Putin'in Gürcistan'a vize ve uçak jesti ödül mü, ceza mı?

Gürcistan, iki aylık aranın ardından yeniden Rusya kaynaklı bir tartışma içerisinde. İki ay önce Rusya’dan ithal “yabancı ajan” yasasını halkın tepkileri sonucu rafa kaldırmak zorunda kalan Gürcistan iktidarı şimdi de Moskova ile karşılıklı uçuşlar başlatma konusundaki tartışmaların odağında yer alıyor.

Daha iki ay önce Gürcistan’da yaşananlarla ilgili yazımızı şu cümle ile tamamlamıştık:

“Böylelikle, oyunun bu raundunu Gürcü toplumu kazandı. Rusya’ya benzer “Gürcü hayali” bir kez daha önlenmiş oldu. Ancak sürecin bununla tamamlandığını söylemek fazla iyimserlik olur…”

Moskova’nın yeni hamlesi kendini çok bekletmedi. Ukrayna’da hedefine ulaşamayınca Gürcistan ve Moldova’da “mevzi güçlendirme”ye yönelen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 10 Mayıs’ta imzaladığı kararname ile 15 Mayıs’tan geçerli olmak üzere Gürcistan vatandaşları için vizeleri kaldırdığını ve direkt uçuşlara izin verdiğini duyurdu.

Bunun ardından Rusya yanlısı propagandacı Valeri Kvaratsheliya’nın oğlunun sahibi olduğu Azimut ve yine sahipleri Rusya yanlısı olan Georgian Airways havayolları şirketlerine haftada 7 gün Tiflis-Moskova uçuşlarını gerçekleştirme izni verildiği açıklandı. Azimut’un uçuşlarının 19, Georgian Airways’ın uçuşlarının ise 20 Mayıs’ta başlayacağı bildiriliyor.

Ancak Moskova’nın bu kararı, Gürcistan’da tartışmalara neden oldu. Gürcü mühalefeti, bu kararla Putin’in “bir taşla iki kuş” vurmayı amaçladığını düşünüyor. Buna göre, Putin, bir yandan “Gürcü Hayali”ni Ukrayna savaşındaki Rusya yanlısı tutumu nedeniyle ödüllendirmeyi, diğer yandan Gürcistan’ın Avrupa’ya entegrasyon hedefine “taş koymayı” hedefliyor.

Vize sorunu

Gürcistan-Rusya ilişkilerini klişe komplo teorileri üzerinden yorumlayanlar, iki ülke arasındaki sorunların kaynağının eski Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili olduğunu iddia ediyor. Oysa Rusya propagandasının ürünü olan bu tezin aksine, Moskova, Saakaşvili’den önce de Tiflis’le çok sıcak bakmıyordu ve Gürcistan, Baltık ülkelerinin ardından Rusya’nın vize uyguladığı tek eski SSCB ülkesiydi. Vize uygulamasının sebebi ise Rusya’nın Gürcistan’ı kendi arka bahçesine çevirme çabalarının Gürcülerce kabul görmemesiydi…

Dönemin Gürcistan Cumhurbaşkanı Eduard Şevardnadze Birinci Çeçen Savaşında Rusya’yı destekliyordu. 1994-98 yılları arasında Çeçenistan’da Rusya’nın saldırılarından kaçan yüzlerce direnişçi Gürcistan’in Pankisi deresinde sığınak bulmaya çalışırken Gürcistan, Kafkas dağlarının yüksekliklerinden geçen sınırda Rus sınır muhafızlarının Gürcülerle birlikte nöbet tutmasına, Rusya’nın Pankisi’yi bombalamasına bile izin vermişti.

Ancak bu, Moskova’ya yeterli gelmedi ve dönemin Rusya lideri Boris Yeltsin, Şevardnadze’den yeni talepte bulundu. Buna göre, Tiflis yönetiminin, Sovyet zamanından Gürcistan ve Ermenistan’da kalan Rus askeri üslerinin arkadan (Gürcistan üzerinden) Çeçenistan’a saldırmasına ve Rus uçaklarının Gürcistan üzerinden uçarak Çeçenistan’ı bombalamasına izin vermesi gerekiyordu.

