sayısız sanat eseri.

Ancak bu eserlerin çoğu, MÖ 1.458’deki ölümünden sonra tahrif edildi ve yok edildi. Hatşepsut’un halefi, Mısır’ın en büyük firavunlarından biri olan III. Thutmose, onun adının tarihten silinmesine öncülük etti. Onun tasvirleri anıtlardan kazındı, heykelleri ve eserleri yok edildi.

Bununla birlikte, 20. yüzyıldaki büyük bir rekonstrüksiyonun ardından, Hatşepsut’un Deir el Bahri’deki (Arapça’da “kuzey manastırı” anlamına gelir) devasa tapınağı, bir uçurumun yüzündeki kırmızı kayaların altında korunaklı olarak bugün hala ayakta duruyor.

Bu mimari harika, güzelliğiyle antik dünyayı büyüledi ve Hatşepsut’un ihtişamının ve tanrılara olan bağlılığının bir kanıtıydı.

Kral olacak kadın

Hatşepsut, MÖ 1.507 civarında I. Thutmose ve onun büyük kraliyet eşi Kraliçe Ahmose’un çocuğu olarak dünyaya geldi. Hatşepsut, üvey kardeşi ve tahtın varisi II. Thutmose ile evlenerek onun büyük kraliyet eşi olacaktı.

II. Thutmose genç yaşta öldü ve arkasında iki yaşındaki bir oğlunu (ikincil bir eşten doğdu) varisi olarak bıraktı. Ancak bu çocuk yönetmek için çok küçüktü, bu yüzden çocuğun halası ve üvey annesi Hatşepsut onun adına hüküm sürdü.

Hatşepsut, rolünü yavaş yavaş kraliçe naibi olmaktan çıkıp doğrudan firavuna dönüştürdü. III. Thutmose büyüdüğünde onun ikinci komutanı oldu, ancak Hatşepsut’un MÖ 1.458 civarındaki ölümüne kadar firavun olarak doğrudan hüküm sürmeyecekti.

III. Thutmose’un saltanatı görkemli ve tamamen kendisine ait zaferlerle dolu olacaktı. Ancak o hüküm sürerken, sistematik bir kampanya Firavun Hatşepsut’u tarihten silmeye çalıştı.

Binlerce yıl sonra arkeologlar Hatşepsut’un tarihteki yerini yeniden sağlamak için parçaları bir araya getireceklerdi.

Milyon yıllık tapınaklar

Yeni Krallık döneminde Hatşepsut, Nil’in batı yakasında Thebes şehrinin (günümüzde Luksor) karşısında Milyon Yıllık Tapınaklar olarak adlandırılan tapınakları inşa eden ilk firavunlardan biriydi.

Bundan yaklaşık 500 yıl önce, Orta Krallık döneminde, Firavun II. Mentuhotep burada ilk cenaze tapınağını inşa etmişti. Belki de Mentuhotep’ten ilham alan Hatshepsut, devasa kompleksini şu anda Deir el Bahri olarak bilinen bir uçurumun eteğine kurdu.

Kutsal yer, Thebes’te ölülerin koruyucusu ve önemli bir cenaze tanrısı olan tanrıça Hathor’a adanmıştı.

Bu tapınaklarda firavunlar öldükten sonra tapınılırdı. Bu arada mumyaları başka bir yerde, Krallar Vadisi’ndeki özel yeraltı odalarına gömülmüştü.

Kraliyet cenazeleri için kullanılmasının yanı sıra, Milyon Yıllık Tapınaklar diğer ritüellerin de odak noktasıydı: Bazıları kraliyetle, diğerleri ise Thebes tanrısı Amun ve güneş tanrısı Re gibi tanrılarla ilgiliydi.

Tüm cenaze tapınakları arasında Hatşepsut’unki, Thebes kompleksinin ana kült yapısı olacaktı.

Tapınağın inşaatı yaklaşık 15 yıl sürdü ve firavunun gözdesi ve üst düzey yetkilisi Senenmut’un gözetiminde gerçekleştirildi.

Heybetli yapı, yakındaki Mentuhotep tapınağı gibi rampaları ve avluları içeriyordu, ancak Senenmut, eşsiz bir ihtişama sahip bir yapı yaratmak için bir dizi yenilik getirdi. Bu yapı artık Djeser-Djeseru olarak bilinmeye başlandı: “kutsalların kutsalı.”

Yeni Krallığın anısına inşa edilen tapınakların çoğunda, Luksor ve Karnak’ta hala görülebilenler gibi, anıtsal geçitlerle ayrılmış odalar bulunuyordu.

Hatşepsut’un tapınağı ise merkezi bir rampa veya geçit etrafında düzenlenmişti. Bu geçit boyunca farklı yüksekliklerde yayılmış üç büyük avlu vardı.

Bugün Hatşepsut tapınağının duvarları ve avluları biraz sade görünebilir. Ancak onun zamanında canlı renklerle dolu, yemyeşil bahçeler ve havuzlarla çevrili, heykel ve kabartmalarla zengin bir şekilde dekore edilmişlerdi.

