Osmanlı padişahlarının eş seçme politikasının arkasındaki nedenler?

Devletin gelişimine katkı sağlayan strateji

Osmanlı Devleti'nin ilk yıllarında padişahlar, Anadolu’daki Türk beylerinin ya da güçlü ailelerin kızlarıyla evlenmeyi tercih ederdi.

Bu evliliklerin amacı, duygusal bağdan ziyade siyasi birliği ve gücü sağlamak maksadıyla gerçekleşti.

Osmanlı Devleti, "Kuruluş Dönemi" olarak tarihlendirilen dönemde güçlenmek için, Anadolu'nun önemli Türk beyleriyle aile bağı kurmayı bir avantaj olarak gördü. 

Bu durum, yeni kurulan devlet için miras yoluyla toprak kazanımı ve Türk beylikleriyle ittifak anlamına geliyordu. 

Balkanlar'a yapılan ilk seferler sonrasında aynı şekilde komşu devletlerden Sırp veya Bulgar kökenli kadınlarla da evlilikler yapılmaktaydı; ancak bu ilişkilerin temel motivasyonu yine toprak kazanmak ve siyasi gücü genişletmekti.

Kuruluş döneminde Osmanlı padişahları, yabancı kadınlar yerine Türk-Müslüman kadınlarla evlilik yaparak devletin topraklarını önce Anadolu sahasında genişletme gayesi güttü.

Fatih Sultan Mehmet ile bu gelenek değişti

15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmet’in iktidara geçişiyle birlikte bu düzen değişti.

Sultan II. Murad döneminde kurulduğu bilinen ve Fatih Sultan Mehmet döneminde önemli bir sistem haline gelen Devşirme Sistemi'yle, Osmanlı padişahları cariyelerden çocuk sahibi olmaya ve soylarını bu yolla devam ettirmeye başladı.

Bu sistem, Osmanlı sarayında cariyelerin annelik statüsüne yükselmesini sağladı.

Cariyelerden doğan çocuklar, hukuki olarak padişahın malı sayıldıkları için saray içi siyasi dengeleri etkileyebilecek herhangi bir hanedan bağına sahip değildi.

Bu strateji, taht üzerindeki rekabeti en aza indirerek hanedan içinde birliği korumayı amaçlıyordu.

İslam hukukuna göre bir erkeğin Müslüman olmayan bir kadınla evlenmesine izin verildiğinden, Osmanlı sultanları haremlerinde bulunan Hristiyan kökenli kadınlarla evlenmekte herhangi bir dini engel görmüyordu. Ancak, bu kadınlar İslam’a geçiş yaparak Türk-İslam kültüründe yetişmesi sağlanıyordu. 

Osmanlı Devleti, benimsediği bu politikayla sosyal ve siyasi açıdan birçok avantaja sahip oldu.

Hristiyan kökenli kadınlar, devletin diplomatik ilişkilerine katkıda bulunuyor; özellikle Avrupa ile ilişkilerde haremin içindeki kadınlar dolaylı bir diplomasi kanalı olarak değerlendiriliyordu.

Fatih Sultan Mehmet’ten sonra Osmanlı hareminde devşirme sisteminin yerleşmesi, saltanatın iç güvenliğini güçlendiren önemli bir unsur oldu.

Osmanlı’da II. Selim dönemine kadar padişahların anneleri çoğunlukla Türk kökenliydi.

Son Türk kökenli valide sultan, Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Hafsa Sultan olmuştu.

Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra ise cariyelerle evlenme geleneği yaygınlaşmış, hatta yalnızca Genç Osman (II. Osman) gibi bazı padişahlar bu düzenin dışına çıkarak Türk asıllı kızlarla evlilik yapma girişiminde bulunmuşlardı. Ancak bu tür evlilikler Yeniçeriler tarafından hoş karşılanmamış ve hatta daha da ileri giderek Genç Osman tahttan indirilerek katledilmişti.

Bu olay, Osmanlı sarayında devşirme sisteminin padişahlar ve harem düzeni için ne kadar stratejik bir öneme sahip olduğunu gösterdi.

Cariyelerle yapılan evliliklerin bir diğer stratejik avantajı, bu kadınların aile bağlarının olmamasıydı.

Cariyeler küçük yaşlardan itibaren saraya alındıklarından ve kökleriyle olan bağları belirsiz olduğundan, kendi aileleri adına herhangi bir hak veya statü talep edemiyorlardı. Yalnızca çocuklarının statüsü için taleplerde bulunabilen cariyeler, Osmanlı hanedanının güvenliği açısından herhangi bir tehdit oluşturmuyordu.

Veraset Savaşları'nın önüne geçildi

Fatih Sultan Mehmet’in bu düzeni getirmesinin temel nedenlerinden biri de, Türk kadınlarının akrabalık bağı üzerinden saray içindeki nüfuzlarını genişletme potansiyelini engelleme arzusuydu. Aksi halde, sarayda akrabalar arası rekabet ve taht üzerinde hak iddiaları gibi sorunların ortaya çıkabileceği düşünülüyordu.

Devşirme sisteminin getirdiği bu düzen, Osmanlı sarayının bütünlüğünü korumak için alınmış bir önlemdi. Aksi halde, Avrupa’da “Veraset Savaşları” gibi örneklerde görüldüğü üzere hanedan içi çatışmaların devleti parçalayabileceği düşünülüyordu.

Devletin uzun ömürlü olmasına katkı sağladı

Sarayın içinde böyle bir rakip güç odağı oluşmaması adına, Osmanlı padişahları cariyelerden çocuk sahibi olmayı tercih etti.

Bu sistem, tarihçiler tarafından Osmanlı hanedanının uzun süre ayakta kalmasını sağlayan temel unsurlardan biri olarak kabul edilir.

Bu düzenleme ile Osmanlı hanedanı, taht kavgalarını ve saray içi rekabeti en aza indirerek, devlete olan bağlılığını ve merkezi otoritesini güçlendirmişti.

Türk aileleriyle evlilik yapmayarak aynı zamanda hanedanın devamlılığını riske atacak bir ihtimali de ortadan kaldırılmıştı. 

Böylece Osmanlı İmparatorluğu, altı yüzyılı aşan bir süre boyunca süregelen hanedanlığını korumayı başarmıştı.