Ancak Şevardnadze, “Gürci halkının bunu anlamayacağını” öne sürerek Yeltsin’in talebini geri çevirmiş, üstüne bir de ya Rus askeri üslerinin Gürcistan’ı terketmesi, ya da Moskova’nın Abhazya’daki ayrılıkçılara desteğini kesmesi gerektiğini ifade etmişti.

Bu talep Moskova’dan kabul görmemiş, hatta Kremlin’i daha fazla öfkelendirmiş olacak ki, 1999 senesinin sonbaharında dönemin Rusya Başbakanı Vladimir Putin, Gürcistan vatandaşlarına vize uygulanması için çalışmaların başlaması talimatını vermişti. Moskova, Gürcistan’a vize uygulanmaması için ise dört şart öne sürüyordu.

Dönemin Gürcistan Dışişleri Bakanı İrakli Menagarişvili, Moskova’nın şartlarını parlamentoda bu şekilde sıralamıştı: Rusya askeri üsleri Gürcistan’da kalacak; Rusya’ya Çeçenistan’daki savaşı yürütmek için Gürcistan’da köprübaşı ve havalimanları tahsis edilecek, Gürcistan Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattına katılmayı reddedecek ve Rusya merkezli Gümrük Birliği’ne üye olacak.

Gürcistan, bu talepleri kabul etmedi. Bir buçuk senelik gerilimin ardından artık Rusya Devlet Başkanı olan Vladimir Putin 2000 senesinde Gürcistan vatandaşları için vize uygulamasını başlattı. Üstelik bu, oldukça sert bir vize rejimiydi – ilk başlarda Gürcüler sadece Rusya’daki işverenlerin ve akrabaların daveti ile vize alabiliyorlardı.

2015-2017 yılları arasında Rusya, İvanişvili iktidarına jest olarak vize şartlarını nispeten yumuşattı, yakın akraba şartı ortadan kaldırıldı, ancak buna rağmen halen daha uzun zaman ve bürokratik engeller içeriyor.

Fakat Gürcülerin büyük çoğunluğu, Putin’in 22 buçuk senedir uyguladığı vize rejiminden çok rahatsız değil. Hatta tam tersi, Putin’in kendisi de farkında olmadan Gürcistan’a eşsiz bir hizmet gösterdiğini düşünenler de var. Bu fikre göre, tam da bu kopukluk sayesinde Gürcistan’da Rusya’nın etkisinden izole bir genç nesil büyüdü, diğer eski Sovyet coğrafyası ülkelerinden farklı olarak Rusça tamamen etkisini kaybetti.

90’lı yıllarda ülkeyi terkeden Gürcüler bile geri dönerek Avrupa’ya vizesiz seyahat şansına sahip oldukları Gürcistan pasaportu almaya, iş için Rusya’ya değil, Polonya, Almanya, İtalya’ya gitmeye başladı. Son yıllarda Batı’daki Gürcü göçmenlerin ülkelerine finansal transferlerinin Rusya’daki göçmenlerin transferlerini geçmesi de buna kanıt olarak gösteriliyor.

Bununla birlikte, Gürcistan hiçbir dönemde vize konusunda Rusya’ya karşılıklılık ilkesini uygulamadı. İlk yıllarda Rusya vatandaşlarına sembolik vize uygulanıyordu, Ruslar sınırda kolaylıkla vize alabiliyordu. 2008 senesinde yaşanan savaş da bunu değiştirmedi, hatta 2012 senesinde Saakaşvili, Rusya vatandaşları için vizeleri tamamen kaldırdı.

O dönemden itibaren Ruslar Gürcistan’da bir yıla kadar vizesiz kalabiliyor. Ukrayna savaşının ardından askere gitmemek için kaçan onbinlerce Rus’un Gürcistan’ı tercih etmesinin sebebi de buydu.