Her bir dekoratif unsur, yapının törensel kullanımına uygun olarak dini veya politik bir mesaj taşıyordu.

Kutsal düzenler

Hatşepsut tapınağının düzeni dikkatle tasarlandı. En açık şekilde, Nil’in karşı kıyısında, Karnak’taki Amun Tapınağı ile mükemmel bir şekilde hizalanacak şekilde konumlandırılmıştı.

Ek olarak, merkezi geçidin kesin doğu-batı hizalaması güneşin günlük yolunu ya da o dönemin inanışlarına göre tanrı Re’nin yolunu yansıtıyordu.

Tapınak aynı zamanda batıda bulunan Krallar Vadisi ile aynı hizadaydı. Bu kraliyet nekropolü, Hatşepsut’un babası I. Thutmose tarafından açılmıştı.

Hatta, Hatşepsut ve I. Thutmose’un mezar yeri olan KV20 mezarı, Hatşepsut tapınağının en iç odası olan Amun kutsal alanından çekilen düz bir çizgi üzerinde yer alıyor.

Bazı uzmanlar, asıl planın KV20’yi aradaki uçurumdan geçen bir tünel aracılığıyla Amun kutsal alanına bağlamak olduğunu öne sürdü, ancak kayaların kalitesizliği bunu engellemiş olmalıydı.

Taş korkuluklar, heybetli taş aslanlar tarafından korunan merkezi rampanın yanında yer alıyor. Birinci ve ikinci avluyu bir sütun dizisi ayırıyor.

Hatşepsut’un dindarlığını ve bağlılığını vurgulamak için yapılmış kabartmalar, Karnak’taki Amun Tapınağı’na giden iki devasa dikilitaşı tasvir ediyor.

İkinci avlunun çevresinde ise Hatşepsut’un Afrika Boynuzu’nda yer aldığına inanılan Punt Ülkesi’ne gönderdiği bir ticaret seferini gösteren ünlü kabartmalar yer alıyor.

Bu keşif gezisinden mür ağaçları getirilerek tapınak kompleksine dikildi. Reçineleri daha sonra tapınak ritüellerinde kullanılacaktı.

Diğer kabartmalar, geleneğe göre I. Thutmose’un karısı Ahmose’yi ziyareti sırasında tanrı Amun-Re’nin doğurduğu Hatşepsut’un ilahi doğumunu temsil ediyor.

Onun ilahi kökeni, Hatşepsut’un Mısır üzerindeki egemenliğini meşrulaştırmada önemli bir araçtı. İkinci avluda ayrıca iki kutsal alan bulunuyor: Biri Hathor’a, diğeri ise cenaze tanrısı Anubis’e adanmış.

Üçüncü avlunun girişinin yanında yirmi dört devasa Osirid (öteki yaşam tanrısı Osiris rolündeki Firavun Hatşepsut’un heykelleri) vardı.

Bu heykellerde Hatşepsut, takma sakal (postiche) ve Yukarı ve Aşağı Mısır’ın çifte tacını (pschent) takıyor ve kraliyet sembollerini taşıyor. Bu en üst avluda kraliyet kültüne, güneş tanrısı Re-Horakhty’ye ve Anubis’e adanmış kutsal alanlar vardı.

Son avlunun orta kısmında, Amun-Re’ye adanmış bir kutsal alan olan tapınağın en içteki odaları bulunuyordu. İçeride Hatşepsut ve tanrı Amun’un sahneleriyle süslenmiş üç bitişik oda vardı.

Amun-Re kutsal alanı, Thebes’te her yıl kutlanan bir törenin ana mekanıydı: Güzel Vadi Festivali. Bu kutlamanın tarihi Orta Krallık’a kadar uzanıyor ama Hatşepsut’un zamanında yeni boyutlara ulaştı.

Hatşepsut tapınağının üst avlusu boyunca uzanan ve bugün oldukça bozulmuş olan kabartmalar şenlikleri tasvir ediyor. Yaz başlarında, hasat mevsiminin (shemu) ikinci ayında, firavun,

Amun’un resmini taşıyan bir alayı yönetir ve ardından soylulardan, rahiplerden, dansçılardan ve askerlerden oluşan bir maiyet gelirdi. Karnak Tapınağı’ndan başlayacaklar, Nil’i geçecekler ve cenaze tapınaklarını ziyaret edeceklerdi.

Ölümünden sonra Hatşepsut, III. Thutmose tarafından kasıtlı olarak unutulmaya mahkum edildi. Tapınağındaki tasvirler de dahil olmak üzere tüm heykellerinin, anıtlarının ve temsillerinin yıkılması emredildi.

Ancak tapınak Nil’in batı yakasında kaldı. Her yıl hala Teb nekropolünün en göz kamaştırıcı festivaline ev sahipliği yapıyor, binlerce yıldır güçlü bir şekilde ayakta duruyor ve onu inşa eden firavunun kalıcı bir kanıtı olma özelliğini taşıyor.