Jamestown Foundation: Gelişmekte Olan Azerbaycan-NATO ilişkileri, dengeleri nasıl etkileyebilir?

Azerbaycan, tarihi boyunca hiçbir zaman NATO üyeliği peşinde koşmadı ve rakip bloklar arasında "eşit mesafede" olmayı tercih etti.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Aralık 2021'de Brüksel'deki NATO Karargahını ziyareti sırasında;

"Azerbaycan NATO'nun güvenilir bir ortağı olduğunu kanıtladı."

ifadelerini kullanmıştı.

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de Azerbaycan'dan “değerli bir ortak” olarak söz ederek bu açıklamayı destekledi.

Stoltenberg Ağustos 2021'de de, Azerbaycan'ın Türkiye ile güçlü askeri işbirliğine, birkaç NATO üyesi ülkeye gaz tedariki konusunda destek vermesine ve ülkenin Afganistan'daki NATO misyonuna katkısına atıfta bulunarak Azerbaycan'dan övgüyle bahsetti.

Amerika Birleşik Devletleri ve müttefikleri Afganistan'ı terk ettiğinde ve müteakip olarak Taliban'ın yönetimi ele geçirmesi sırasında Türkiye ve Azerbaycan askerleri ülkede kaldı ve kritik Hamid Karzai havaalanından tahliye süreçlerinin başarılı bir şekilde gerçekleşmesini sağladı.

Stoltenberg bu süreç konusunda Türkiye'ye şükranlarını sunarken, ABD de Türkiye'ye ek olarak havaalanının güvenliğindeki merkezi rolü için Azerbaycan'a da teşekkür etti.

Azerbaycan'ın NATO çabalarına katkısı 2002 yılında çeşitli görevler için katıldığı Barış Gücü Misyonu ile başladı. Azerbaycan birlikleri, bölgede ihtiyaç duyulan askeri transferlerin yaklaşık yüzde 40'ı için geçiş yollarını güvence altına alarak, müttefik kuvvetlerin Afganistan'a giden hamlelerini kolaylaştırdı.

İlk olarak Sovyetlerin dağılmasının ardından 1992 yılında kurulan Azerbaycan ile NATO arasındaki ilişkiler, Azerbaycan'ın NATO Barış için Ortaklık programı ve Afganistan ile Kosova'daki NATO liderliğindeki misyonlar da dahil olmak üzere askeri bloğun çeşitli programlarına katılması ile daha da gelişti.

Ancak gerçekte Bakü, hiçbir zaman NATO üyeliği peşinde koşmadı ve bunun yerine rakip bloklar arasında "eşit mesafede" olmayı seçti.

Azerbaycan'ın yürüttüğü böylesine bir dengeleyici politika, aslında Rusya ile Batı arasında artan çatışma ortamında manevra alanı kazanmak ve Gürcistan ile Ukrayna'nın NATO'ya katılma hamleleri sırasında Kremlin'i rahatsız etmekten kaçınmak için tasarlandı.

Yine de Azerbaycan, Türkiye ile ikili ilişkileri nedeniyle aslında bir NATO üyesinin fiili güvenlik garantisine sahip. Hatta bu ilişki, bazı Azerbaycanlı uzmanların ifadesiyle, Azerbaycan'a dolaylı bir “NATO güvenlik şemsiyesi" sunuyor.

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Haziran 2021'de, iki ülkenin savunma ortaklığını güçlendirmeyi amaçlayan Şuşa Deklarasyonu uyarınca, Türkiye'nin Azerbaycan'da bir Türk askeri üssü kurulabileceğini duyurdu. Bu mesaj; Moskova'da büyük bir rahatsızlıkla karşılandı.

Türkiye ile yakın ilişkiler, Azerbaycan'ın silahlı kuvvetlerini modernize etmesini ve NATO standartlarına yaklaşmasını sağladı. Bu modernizasyon, İkinci Karabağ Savaşı sırasında çeşitli kaynaklar ve son teknoloji silahlarla birleşerek, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü üyesi olan ve Sovyet/Rus askeri teknolojisine sahip olan Ermenistan'a karşı etkili olduğunu kanıtladı.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden ve bu zaferden cesaret alan Azerbaycan, son bir buçuk yılda NATO ile işbirliğini genişletme konusunda daha net adımlar atmaya karar verdi ve NATO mekanizmaları ile karşılıklı ziyaretler son dönemde yoğunlaştı.

Aliyev, Aralık 2021'de Brüksel'deki NATO karargahını ziyaret ederek Azerbaycan'ın "NATO ile yüksek düzeyde etkileşime sahip olmaktan çok mutlu olduğunu" belirtti.

Aliyev'in dış politika danışmanı Hikmet Haciyev, sonuncusu Mayıs 2023'te olmak üzere Brüksel'de NATO yetkilileriyle çok sayıda toplantıya katıldı. Ayrıca NATO genel sekreterinin Kafkaslar ve Orta Asya özel temsilcisi Javier Colomina, 2021'den bu yana dört kez Azerbaycan'ı ziyaret etti.

Colomina, Bakü'ye yaptığı son ziyarette Hajiyev, Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ve Savunma Bakanı Zakir Hasanov ile pratik işbirliğinin yanı sıra ortak savunma planlamaları hakkında da görüşmeler gerçekleştirdi.

Ayrıca Kasım 2022'de Bakü, ittifakın resmi NATO web sitesinde “kilit ortak ülke” olarak tanımlanarak, Azerbaycan-NATO işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan NATO toplantılarına ev sahipliği yaptı.

Üst düzey bir NATO yetkilisine göre Azerbaycan, NATO işbirliği konusundaki tüm araçları başarıyla kullanıyor ve bu konuda resmi olarak NATO üyesi olmayan ülkeler arasında, en aktif taraflardan birisi olarak yer alıyor.

Burada dikkat çekilmesi gereken nokta; Azerbaycan'ın Türkiye ve NATO ile daha yakın askeri işbirliği kurma sürecinin, Bakü'nün Moskova'dan uzaklaşmasıyla eş zamanlı olarak gerçekleşiyor olmasıdır.

Azerbaycan Hava Kuvvetleri'ndeki birkaç Rus yapımı Sukhoi Su-25 savaş uçağı, Rusya yerine Türkiye tarafından (NATO standartlarına göre) modernize edildi.

Ancak olumlu gelişen bu ilişkilerde her iki tarafın da kendine göre kaygıları var. NATO, Ermenistan-Azerbaycan barış müzakerelerine ve Karabağ sorununa doğrudan katılmamakla birlikte, yine de ABD ve Avrupa Birliği'nin arabuluculuk çabaları doğrultusunda, Laçin yolu boyunca Azerbaycan tarafından kurulan kontrol noktaları hakkında endişelerini dile getiriyor.

Ancak bu tür endişelere rağmen, Azerbaycan'ın NATO ile işbirliğini derinleştirmeyi tercih ettiği görülmektedir. Ayrıca NATO, gergin Rusya-Batı ilişkilerinin ortasında Azerbaycan ile artan etkileşim seviyesinden yararlanma konusunda istekli görünüyor.