Uçak şantajı

Vize uygulaması gibi, uçuş kısıtlaması da Rusya’nın Gürcistan’a yönelik siyasi “ceza mekanizmaları” içerisinde yer alıyor. Eski Sovyet coğrafyası ülkeleri arasında daha uygun fiyatlı tatil (özellikle deniz-dağ tatili) olanaklarına sahip olan Gürcistan son on yıl içerisinde Rus turistlerin gözde ülkelerinden. Moskova da bunu Tiflis’e karşı kullanıyor.

Kremlin, 2000’li yıllardan itibaren Gürcistan’a direkt uçuşları defalarca yasakladı. İlk yasak 2006 senesinde Gürcistan’da Rus subayların casusluk iddiasıyla tutuklanmasının ardından geldi. 2008’in şubat ayında Putin ve Saakaşvili arasındaki görüşmelerin ardından uçuşlar yeniden başladı. Ağustos 2008’de Rusya ile Gürcistan arasında yaşanan savaşın ardından direkt uçuşlar yeniden durduruldu, hatta bir süre Gürcistan’a hiçbir sivil uçak inmedi, bu ablukayı ilk delen ise Ukrayna uçakları oldu.

2010 senesinden itibaren Georgian Airways şirketi Moskova’ya charter seferleri gerçekleştirmeye başladı, 2014’te ise bu seferler düzenli uçuşlara dönüştü. Ardından Aeroflot, Ural Havayolları ve S7 şirketleri de Tiflis ve Batum’da ofislerini açtı.

Sadece Moskova’dan değil, St.Petersburg, Rostov, Voronej, Soçi gibi Rusya kentlerinden de uçuşlar başladı. 2018 senesinde Gürcistan’ın bir buçuk milyona yakın Rus turisti kabul etmesinin ardından Moskova yeniden şantaj mekanizmasını çalıştırmaya başladı.

Haziran 2019’da Putin’in emri ile Rusya’dan Gürcistan’a uçuşların “geçici olarak yasaklanması” kararı alındı. Moskova, kararını Gürcistan’daki “Rusofobi” ve “Rusya vatandaşları için tehdit” ile açıkladı, ancak ortada Ruslara yönelik hiçbir tehdit yoktu.

Sadece Gürcüler bir konferans için Tiflis’e gelen Rusya Devlet Duması üyesi Sergey Gavrilov’un parlamento başkanının koltuğunda oturmasına tepki göstermişlerdi. Gürcistan topraklarını işgal eden Rusya’nın temsilcisinin Gürcistan parlamentosu başkanının koltuğunda oturduğuna ilişkin görüntüler ülkede protestolara neden olmuş, protestocular parlamentoyu basmışlardı.

Bunun üzerine Gavrilov Tiflis’i terketmiş, göstericiler ise şiddet uygulanarak dağıtılmıştı. Gürcistan’da “Gavrilov gecesi” diye nitelendirilen bu olayın ardından Rusya, uçuşları durdurdu.

Ancak buna rağmen 2019 senesinde Gürcistan yine rekor sayıda turist kabul etti ve bunların 1,5 milyona yakını yine Ruslardı.

Neden şimdi?

Moskova, Gürcistan’a yönelik bu “ceza çubuğunu” kaldırmak niyetinde olduğunu dört yıl sonra – bu yılın başında açıkladı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Gürcistan’a direkt uçuşların başlayabileceğini söyledi. Ancak Gürcistan Cumhurbaşkanı Salome Zurabişvili, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırıları devam ederken bunu kabul etmeyeceklerini açıkladı.

Zurabişvili, Gürcistan’ın bütün partnerleri Ukrayna ile dayanışma içerisindeyken Rusya ile direkt uçuşları başlatmanın yanlış olduğunu ifade etti ve büyük yetkilere sahip Gürcistan hükümetini, kendi imajını düşünmeye, Rusya’nın yaptırımları delmesine yardım etmemeye çağırdı.

