Üç kıtaya hükmeden saray: Topkapı Sarayı

Topkapı Sarayı'nın inşası

Fatih Sultan Mehmed’in 1453’te İstanbul’u fethetmesinden kısa bir süre sonra, 1459 yılında Topkapı Sarayı'nın inşası başladı.

Boğaz, Marmara Denizi ve Haliç’e  stratejik bir konumda olduğu için Sarayburnu seçildi.

Bu stratejik konumun özenle seçilmesinin başlıca nedeni, hem deniz yollarına hakim bir noktada bulunması hem de çevreden gelebilecek olası tehditlere karşı yüksek bir savunma avantajı sunmasıydı.

Topkapı Sarayı, planlandığı ilk andan itibaren kendine yeterli büyük bir kompleks alanı olarak tasarlanmıştı.

Avrupa’daki saraylardan farklı olarak, tek bir büyük bina yerine birbirine bağlı avlular, köşkler, bahçeler ve konutlardan oluşan bir yapı olarak planlandı.

Bu özelliklerle, saray yalnızca padişah ve ailesine değil, devletin yüksek rütbeli yetkilileri, askerleri ve saray hizmetlilerine de ev sahipliği yaptı. Adeta küçük bir şehir gibi işleyen bu kompleks saray, Osmanlı’nın hem siyasi hem de günlük yaşamının merkeziydi.

Topkapı Sarayı'nın mimarisi

Saray dört ana avluya bölünmüş şekilde tasarlandı. Her bir avlu, Osmanlı’nın hiyerarşi ve güç yapısını yansıtarak belirli bir amaca hizmet ediyordu.

İlk avlu halka açık olup devlet görevlileri ve askeri personelin giriş yaptığı, çeşitli işlerin yürütüldüğü bir alan olarak kullanılıyordu. Bu avluda Darphane, fırın ve hastane gibi yapılar yer alıyordu.

Avlular boyunca ilerledikçe, girişler daha da kısıtlanıyor ve nihayetinde yalnızca padişah ve ailesinin girebildiği dördüncü avluya ulaşılıyordu. Bu iç kısım, padişah ve ailesinin devletten uzak bir şekilde dinlenebildiği özel bir alan olarak tasarlanmıştı; bahçeler, teraslar ve köşkler ile donatılmıştı.

Orta Kapı olarak bilinen Bab-üs Selam, törenlerin yapıldığı ikinci avluya giriş kapısıydı. Padişah burada yabancı elçilerle görüşür ve devlet meselelerini görüşürdü.

Saadet Kapısı (Bab-üs Saadet), padişahın Enderun’da yetişen elit yönetici adaylarını izlediği üçüncü avluya açılır.

Dördüncü avlu ise Tulumbağı Bahçesi ve padişah köşklerini barındırarak sarayın en özel alanlarından biri olarak düzenlenmişti.

Osmanlı'da Harem dairesi

Osmanlı tarihinde en merak edilen ve yanlış anlaşılan bölümlerinden biri Harem bölümüydü.

Çoğu zaman egzotik ve ihtişamlı bir alan olarak tasvir edilen Harem, aslında çok daha karmaşık bir yapıya sahipti.

Harem, padişahın ailesinin yaşadığı özel bölümdü; burada padişahın eşleri, çocukları ve onlara hizmet eden hadımlar bulunurdu.

Harem dairesinin yönetiminde Valide Sultan (padişahın annesi) önemli bir nüfuz sahibiydi.

Harem’deki kadınlar genellikle çeşitli alanlarda eğitim de alırlardı.

Bazıları padişahın eşleri ya da cariyeleri olarak seçilirken, diğerleri önemli devlet görevlileriyle evlenir veya sanata ve hayır işlerine destek veren kişiler haline gelirlerdi.

Harem, yalnızca bir eğlence alanı değil, aynı zamanda siyasi entrikaların ve güç mücadelelerinin döndüğü bir merkez de oldu.

Topkapı Sarayı'nın kültürel ve siyasi etkisi

Topkapı Sarayı, 400 yıl boyunca Osmanlı'nın operasyonel merkeziydi.

Sarayın içinde alınan kararlar, devletin dört bir yanında yankılanarak Doğu Avrupa’dan Kuzey Afrika’ya ve Orta Doğu’ya kadar milyonlarca kişiyi etkilerdi.

Devlet işlerinin görüşüldüğü Divan, ikinci avluda toplanırdı. Sadrazam başkanlığındaki bu konsey, dış politika, hukuki anlaşmazlıklar ve iç idare gibi konuları ele alırdı.

Padişah ise nadiren bu toplantılara katılsa da bitişik bir odadan bir kafesin arkasından görüşmeleri dinlerdi.

Saray, aynı zamanda bir sanat merkezi görevi de görüyordu. Dönemin en büyük sanat, edebiyat ve el yazmaları koleksiyonlarından birine ev sahipliği yaptı.

Osmanlı padişahları, sanata önem verir ve dönemin önemli şairlerini davetlerle huzurunda ağırlardı.

Hazine ve Kutsal Emanetler

Topkapı Sarayı’ndaki önemli yerlerden biri de Hazine-i Hümayun'da sergilenen mücevherler, silahlar ve paha biçilemez eserlerdi.

En ünlü parçalar arasında zümrütlerle süslü Topkapı Hançeri ve dünyanın en büyük kesilmiş elmaslarından biri olan Kaşıkçı Elması yer alır.

Hazine ayrıca, Hz. Muhammed’in hırkası ve kılıcı gibi kutsal emanetleri de barındırır.

Miras

Topkapı Sarayı, 19. yüzyıla kadar Osmanlı padişahlarının ana idari merkezi olarak görev yaptı.

Bu dönemde devlet gerilemeye başlamış ve Avrupa tarzı mimariyle inşa edilen Dolmabahçe Sarayı, Yıldız Sarayı gibi daha yeni saraylar, Topkapı’nın prestijini ve mimarisini önemli ölçüde gölgede bırakmaya başladı.

Sultan Abdülmecid, 1856’da ailesini Dolmabahçe Sarayı’na taşımış olsa da, Topkapı belirli devlet törenleri için kullanılmaya devam etti.

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı'nın çöküşü ve 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte, Topkapı Sarayı 1924 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla müzeye dönüştürüldü.

Bugün Topkapı Sarayı, inşa edildiği andan itibaren Osmanlı Devleti'nin 400 yıl süren görkemine tanıklık etmeye devam eden bir yapı olarak hala ayakta duruyor.