Kamondolar: Galata'dan Auschwitz'e bir servetin öyküsü

Kamondo ailesi, Endülüs'ün çöküşünden sonra 1492 yılında İspanya'dan kovulan binlerce Sefarad Yahudisi aileden yalnızca biriydi.

Aile, 1798 yılında Venedik'in Avusturya hakimiyetine girmesiyle önce Venedik'e, ardından da Osmanlı İmparatorluğu'nun kalbi İstanbul'a taşındı. Aile 1802 yılında, İshak Kamondo'nun önderliğinde kurulan “Isaac Kamondo & Cie” bankacılık şirketi ile zenginleşmeye başladı. 

“Isaac Camondo & Cie” o kadar büyümüş ve uluslararası bir başarıya imza atmıştı ki, Osmanlı İmparatorluğu kendi ulusal bankasını kurana kadar ülkenin en büyük ve en güçlü bankası haline gelmişti.

Muazzam zenginlikleri ve Yahudi toplu yaşamına sürekli katılımları, aileye "Doğu'nun Rothschild'leri" lakabını kazandırdı.

Isaac'in ölümünden sonra Abraham Salomon işi devraldı ve geliştirmeye devam etti. Reformist vezirlerle derin iş ilişkileri kurdu ve onların bazen onlar için özel bankerlik yaptı.

Türkiye'de modern bankacılık sisteminin kurulmasına yardımcı oldular ve Türk topraklarındaki en büyük servetlerden birini inşa ettiler.

Abraham Salomon, Kırım Savaşı sırasında (1853-1855) Osmanlı Devleti'nin finansmanı için şeref madalyası bile almış, devletten çeşitli imtiyazlar elde etmiştir.

Kamondo ailesinin işleri daha da büyümüş ve Avrupa içinde ve dışında birçok şirkete sahip olmuştu. 1872'de I. Camondo & Cie, büyüyen Banque de Paris et des Pays-Bas (daha sonra Paribas) ile ortaklık kurdu ve 1876'dan itibaren Abraham Béhor ticari bankanın yönetim kurulu üyesi oldu.

Abraham Salomon de Camondo, Paris'e yerleştikten kısa bir süre sonra 1873'te 93 yaşında öldü. Vasiyeti üzerine cenazesi İstanbul'a getirilerek, saray bandosu eşliğinde görkemli bir devlet töreniyle Hasköy'deki Yahudi Mezarlığı'nda yaptırdığı anıt mezara defnedildi.

Bir süre sonra ailenin diğer oğlu Moise de Camondo da oğlu Nissim ve kızı Beatrice ile birlikte Paris'e taşındı. Ancak Fransa'da antisemitizm yavaş yavaş kendini hissettirmeye başlamıştı.

Abraham Salomon'un torunu Nissim de Camondo (1892-1917), ailenin Fransız vatandaşlığına geçen ilk üyesi oldu. Nissim, Ekim 1911'de Lycée Janson de Sailly'den ayrıldığında hafif süvari alayına (Fransız Ordusunda hava indirme süvari birliği) katıldı.

Verdun ve Somme muharebeleri sırasında çok sayıda görevi gerçekleştirdi ve pek çok kıl payı kurtularak Fransız Ordusundan birkaç madalya kazandı. Temmuz 1916'da teğmen rütbesine terfi etti ve pilot lisansını aldı.

I. Dünya Savaşı'nda pilot olarak görev yapmaya devam eden Nissim de Camondo'nun kullandığı uçak 5 Eylül 1917'de bir keşif görevi sırasında düşürüldü.  Kendisi daha sonra Lorraine'deki Montmartre Mezarlığı'na gömüldü.

Nissim de Camondo'nun trajik kaybının ardından İstanbul doğumlu Kont Moïse de Kamondo, oğlunun anısına "Musée Nissim de Camondo" adlı mülkünü Arts Décoratifs'e miras bıraktı.

Nissim'in adını taşıyan müze, Moïse'nin 1935'teki ölümünden bir yıl sonra açıldı.

Nissim'in ailesinin servetine güvenen kız kardeşi Beatrice, 2. Dünya Savaşı sırasında Paris'ten ayrılmadı ancak Naziler tarafından yakalandı ve kendisi, kocası ve çocukları Auschwitz kampında öldürüldü. 

Anneleri Irène Cohen d'Anvers, kocası Moïse de Camondo'dan boşandıktan sonra Katolik oldu ve böylece onu soykırımdan kurtardı. Irène, savaştan sonra Kamondo ailesinin hayatta kalan tek üyesi olarak tüm ailenin varisi oldu ve bu köklü aile 1963'te onunla birlikte sona erdi.

Kamondo adının İspanyolcadaki Casa De Mondo (Dünyanın Evi) kelimesinden gelmesi bu anlamda iş hayatındaki başarılarının yanı sıra hayırseverlikleri ile de halkın saygısını ve sevgisini kazanmış, İstanbul'da, Osmanlı topraklarında kalıcı izler bırakmıştır.

Galata ve Pera'daki hanlar, apartmanlar, dükkânlar, Boğaziçi'ndeki yalılar, bağlar, zeytinlikler, fabrikalar, okullar gibi sayısız mimari eser ve en önemlisi 1860 yılında yapılan ve Henri Cartier tarafından fotoğraflanan ünlü Kamondo Merdivenleri oldukça dikkat çekmektedir.

Bresson. Ünlü Kamondo Merdivenleri, Abraham Camondo tarafından o dönemde Avusturya Lisesi'nde okuyan torunlarının uzun yoldan yorulmamaları ve ev ile okul arasındaki mesafeyi kısaltmaları için yaptırılmıştır.

Karaköy'de Voyvoda Caddesi ile Banker Caddesi'nin kesiştiği noktada bulunan merdivenler 1870-1880 yılları arasında tamamlanmıştı.