Ancak son bir haftada yaşananlara ve Putin’in bir hamlede imzaladığı vize-uçuş kararnamesine bakılırsa, Kremlin, Tiflis’i karar vermeye zorluyor.

Cumhurbaşkanı Salome Zurabişvili, geçtiğimiz günlerde bir kez daha açıklama yaparak Rusya’ya direkt uçuşların başlamasının kabul edilemez, gereksiz ve zamansız olduğunu söyledi, hatta Rusya vatandaşlarının Gürcistan’da vizesiz bulunma süresinin bir yıldan uç aya indirilmesini önerdi.

Kremlin’in adımını provokasyon olarak nitelendiren Gürcistan Cumhurbaşkanı, Moskova’nın Ukrayna savaşındaki çöküşünü ve yenilgisini Gürcistan’da telafi etmeye çalıştığını vurguladı: “Rusya bütün dünyanın gözünde saldırgan iken ve topraklarımızda işgalci durumundayken vizelerin kaldırılması da, direkt uçuşların başlaması da bize gerekli değil. Bizim Rusya’nın hediyesine ihtiyacımız yok. Bizim ihtiyacımız olan şey Gürcistan’ın onurunun korunmasıdır”.

Muhalif milletvekili Hatiya Dekanoidze de Gürcü basınına yaptığı açıklamada direkt uçuşların başlamasından dolayı hükümeti suçladı:

“Putin’in kararı Gürcistan iktidarının son aylarda, özellikle de Rusya’nın Ukrayna’ya tam kapsamlı saldırısından sonra yürüttüğü politikaların ödülüdür. Putin’in Gürcü iktidarını vize ve uçuş yasaklarını kaldırmakla ödüllendirmesi Kremlin’in etkisini artırma niyetine hizmet ediyor. Putin bununla Gürcistan iktidarına rüşvet veriyor. Ancak bütün şirketlerin bilmesi lazım: Putin’in arzusunu yerine getiren herkes yaptırımlara maruz kalacak”.

Gürcü politika uzmanı Giya Huhaşvili da Rusya’nın Gürcistan hükümetinin politikalarından memnun olduğunu ve şimdi onu daha da yakınına çekmeye çalıştığını söyledi: “Gürcistan hükümetinin SSCB’ye geri dönüş politikası uygulamasına çok az kaldı. Putin hükümetimizin kolay lokma olması sebebile Gürcistan’ı “çok sevdi” ve bir “ayı sevecenliği” ile bağrına basıyor.

Böylelikle, Rusya yumuşak güçle bizim ülkemizin geri kalanını da işgal ediyor ve iktidarımız da buna ortam sağlıyor, en ufak direniş göstermiyor. Bu nedenle Rusya memnundur. Tam mutluluk için bizim 37 rubleye Moskova bileti almamız eksik, onu da aldık mı, Sovyetler Birliğinde olacağız”.

Gürcü politika uzmanı Hatuna Lagazidze ise Putin’in kararının kendi toplumuna yönelik propagandadan ibaret olduğunu savunuyor:

“Herkes Putin’in Gürcistan hükümetini ödüllendirdiğini söylüyor. Ancak bana göre, o, daha çok kendi halkına “Ukrayna’da savaşı kaybetsem de, Azerbaycan ve Ermensitan’da mevzilerimi kaybetsem de Gürcistan’da güçleniyorum” mesajı vermeye çalışıyor.

Aynı zamanda Gürcistan’ın itaatini resmileştiriyor. Batı’ya Gürcistan’ın kendisinin arka bahçesi olduğunu ve orada istediğini yapabileceğini göstermeye çalışıyor. Hem Putin, hem Gürcü hükümeti bu şekilde Gürcistan’ın Avrupa’ya entegrasyonuna bir taş daha konulduğunu çok iyi biliyor”.

