Tarihte Bugün: Sadabad Paktı imzalandı
Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında, Ortadoğu'da kolektif bir güvenlik sistemi oluşturma hedefiyle 8 Temmuz 1937'de Sadabad Paktı imzalandı.
Son Güncelleme: 08.07.2025 - 08:00
- Türkiye, İran, Irak ve Afganistan, antlaşmayı 8 Temmuz 1937 tarihinde Tahran'daki Sadabad Sarayı'nda imzaladı.
- Paktın temel amacı, Sovyetler Birliği'nin genişleme politikasına karşı bir güvenlik kuşağı oluşturmaktı ve bu girişim Batılı güçler tarafından desteklendi.
- Mustafa Kemal Atatürk ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, paktın hayata geçirilmesinde öncü bir rol oynadı.
- İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla fiilen uygulanamayan pakt, hukuki varlığını 1979'a kadar sürdürdü ve yerini Bağdat Paktı'na bıraktı.
Sadabad Paktı, adını imzalandığı İran Şahı Rıza Pehlevi'nin yazlık sarayı olan Sadabad'dan aldı. Antlaşma, Birinci Dünya Savaşı sonrası yeniden şekillenen Ortadoğu'da, Sovyetler Birliği'nin Basra Körfezi ve Hint alt kıtasına yönelik olası genişleme hedeflerine karşı bir önlem olarak tasarlandı.
Bu stratejik proje, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer Batılı devletlerin desteğiyle yürütüldü. Uzun süren diplomatik çalışmalar neticesinde, bölgede bir kuzey emniyet kuşağı oluşturulması hedeflendi.
Müzakere süreci Atatürk'ün ziyaretiyle başladı
Paktın temelleri, İran Şahı Rıza Pehlevi’nin Haziran 1934’te Mustafa Kemal Atatürk’ü Türkiye'de ziyaret etmesiyle atıldı. Bu ziyaretin ardından diplomatik süreç hız kazandı ve Ekim 1934'te Türkiye, İran ve Irak, Cenevre'deki Milletler Cemiyeti merkezinde bir ön antlaşma imzaladı.
Bu ön antlaşmaya üç ay sonra Afganistan da katıldı. İmza töreninden bir yıl sonra taraflar, paktın hazırlık çalışmalarına devam etti ve Irak ile İran arasındaki Şattülarap sorunu gibi bölgesel anlaşmazlıklar müzakereler yoluyla aşıldı.
Türkiye, üye ülkeler arasındaki bu ihtilafların giderilmesinde önemli bir katkı sağladı.
8 Temmuz 1937'de Tahran'da imzalandı
Tüm sorunların aşılmasının ardından dört ülke, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere temsilcilerinin de katıldığı bir törenle 8 Temmuz 1937'de Tahran'da nihai antlaşma metnini imzaladı. Paktın gerçekleştirilmesinde Türkiye’den Mustafa Kemal Atatürk ve Tevfik Rüştü Aras, Irak’tan Başbakan Hikmet Süleyman ve Naci el-Asil, Afganistan’dan Serdar Faiz Muhammed Han ve İran’dan Kazımi gibi devlet adamları rol oynadı.
Ayrıca İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi Sir Percy Loraine’in Başbakan Eden’e gönderdiği raporlar da (Public Record Office, FO, nr. 371/20860, 26 Temmuz 1937) İngiltere'nin sürece önemli yardımları olduğunu gösterdi.
İkinci Dünya Savaşı paktı fiilen sona erdirdi
25 Haziran 1938’de yürürlüğe giren antlaşma, beş yıllık bir süre için imzalandı ve feshedilmediği takdirde otomatik olarak uzayacak şekilde düzenlendi. Ancak paktın yürürlüğe girmesinden kısa bir süre sonra İkinci Dünya Savaşı'nın başlaması, antlaşmanın işleyişini durdurdu.
Savaşın başlamasıyla birlikte paktın yürürlüğü askıya alındı ve son bakanlar konseyi 1939’da yapıldı. Paktın daimi bir genel sekreterliği veya merkezi bulunmadığı için fiili varlığı sona erdi.
Sadabad Paktı’nın hukuki varlığı 1979’da İran’daki yeni rejim tarafından feshedildiği ima edilinceye kadar devam etti. Savaş sonrası dönemde ise yine Batılı ülkelerin desteğiyle 1955'te, bu kez Afganistan'ın yerini Pakistan'ın aldığı Bağdat Paktı kuruldu.
Kaynak:
İslam AnsiklopedisiİLGİLİ HABERLER
Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde büyüdü
İran’da eşini öldüren kişi halkın önünde idam edildi
Türkiye, büyüme hızıyla OECD’nin ilk 4’ünde
Türkiye - İran ilişkilerinde kritik iş biriği güçleniyor
Carnegie Endowment: Türkiye Ukrayna barış sürecinde kilit aktör olabilir.
Tahran'da yüksek hava kirliliği nedeniyle okullar ve resmi kurumlar tatil edildi
DİĞER HABERLER
Şanlıurfa’da 12 bin yıllık 'amfi tiyatro' ortaya çıktı
Oylum Höyük kazılarında Hitit dönemine ait yeni çivi yazılı belgeler ortaya çıktı
Tarihte bugün: TBMM'yi tanıyan ilk İtilaf devleti Fransa ile Ankara Anlaşması imzalandı
Karahantepe'de Neolitik Çağ insanlarının yaşadığı 30'dan fazla kulübe bulundu
Tarihte bugün: Uşi Antlaşması imzalandı, Osmanlı Afrika'daki son toprağını kaybetti
Tolstoy'un yeğeni, atasının tutulduğu Yedikule Zindanları'nı ziyaret etti
Tarihte bugün: Fransa'nın son kraliçesi Marie Antoinette giyotinle idam edildi
Mardin'de tarihi değirmenin altından 1500 yıllık mozaik çıktı
Syedra Antik Kenti'nde dünyadaki üçüncü Aziz Pavlus freski keşfedildi
Soğmatar Antik Kenti'nde 3 bin yıllık kamusal yapı keşfedildi