Gürcistan Stratejik Analiz Merkezi Başkanı Georgi Ruhadze de Moskova’nın kararının ödül deyil, ceza olduğunu düşünenlerden:

“Gürcistan kendisini Avrupa Birliği mekanında görüyorsa, Rusya ile direkt uçuşları kabul etmemesi gerekiyor. Rusya’nın vize iptali Gürcistan’a ödül değil, tam tersi, Avrupa Birliği’nin Gürcistan’la ilgili önemli kararları arifesinde verilmiş bir cezadır. 
Bu soruyu kendimize vermemiz lazım – neden şimdi? Bu, iyi bir şeyse, neden bu kadar yıl bekledik? Hiçbir AB ülkesinden Rusya’ya uçuş gerçekleşmiyor ve Rusya’dan uçak kabul edilmiyor. Bu önemli karar anında Rusya seni medeni dünyanın değil, kendi etki alanının bir parçası olarak kabul ediyor. Ancak Gürcistan iktidarında Tiflis’in Rusya ile vizesiz rejime de, uçuşa da ihtiyacının olmadığını söyleyecek kimse yok. 
Gürcistan bunu kabul ederek büyük bir darbe almış olacak, zira Rusya’nın müttefikleri sırasına geçmiş olacak. Hem Avrupa Birliği üyesi olmak, hem Rusya ile uçuş başlatmak mümkün değil. Putin Gürcistan’ın AB’ye aday ülke statüsünü almaması için elinden geleni yapıyor. Bu adımların da sebebi Gürcistan’ın Avrupa Birliği’ne ve Batı’ya entegrasyonunu engellemektir. 
Şu an Gürcistan iktidarının nasıl davrandığına bakmaksızın Avrupa Birliği ülkeye aday statüsü verebilir. Putin bunu tehdit olarak görüyor ve Gürcistan’ın üye ülke olmaması için yeni bahaneler üretiyor. Gürcistan iktidarı da bu bahaneleri kabul ediyor”.

Gürcistan hükümeti ise her ne kadar “Rusya’da yaşayan bir milyon Gürcü” (İstatistikler Rusya’da 250 bin civarında Gürcistan kökenlinin olduğunu gösteriyor) teziyle vize ve uçuş yasaklarının kalkmasına sıcak baktığını ifade etse de, temkinli davranmaya çalışıyor. Yapılan açıklamalara ve alınan kararlara bakılırsa, Tiflis, Moskova’nın “ödülünü” reddetmek istemiyor, ancak kamuoyunun ve Avrupalı partnerlerinin tepkisinden de çekiniyor.

Gürcistan Başbakanı İrakli Garibaşvili, Putin’in kararından iki gün sonra hükümetin bu durumu görüştüğünü, yaptırım uygulanmayan havayolları tarafından gerçekleştirilecek uçuşların ticari-ekonomik ilişkilerin bir parçası olduğu ve önemli detay olmadığı kanaatine geldiğini açıkladı.

Garibaşvili, dün İzlanda’da düzenlenen Avrupa Konseyi zirvesinde ise Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü desteklediklerini ifade ederken Gürcistan’ın nihai hedefinin Avrupa Birliği olduğunu ifade etti. Bunun yanı sıra, Gürcistan, Rusya'nın Ukrayna'da açtığı hasar için tazminat ödemesini sağlamanın ilk adımı olacak "Hasar Kaydı" mekanizmasını destekleyen ülkeler arasında yer aldı.

Görünüşe bakılırsa, Gürcistan iktidarı, Rusya uçağı ile Avrupa Birliği’ne gidebileceğini düşünüyor. İki ay önce ülkede yaşanan protestolar, Moskova’nın 2012’den itibaren Gürcistan’da yeniden inşa etmeye çalıştığı arka bahçe modelinin pek dayanıklı olmadığını ortaya koydu. Putin’in yeni hamlesi karşısında Gürcistan toplumunun ve Batı’nın kararlılığı ise sürecin bundan sonraki seyrini belirleyecek…